စိန်ဗိုလ်တင့် (၁၉၈၃-၁၉၉၄)

by Daphne Wolf

English version of this biography

မိတ်ဆက်

စိန်ဗိုလ်တင့်ကို မြန်မာ့ဂီတတွင် ဦးဆောင်သူတစ်ဦးအဖြစ် လူသိများပါသည်။  သူသည် ဗုံ ၁၂ လုံးကို စက်ဝိုင်းပုံစံနေရာချထားသည့် မြန်မာ့ရိုးရာတူရိယာတစ်မျိုးဖြစ်သော ဆိုင်းဝိုင်း (ဒိုးပါတ်ဝိုင်း ဟုလည်းခေါ်ဆိုကြသည်) တီးခြင်းဖြင့် နာမည်ကျော်ကြားပြီး ၁၉၆၂ ခုနှစ်မှ ၁၉၈၈ ခုနှစ်အကြား ဆိုရှယ်လစ်ခေတ် မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှု အနုပညာဖန်တီးမှုများတွင် ကန့်သတ်ချက်များ ချမှတ်ထားသည့်ကြားက သူရေးစပ်ထားသည့် သီချင်းများနှင့် ဖန်တီးမှုများက နာမည်ကြီးခဲ့ပါသည်။ နန်းတွင်းကာလရှိ ရှေးဟောင်း မြန်မာ့ရိုးရာ ဂီတကို ခေတ်မီတူရိယာများဖြင့် ပေါင်းစပ်ဖန်တီးနိုင်ခဲ့သူ၊ မြန်မာ့လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ မတူညီသော ကဏ္ဍများကို ပေါင်းစပ်နိုင်ခဲ့သော ဂီတအနုပညာရှင်တစ်ဦးအဖြစ်လည်းမှတ်ယူနိုင်ပါသည်။ သူသည် ဦးနေဝင်း၏ အကြိုက်ဆုံး ဂီတပညာရှင်းတစ်ဦးလည်းဖြစ်ပါသည်။

အတ္ထုပ္ပတ္တိ မူကြမ်း

သူ့ကို ရန်ကုန်မြို့၏ အနောက်တောင်ဘက် ကီလိုမီတာ ၁၂၀ ခန့်အကွာ ဧရာဝတီတိုင်း ကျိုက်လတ်မြို့၌ မွေးချင်းကလေးဆယ်ဦးအနက် ပဉ္စမမြောက်သား မောင်တင့်အဖြစ် ၁၉၃၈ ခုနှစ်တွင် မွေးဖွားခဲ့သည်။ သူ၏ဖခင်သည် ဆိုင်းဝိုင်းတီးသူ ဂီတပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်သည်။ အသက်ခုနစ်နှစ်အရွယ်တွင် မိသားစုဝင်အားလုံး ရန်ကုန်အနောက်ပိုင်းမြို့နယ်သို့ ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ပြီး ထိုမြို့နယ်တွင်သာ သက်ဆုံးတိုင်နေထိုင်ခဲ့သည်။ ငယ်စဉ်ကတည်းက ဖခင်ဖြစ်သူတီးခတ်သည့် တူရိယာများအပြင် ပတ္တလား (ဝါးဖြင့်ပြုလုပ်သော)၊ မယ်ဒလင်၊ ပုလွေနှင့် နှဲ တီးမှုတ်ခြင်းတို့ကိုလည်း သင်ယူခဲ့သည်။  သူ၏ ဂီတပါရမီသည် ငယ်စဉ်ကတည်းကပင် သိသာခဲ့သည်။  ရန်ကုန်သို့ ပြောင်းရွှေ့ပြီး မကြာမီ ရွှေတိဂုံဘုရားတွင် ဖျော်ဖြေနေစဉ် နိုင်ငံသူရဲကောင်းဖြစ်သူ အမျိုးသား ခေါင်းဆောင်ကြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ အာရုံကို ဖမ်းစားနိုင်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့်နောက်ပိုင်းတွင် „ဗိုလ်“ ဆိုသည်အမည်နာမသည် သူ၏ နာမည်ရှေ့တွင် နေရာယူလာခြင်းဖြစ်သည်။  „စိန်“ ဆိုသည့် နာမည်ကို ဆိုင်းဆရာအဖြစ် နာမည်ကျော်ပြီး နောက်ပိုင်းတွင်ထပ်ထည့်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး ထိုအမည်သည် မြန်မာ့သံစုံတူရိယာကျွမ်းကျင်သူ ဂီတသမားအများစုကို တင်စားခေါ်ဝေါ်သော အမည်နာမဖြစ်သည်။

အသက် ၁၄နှစ်တွင် ခုနစ်တန်းအောင်ပြီးနောက် ကျောင်းထွက်ခဲ့ပြီး ဂီတပညာရှင်တစ်ဦး ဖြစ်လာခဲ့သည်။  သူ၏ သီချင်းစာသားများကို ရေးစပ်နိုင်သည့်စွမ်းရည်ကို အသက် ၁၆နှစ် သို့မဟုတ် ၁၇နှစ်တွင် ပထမဆုံး သီချင်းရေးစပ်ခြင်းဖြင့်ပြသနိုင်ခဲ့သည်။ စိန်ဗိုလ်တင့် သည် မန္တလေးနန်းတွင်းတွင် နောက်ဆုံးအကြိမ် ဖျော်ဖြေခွင့်ရရှိခဲ့သော နာမည်ကြီးဂီတကျောင်းသားများထဲမှ တစ်ဦးအပါအဝင်ဖြစ်ပါသည်။ သူ၏ဖျော်ဖြေပွဲများကို ရေဒီယိုနှင့် တီဗီတို့တွင် ထုတ်လွှင့်ပြီးနောက် နိုင်ငံအဝှမ်းကျော်ကြားလာကာ နန်းတွင်းဂီတ၏ ဓလေ့ထုံးတမ်းများကို ထိန်းသိမ်းရန် အတွက်လည်း နိုင်ငံတော် အဖွဲ့အစည်းအများအပြားတွင်ပါဝင်ခဲ့သည်။  ထို့အပြင် သူသည် ယဉ်ကျေးမှုတက္ကသိုလ်၏ ဘုတ်အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဂီတနှင့် အကပြိုင်ပွဲများ ပြန်လည်အသက်ဝင်လာစေရန်နှင့် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုဂီတပညာရှင်များ အခြင်းခြင်း ပညာဖလှယ်ခြင်းကိုလည်း အားပေးမြှင့်တင်ခဲ့သည်။  နိုင်ငံ၏ နံပါတ်တစ် ဥက္ကဌ ဦးနေဝင်းက Ady လမ်းရှိ ၎င်း၏နေအိမ်တွင် ကျင်းပလေ့ရှိသော တွေ့ဆုံပွဲများတွင် ဖျော်ဖြေရန် သူ့အားမကြာခဏ ဖိတ်ကြားလေ့ရှိသည်။

သူသည် မွေးချင်း၈ဦး ရှိသည့်အနက် တစ်ဦးတည်းသာ ဖခင်၏ခြေရာကိုနင်းပြီး ဂီတသမားအဖြစ် ထူးချွန်လာသူဖြစ်ပြီး သူ၏ဖျော်ဖြေပွဲများဖြင့် မိသားစုအား အထောက်အပံ့ပေးနိုင်ခဲ့သည်။ သူသည် ဆေးလိပ်သောက်သူတစ်ဦးဖြစ်ပြီး ၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင် အဆုတ်ကင်ဆာဖြင့် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။

ရည်မှန်းချက်များနှင့် ရည်ရွယ်ချက်များ

မြန်မာဘုရင်မင်းမြတ်လက်ထက် ၁၈၈၅ ခုနှစ်နှောင်းပိုင်းတွင် မဟာဂီတာ (မဟာဂီတ) ဟူသော ကျမ်းဂန်များကို တေးဂီတအဖွဲ့ပေါင်းစုံမှ သီဆိုဖျော်ဖြေခဲ့ကြသည်။ ၁၈၈၅ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံကို ဗြိတိသျှတို့ သိမ်းပိုက်ပြီးနောက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ယဉ်ကျေးမှုကို အဓိက လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်လျက်ရှိသည့် တော်ဝင်နန်းတွင်းတစ်ခုလုံးကို ဖျက်သိမ်းလိုက်သောကြောင့် ရိုးရာကျမ်းဂန်များ ပျောက်ဆုံးသွားခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှအစိုးရအုပ်ချုပ်သူများနှင့် ခရစ်ယာန်သာသနာပြုများ၏ မြန်မာနိုင်ငံအား ခေတ်နှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ကြိုးပမ်းမှုများကြောင့် သီချင်းအမျိုးအစားအသစ်များ ပေါ်ထွက်ခဲ့သည်။ ဆိုင်းဝိုင်းနှင့်ပါတ်သတ်ဆက်နွယ်သော သံစုံတီးဝိုင်းတစ်ချို့သာ ရှင်သန်ကျန်ရစ်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း မြန်မာ့ဂီတ၏ အရေးပါသော လက္ခဏာရပ်တစ်ခုဖြစ်သည့် ဆရာနှင့် တပည့်ဆက်ဆံရေးမှာမူ မပြောင်းလဲခဲ့ပေ။ တပည့်များသည် ၎င်းတို့ဆရာဖြစ်သူတီးခတ်ခဲ့သည့်အတိုင်း လိုက်လံတီးခတ်ကြသော်လည်း တစ်ချိန်တည်းတွင် အခြေခံတီးလုံးများတွင် ၎င်းတို့ကိုယ်တိုင်တီထွင်ဖန်တီးထားသော သံစဉ်များပေါင်းထည့်ခြင်းအားဖြင့် ၎င်းတို့၏ကိုယ်ပိုင်ဂီတပုံစံကို ရှာဖွေရန် ဆရာများက တိုက်တွန်းအားပေးကြသည်။

လွတ်လပ်ရေးရပြီးနောက်ပိုင်း ငယ်စဉ်အရွယ်က ပြဇာတ်ရေးဆရာတစ်ဦးဖြစ်လိုသော ဦးနုလက်ထက် ယဉ်ကျေးမှုမျိုးစုံ ထွန်းကားလာသည့်အချိန်တွင် စိန်ဗိုလ်တင့်သည် သူ၏အခြေခံကျောင်းပညာကို သင်ယူနိုင်ခဲ့သည်။ ဦးနုအား သူ၏အနုပညာဖြင့်နီးစပ်သော အရည်အချင်းများကြောင့် „သဘင်ဝန်“ – „သဘင်ဝန်ကြီး“ ဟုခေါ်ဆိုကြသည်။ ထိုခေတ်တွင် နိုင်ငံခြားမှ swing နှင့် jazz အမျိုးအစားများကဲ့သို့ ဂီတအစိတ်အပိုင်းများ ရေပန်းစားလာကာ ငယ်ရွယ်သော ဂီတပညာရှင်အား လွှမ်းမိုးခဲ့ပြီး တော်ဝင်ခေတ်မှ အမြစ်တွယ်လာခဲ့သည့် ရိုးရာသံစဉ်များနှင့် နိုင်ငံခြားမှလာသော လိုက်လျောညီထွေရှိသော သံစဉ်အစိတ်အပိုင်းများကို ပေါင်းစပ်နိုင်ခဲ့သော သူ၏အရည်အချည်းကြောင့် နာမည်ကြီးလာခဲ့သည်။

၁၉၆၂ ခုနှစ် မတ်လတွင် စစ်တပ်ကအာဏာသိမ်းပြီးနောက် စိန်ဗိုလ်တင့်သည် မြန်မာ့ယဉ်ကျေးမှုကို ထိခိုက်စေသည့် တစ်သီးတစ်ခြားရပ်တည်သောမူဝါဒကြောင့် အခြေအနေသစ်ကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ နိုင်ငံရပ်ခြားလွှမ်းမိုးမှုများကို ဖယ်ကျဉ်လာမှုနှင့် ယဉ်ကျေးမှုကို စည်းကမ်းအဖြစ်သတ်မှတ်လာမှုတို့ကြောင့် နန်းတွင်းကာလရှိ ရှေးဟောင်းရိုးရာဓလေ့များ ပြန်လည်အသက်ဝင်လာခဲ့သည်။ စိန်ဗိုလ်တင့်သည် ထိုအခြေအနေများကို လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ဖန်တီးကာ ဗမာပြည်ရှိ တိုင်းရင်းသားအဖွဲ့များ၏ သံစဉ်စည်းချက်နှင့် ဂီတပညာရှင်များ ဖန်တီးထားသော တေးသွားများကို ပေါင်းစပ်ကာ ကွဲပြားစေသည့် သီချင်းတစ်ပုဒ်ကို ဖန်တီးခြင်းဖြင့် စည်းလုံးညီညွတ်မှု စံနှုန်းသစ်ကို လည်းဖန်တီးနိုင်ခဲ့သည်။ ဤနေရာတွင် လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်မှုအောက်ရှိ လူမျိုးစုသဟဇာတဖြစ်မှုနှင့် ပေါင်းစည်းမှုတို့၏ တရားဝင်စံနှုန်းမှာ ဂီတကိုကိုယ်စားပြုခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ထိုနိုင်ငံရေးစံနှုန်းသည် နိုင်ငံရေးဖြစ်ရပ်မှန်များနှင့်ကိုက်ညီခြင်းမရှိနိုင်ခဲ့ပါ။

အခြားတစ်ဖက်တွင်လည်း စိန်ဗိုလ်တင့်သည် မြန်မာ့ရိုးရာဂီတနှင့် ထိုဂီတကို တီးမှုတ်သည့် တူရိယာများအား ဆန်းသစ်တီထွင်မှုများဖြင့် မိတ်ဆက်ပေးနိုင်ခဲ့သည်။ သူသည် ဆိုင်းဝိုင်း သံစဉ်များကို မူရင်းသံစဉ်မပျောက်ကွယ်စေပဲ မူရင်း ၇သံမှသည် ကမ္ဘာသုံးသံစဉ် ၁၂သံအထိ ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အဖွဲ့တစ်ခုလုံးတွင် နှဲသမား ၇ယောက်အထိပါဝင်ခဲ့သည်။ ဆိုင်းဝိုင်းဆိုသည်မှာ ရှေးယခင်က စောင်းကို သာယာငြိမ့်ငြောင်းစွာတီးခတ်နိုင်သောကြောင့် ဆင်များပင် နားဆင်ရန် လာရောက်ခဲ့သည်ဟု နာမည်ကြီးသော ဘုရင်တစ်ပါးကို ရည်ညွှန်းပြီး မှည့်ဆိုခဲ့ကြသည်။ ဆိုင်းဝိုင်းပတ်လည်တွင် ထွင်းထုထားသောဆင်ရုပ်ပုံများက ထိုသမိုင်းကြောင်းကို သရုပ်ဖော်ပြထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။ တစ်ဖက်တွင်လည်း အချိန်ကြာလာသည်နှင့်အမျှ ဂီတပညာရှင်များက တစ်ကိုယ်တော်ဖျော်ဖြေမှုများပြုလုပ်လာကြပါသည်။

ဆိုင်းဝိုင်းအဖွဲ့တစ်ခုမှ တူရိယာများ (ခွန်တင်စိုး)

အခြားတီထွင်ဖန်တီးမှုအသစ်များမှာ မြန်မာနှင့် အနောက်တိုင်းသံစဉ်များအကြား ကွာဟချက်ကို တံတားထိုးပေးနိုင်သည့် တူရိယာအသစ်များကို တီထွင်ဖန်တီးခြင်းဖြစ်သည်။ „ကြေးဝိုင်း“ ကို ဂုံး ၂၉လုံးအထိ ချဲ့ထွင်ခဲ့သည်။ သူ၏ တပည့်တစ်ဦးသည် ဂုံးသံစဉ်များကို ဥရောပတိုက်သား ၁၂ဦး၏အကူအညီဖြင့် လေ့ကျင့်သင်ကြားခဲ့ဖူးသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် လျှပ်စစ်ဂီတသံများ ပြောင်းလဲအသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ထိုတီထွင်ဖန်တီးမှုသည် တေးဂီတအဖွဲ့များ၏ အဝိုင်းများကို ကျယ်ပြန့်လာစေပြီး အနောက်တိုင်းဂီတပညာရှင်များနှင့် အတူတကွ တီးခတ်ရာတွင် မိမိတို့၏ ရိုးရာသံစဉ်များကို စွန့်လွှတ်စရာမလိုပဲ ၎င်းတို့၏ တီးခတ်မှုကိုပါ ပံ့ပိုးပေးနိုင်ခဲ့ပါသည်။ သူသည် နောက်ဆုံးတွင် အမေရိကန်ရိုးရာဂီတတွင် „ရေကန်ဘေ့စ်“ ဟုသိကြသော ရေဆေးကန်ကို resonator အဖြစ်အသုံးပြုထားသော ကြိုးတစ်ချောင်းမျှသာ မြန်မာပြည်တွင် ယခင်ကမသိသော ရိုးရှင်းသောဘေ့စ်တူရိယာကို တီထွင်ခဲ့သည်။

ထို့ကြောင့် စိန်ဗိုလ်တင့်သည် ရိုးရာအနုပညာများကို “အေးအေးလေး” သာဖြစ်ရုံမျှ အလေးပေးထိန်းသိမ်းထားသည့် ဆိုရှယ်လစ်အစိုးရ၏ ယဉ်ကျေးမှုမူဝါဒများကို ရှောင်ရှားနိုင်မည့် “အနောက်တိုင်း” ဂီတအစိတ်အပိုင်းအသစ်များကို မိတ်ဆက်ပေးခြင်းဖြင့် ရိုးရာဂီတကို ဟန်ချက်ညီစေခဲ့ပါသည်။ ဦးနေဝင်းသည် သူ၏ဂီတကို ကြိုက်နှစ်သက်သောကြောင့် ထိုကျော်ကြားမှုကိုအသုံးချကာ ဆိုရှယ်လစ်စနစ်တွင် သူဖန်တီးထားသော ဂီတအသစ်များကို လူကြိုက်များလာစေရန် အထောက်အကူဖြစ်ခဲ့သည်။

သုံးသပ်ချက်

စိန်ဗိုလ်တင့်သည် ဂီတပညာရှင်တစ်ဦးသာဖြစ်ပြီး ဂီတနှင့်ဆိုင်သည့်သီအိုရီများနှင့် သီဆိုသည့် ဂီတအကြောင်းကို ပြောဆိုရေးသားတတ်သူ တစ်ဦးမဟုတ်ပါ။ သူ၏ဂီတအကြောင်းကို သူ၏တပည့်များမှတစ်ဆင့် သို့မဟုတ် သူဖန်တီးသောဂီတမှတဆင့် သာဆက်သွယ်ပြောဆိုခဲ့သည်။ သူကိုယ်တိုင်လည်း ဆရာများထံမှ သင်ယူခဲ့တဲ့အရာများကို အခြေခံကာ ဟန်ချက်ညီညီဖြင့် အသစ်အဆန်းများကို တီထွင်ဖန်တီးနိုင်ခဲ့တယ်။ သူ၏ ထူးချွန်သော ဂီတပါရမီကြောင့် သူ့အား „ရိုးရာဂီတကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲသူ“ ဟု ခေါ်နိုင်သည်။

သူ၏ဘဝနှင့်အလုပ်တို့၏ ယဉ်ကျေးမှု-နိုင်ငံရေး ဆိုင်ရာနောက်ခံအကြောင်းအရာများနှင့်ပတ်သက်၍ လူတစ်ချို့မှ သူ့ကို ၁၉၈၈ ခုနှစ်နောက်ပိုင်း နိုင်ငံပွင့်လင်းလာချိန်နှင့် ဦးနုခေတ် တို့အကြား ၂၆ နှစ်ကြာ မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်ခေတ်၏ အထီးကျန်မှုကို ပေါင်းကူးပေးခဲ့သူဟုတင်စားကြသည်။ သို့သော်လည်း ထို ၁၉၈၈ နောက်ပိုင်း နိုင်ငံပွင့်လင်းလာချိန်တွင် အနောက်နိုင်ငံများက စစ်အာဏာရှင်များ လမ်းဖွင့်ပေးခဲ့သည့် နိုင်ငံခြားလွှမ်းမိုးမှုအတွက် အခွင့်အရေးများကို အသုံးမချခဲ့သောကြောင့် အနည်းငယ်တော့ ရယ်စရာဖြစ်ခဲ့ပါသည်။  တစ်နည်းအားဖြင့် စိန်ဘိုတင့်၏ တီထွင်ဆန်းသစ်မှုများကြောင့် နိုင်ငံတွင်း၌သာမက နိုင်ငံခြားဂီတပညာရှင်များနှင့် ဖလှယ်ရာတွင်လည်း အကျိုးကျေးဇူးရရှိခဲ့သူများမှာ သူ၏တပည့်များပင်းဖြစ်သည်။

သူ၏တပည့်အချို့က မြန်မာနိုင်ငံအတွင်း စီးပွားရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ ပွင့်လင်းလာမှုကို အသုံးချကာ ရောင်းအားကောင်းလာသော စီဒီချပ်များ ထုတ်လုပ်ဖြန့်ချီခြင်းအားဖြင့် ဆိုင်းဝိုင်းအဖွဲ့၏ အောင်မြင်ကျော်ကြားသော တီးဝိုင်းခေါင်းဆောင်များဖြစ်လာပြီး ဂုဏ်သိက္ခာရှိသော ဆုများကိုလည်းရရှိခဲ့ကြသည်။ ထိုတပည့်များက သူ၏တီထွင်ဖန်တီးမှုများကို အသုံးချပြီး ပြန်လည်မွန်းမံကာ အောင်မြင်လာခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။

အခြားတပည့်များက အနောက်ပိုင်းဂီတများနှင့် နည်းလမ်းများကို ပြန်လည်ဆန်းသစ် အသုံးပြုခဲ့ကြသူများလည်းရှိပါသည်။ ထိုသို့ ဆန်းသစ်ခြင်းကလည်း ဥရောပနှင့် မြန်မာနိုင်ငံရှိ ပွဲတော်များတွင် Jazz ဂီတပညာရှင်များနှင့် အတူ တီးခတ်ဖျော်ဖြေနိုင်မည့် အခွင့်အလမ်းများဖွင့်ပေးခဲ့ပါသည်။ အရွယ်ရောက်ပြီးသူများဖြစ်သည့် သူ၏တပည့်များသည် မြန်မာ့ဂီတ၏ ရိုးရာအယူအဆများကို မစွန့်လွှတ်ဘဲ အနောက်တိုင်းဂီတယဉ်ကျေးမှုဖြင့်လည်း ရင်းနှီးလာခဲ့သည်။ ထိုသို့သော မတူညီသည့် ဂီတအစဉ်အလာများကို ရောယှက်မှုကို ၂ဖက်စလုံးမှ ဂီတပရိသတ်များက လက်ခံအားပေးခဲ့ကြသည်။ ထိုအားပေးမှုများကြောင့် „မြန်မာနိုင်ငံနှင့် ဥရောပတို့ တွေ့ဆုံကြခြင်း“ဆိုသော သတင်းခေါင်းစဉ်အများအပြားကို ပေါ်ပေါက်လာစေခဲ့သည်။ 1

 စိန်ဗိုလ်တင့်အပြင် အခြားသော ဂီတသမားအချို့၏ ကျော်ကြားမှုများက ဦးနေဝင်းလက်ထက်တွင် မတူကွဲပြားသော ဂီတယဉ်ကျေးမှုများအကြား ယခုကဲ့သို့ တွေ့ဆုံမှုအသစ်များ အတွက် လမ်းခင်းပေးခဲ့သည်။ စိန်ဗိုလ်တင့်သည် ဆိုရှယ်လစ်ခေတ်ရှိ မြန်မာ့ဗျူရိုကရေစီယဉ်ကျေးမှု၏ ရှေးရိုးစွဲဝါဒကို တွန်းလှန်ခြင်းမပြုဘဲ ဦးနုလက်ထက် ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည့် အတွေ့အကြုံများကို အသုံးချကာ အဖိုးတန်သော နည်းလမ်းသစ်များကို မိတ်ဆက်ပေးနိုင်မည့် နေရာလွတ်ကို ဖန်တီးနိုင်ခဲ့သည်။ သူနှင့် သူ၏ တပည့်များသည် မြန်မာ့လူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် ကိုယ်ပိုင်နည်းလမ်းဖြင့် အသိပညာ ဖြန့်ဝေခြင်းအားဖြင့် ပိုမိုအကျိုးဖြစ်ထွန်းလာခဲ့သည်။ စိန်ဗိုလ်တင့်သည်လည်း သူ၏ တပည့်များနည်းတူ တစ်သီးပုဂ္ဂလဝါဒီတစ်ဦးဖြစ်သောကြောင့် နိုင်ငံတော်အတွက် ခြိမ်းခြောက်မှုဟု ယူဆနိုင်သည့် မည်သည့် “လှုပ်ရှားမှု” မျိုးကိုမဆို တည်ထောင်ရန် စိတ်မဝင်စားပါ။ သို့သော် ဆိုရှယ်လစ်ခေတ်အတွင်း တင်းကြပ်စွာတားမြစ်ထားခဲ့သည့် အနောက်တိုင်းပေါ့ပ်ယဉ်ကျေးမှုကို မြန်မာပြည်၏ ဂီတရေစီးကြောင်းအတွင်းသို့ ပေါင်းစပ်ရန် သူ့၏တပည့်များက မည်သို့ရင်ဆိုင်ခဲ့ကြောင်းကို မြင်တွေ့နိုင်ပါသည်။

ကိုးကားချက်များ

စိန်ဗိုလ်တင့် နှင့်ပတ်သက်သည့်အကြောင်းအရာများကို အနောက်တိုင်းဘာသာစကားများဖြင့် ရေးသားထားခြင်း တစ်ခုမျှမရှိပါ။  ဤအတ္ထုပ္ပတ္တိကို မြန်မာနိုင်ငံရှိ စာရေးဆရာများရေးသားသော သုတေသနများအပေါ်အခြေခံကာ ရေးသားထားပါသည်။

Hans-Bernd Zöllner မှ ဤအတ္ထုပ္ပတ္တိကို တည်းဖြတ်ထားပါသည်။

1ဤအတ္ထုပ္ပတ္တိနှင့်ပတ်သက်သည့် အကြောင်းအရာအချို့ကို အောက်ပါ လင့်ခ်များတွင် သွားရောက်ကြည့်ရှုနိုင်ပါသည်။

https://www.youtube.com/watch?v=cCg0ztXHWao;

https://www.youtube.com/watch?v=CpdnQQvB70Y

https://www.youtube.com/watch?v=JSWYLBUlMDM

ထိန်ဝင်း (၁၉၄၆ခုနှစ်တွင်မွေးဖွားခဲ့သည်) အမှန်တရားကိုပုံရိပ်ဖမ်းခြင်း

by Johanna Kuchel

English version of this biography

မိတ်ဆက်

လွန်ခဲ့သောဆယ်စုနှစ်များစွာကတည်းက မြန်မာနိုင်ငံတွင် အစိုးရကိုတော်လှန်သော သူပုန်အဖွဲ့များစွာ ရှိခဲ့ကြသည်။  ဦးနေဝင်း၏ ဆိုရှယ်လစ်အုပ်ချုပ်ရေးဖြင့် ယခင်ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေ အတွင်းရေးမှူးချုပ်၏ ဈာပနကို ကျင်းပရန်ကိုင်တွယ်ရာတွင် ပြည်သူများ၏ သဘောကွဲလွဲမှုကို ၁၉၇၄ ခုနှစ် ဦးသန့်အရေးအခင်းတွင် ပြသခဲ့သည်။ ၈လေးလုံးအရေးတော်ပုံကြီးပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပြီး ဆန္ဒပြသူများမှ ဒီမိုကရေစီနှင့် လွပ်လပ်ခွင့်များကို တောင်းဆိုကြသည်။

ထိုကာလတွင် ထိန်ဝင်းသည် ထိုအဖြစ်အပျက်များကို ဓာတ်ပုံရိုက်ရဲသည့် သတ္တိရှိသူဓာတ်ပုံဆရာ အနည်းငယ်ထဲမှ တစ်ဦးဖြစ်သည်။ သူ့၏ကျေးဇူးကြောင့် ယခုအချိန်တွင် ယခင်ကအဖြစ်အပျက်များကို နားလည်သဘောပေါက်နိုင်ရန် ကူညီပေးသည့် သက်သေအထောက်အထားများ ကျန်ရှိနေခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

ပစ္စုပ္ပန်ရှိ အမှန်တရားများ၏ ပုံရိပ်များကိုဓါတ်ပုံပညာဖြင့်ဖမ်းယူနိုင်ရန်မှာ ထိန်ဝင်း၏ ရည်ရွယ်ချက် ဖြစ်သည်။  သူ၏ ဓါတ်ပုံများဖြင့် လူများအား အမှန်တရားကိုသိရှိစေလိုသည်။

အတ္ထုပ္ပတ္တိ

ထိန်ဝင်းကို ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် ဧရာဝတီတိုင်း ပုသိမ်မြို့တွင် ဖွားမြင်ခဲ့သည်။ အသက် ၁၁နှစ်အရွယ်တွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားသင်ယူရန်အတွက် (အိန္ဒိယနိုင်ငံ) မြောက်ပိုင်းရှိ စိန့်ဂျိုးဇက်ကောလိပ်သို့ လေးနှစ်ကြာစေလွှတ်ခံခဲ့ရသည်။ အခြေခံပညာပြီးဆုံးပြီးနောက်တွင်လည်း ရန်ကုန်ဝိဇ္ဇာ၊သိပ္ပံ တက္ကသိုလ်တွင် အင်္ဂလိပ်စာ သင်ယူခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ထိုအချိန်က တက္ကသိုလ်တွင် အင်္ဂလိပ်စာဘွဲ့ကိုမပေးသောကြောင့် ရန်ကုန်ဆေးတက္ကသိုလ် ၁ တွင် ဆက်လက်ပညာသင်ကြားခဲ့သည်။ ထိုအချိန်ကတည်းက ဆေးပညာကို စိတ်ပါဝင်စားမှု မရှိခဲ့ဘဲ ဓါတ်ပုံပညာကိုသာ စိတ်ဝင်စားမှု ရှိခဲ့ပါသည်။  သင်ကြားရေးရည်ရွယ်ချက်အတွက် ဓာတ်ပုံရိုက်ရန်ထားရှိသည့် ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ ဓာတ်ခွဲခန်းများမှ ကင်မရာများကို ငှားရမ်းကာ လူများနှင့် ၎င်းတို့၏ဘဝများ၊ တက္ကသိုလ် အခမ်းအနားများတွင် ဓါတ်ပုံများစတင်ရိုက်ကူးခဲ့ပါသည်။

၁၉၇၄ ခုနှစ် ဦးသန့်ကွယ်လွန်ချိန်တွင် စတင်လာခဲ့သော ကျောင်းသားဆန္ဒပြပွဲများတွင် ဓာတ်ပုံရိုက်ကူးခဲ့ပါသည်။ ထိုကျောင်းသားဆန္ဒပြပွဲများသည် ကုလသမဂ္ဂ၏တတိယမြောက် အထွေထွေအတွင်းရေးမှူးချုပ်ဖြစ်သူ ဦးသန့်ကွယ်လွန်ချိန်တွင် နိုင်ငံတော်ဈာပနအခမ်းအနား အဖြစ်ကျင်းပပေးရန်အတွက် မြန်မာစစ်အစိုးရက ငြင်းဆိုခဲ့ခြင်းကြောင့် စတင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ပါသည်။ နိုင်ငံရေးနှင့်ဆိုင်သော ဆင်ဆာများကြောင့် ထိုဓါတ်ပုံများကို နောင်နှစ်ပေါင်း ၄၀ အကြာမှသာ စာအုပ်တစ်အုပ်တွင် ဖော်ပြနိုင်ခဲ့ပါသည်။

ဦးသန့်အရေးခင်း စာအုပ်၏မျက်နှာဖုံးကာဗာ (အရင်းအမြစ် – ထိန်ဝင်း)

ဦးသန့်အရေးခင်းကာလအပြီးတွင် ထိန်ဝင်းသည် “ထိန်ဝင်းစာပေထုတ်ဝေရေး” ကို တည်ထောင်ကာ ပထမတွင် ကာတွန်းများနှင့် နောက်ပိုင်းတွင် စာပေလက်ရာများကို ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ထုတ်ဝေသူအဖြစ် လုပ်ကိုင်ရင်း စာရေးဆရာများစွာနှင့် အနုပညာရှင်များစွာအား သိကျွမ်းခဲ့ပြီး ထိုသူအများစု၏ ပုံတူဓါတ်ပုံများ(portrait) ရိုက်ကူးနိုင်ခဲ့ပါသည်။

ထိန်ဝင်းသည် ၁၉၈၈ ခုနှစ် ၈၈၈၈ အရေးတော်ပုံအတွင်း  ဆန္ဒပြပွဲများနှင့် ထင်ရှားသော အဖြစ်အပျက်များ၊ ပါဝင်ပတ်သက်သူများ၏ နေ့စဥ်လှုပ်ရှားမှုများ၊ ကျောင်းသားများနှင့် စက်ရုံအလုပ်သမားများ (ဆန္ဒပြပွဲတွင်အများဆုံးပါဝင်သည့် အုပ်စုများဖြစ်သော) ၏နေ့စဉ်လှုပ်ရှားမှုများကို ဓာတ်ပုံမှတ်တမ်းရိုက်ယူခဲ့သည်။ . ထိုဓာတ်ပုံများကို  နိုင်ငံခြားသို့ ပေးပို့နိုင်ရန်အတွက် သူငယ်ချင်းများ၏အိမ်တွင် သိမ်းဆည်းထားရန် ကြိုးစားခဲ့သော်လည်း စစ်တပ်များ၏ မမျှော်လင့်ထားသော ပိုက်စစ်တိုက်စစ်ဆေးမှုများကြောင့် တစ်ဝက်ကျော်ခန့်မှာပျောက်ဆုံး သို့မဟုတ် ပျက်စီးခဲ့ရသည်။ ထိန်ဝင်းသည်လည်းပဲ ၁၉၈၈ ခုနှစ်တွင် လေးပတ်ကြာ ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံခဲ့ရပြီး တစ်ဖန် ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် ၁၁ ရက်ကြာ ထပ်မံဖမ်းဆီးခံခဲ့ရသည်။

နိုင်ငံပိုင် မြန်မာ့အလင်း သတင်းစာတိုက်မှ ဝန်ထမ်းများ နိုင်ငံတော် အလံအား ဇောက်ထိုးကိုင်ဆောင်ထားပုံ

ထိုအချိန်မှစ၍ ထိန်ဝင်းသည် နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်းများနှင့် အေဂျင်စီများ (UNICEF၊ WHO၊ World Vision အပါအဝင်) အတွက် ဓာတ်ပုံအက်ဆေးများနှင့် ရိုက်ကူးရေးနှင့်ပတ်သက်သည့်အလုပ်များကို လုပ်ကိုင်ပေးခဲ့သည်။ ထိုအလုပ်များသည် များသောအားဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံနှင့် အခြားနေရာများရှိ လူမှုရေးဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှုရှိသော အလုပ်များဖြစ်ပါသည်။  သူ၏ ဓာတ်ပုံပြပွဲများဖြစ်သော  “မိသားစုများ”၊ “မြန်မာနိုင်ငံရှိ HIV” နှင့် “မြန်မာနိုင်ငံ၏ မျိုးဆက်ပွားကျန်းမာရေး” စသည် တို့သည် မြန်မာနိုင်ငံရှိ AIDS ပြဿနာကို တစ်နည်းတစ်ဖုံကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်ခဲ့သည်။ သူ၏အခြား   “မိဘနှင့် သို့မဟုတ် အိမ်နှင့် ဝေးကွာနေသော ကလေးငယ်များ” ဓာတ်ပုံပြပွဲသည် တရုတ်နယ်စပ်အနီး ကချင်ပြည်နယ်ရှိ ဒုက္ခသည်စခန်းများတွင် နေထိုင်သည့် ပြည်တွင်းနေရပ်စွန့်ခွာ ကလေးငယ်များ၏ ဘဝကို ပြသထားသည်။

သူသည်၂၀၀၇ ခုနှစ် ရွှေဝါရောင်တော်လှန်ရေးတွင်လည်း ဓါတ်ပုံများရိုက်ကာမှတ်တမ်းတင်ခဲ့ပြီး တင်းမာနေသည့် နိုင်ငံရေးအခြေအနေတွင် မိမိကိုယ်ကိုကာကွယ်နိုင်ရန်အတွက် ထိုဓာတ်ပုံများကို အင်တာနက်နှင့် သတင်းစာများတွင် အမည်ဝှက်ဖြင့် ဖော်ပြထုတ်ဝေခဲ့သည်။

ဆူးလေဘုရားလမ်းတွင် သံဃာတော်များ ချီတက်ဆန္ဒပြနေပုံ “ရွှေဝါရောင်တော်လှန်ရေး” (ထိန်ဝင်း)၊

၂၀၀၈ ခုနှစ် နာဂစ်မုန်တိုင်းအပြီးတွင် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ကြက်ခြေနီအသင်းများနှင့် မြန်မာနိုင်ငံကြက်ခြေနီအသင်းတို့၏ လုပ်ငန်းဆောင်တာများကိုလည်း ဓါတ်ပုံရိုက်မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။

၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် ဆိုးလ်မြို့ရှိ ထိပ်တန်းပြပွဲတစ်ခုဖြစ်သော “အာဆီယံနှင့် ကိုရီးယား ခေတ်ပြိုင်အနုပညာ ပြပွဲ”တွင်လည်း ပါဝင်နိုင်ခဲ့သည်။

လက်ရှိတွင် ထိန်ဝင်းသည် ရန်ကုန်မြို့တွင် နေထိုင်ပြီး ၈၈၈၈ အရေးတော်ပုံအကြောင်း ဓါတ်ပုံစာအုပ်ထုတ်ဝေရန် ပြုစုလျက်ရှိပါသည်။

ရည်ရွယ်ချက်၊ ပြီးမြောက်မှုများ နှင့် ကိုယ်ရည်ကိုယ်သွေးများ

ထိန်ဝင်းသည် ဖခင်ဖြစ်သူထံမှတစ်ဆင့် ကင်မရာကိုစတင်သိကျွမ်းခဲ့ရပြီး နောက်ပိုင်းတွင် အိန္ဒိယရှိ ကျောင်းအိပ်ကျောင်းစားဘော်ဒါသို့ စေလွှတ်ခံရချိန်တွင် ကင်မရာအသေးလေးတစ်လုံးပေးလိုက်သည်။  သူက ဓါတ်ပုံပညာအား သူ၏ “အချစ်ဦး” အဖြစ်တင်စားခဲ့သည်။  ဓါတ်ပုံပညာဖြင့် လက်ရှိအချိန်များကို အနာဂါတ်အတွက် ပုံရိပ်များအဖြစ် ဖမ်းယူထားနိုင်ခြင်းက သူ့အား ဓါတ်ပုံပညာအားစိတ်ဝင်စားမှုဖြစ်လာစေရန်တွန်းပို့နိုင်ခဲ့သည်။  သူ့အတွက်တော့ ဓါတ်ပုံပညာဆိုသည်မှာ အချိန်များကိုရပ်တန့်ထားနိင်သည့် ကိရိယာတစ်ခုအဖြစ်ရှုမြင်ပါသည်။  အဖြစ်အပျက်များကို အရှိအတိုင်း အဖြစ်မှန်အတိုင်းဖော်ပြနိုင်သည့် နည်းလမ်းတစ်ခုဖြစ်သည်ဟုလည်း သူကထင်ပါသည်။

ထိန်ဝင်းက ထိုကိရိယာကို အမှန်တရားနှင့်အဖြစ်မှန်များကို ဖော်ပြနိုင်ရန်အတွက်အသုံးချခဲ့သည်။  ၈၈၈၈ အရေးတော်ပုံအတွင်း ထိန်ဝင်းက “ ငါဒါတွေကို မှတ်တမ်းတင်ထားရမယ်  ဒါတွေက သမိုင်းတွေဖြစ်လာမှာ” ဟုသိမြင်ကာ မှတ်တမ်းတင်ထိန်းသိမ်းခဲ့သည်။  ဓါတ်ပုံဆရာတစ်ဉီးအနေဖြင့် လက်ရှိဖြစ်ပျက်နေမှုများကို အနာဂါတ်အတွက်သိမ်းထားနိုင်ရန် ရိုက်ယူချင်ခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ထိုဓါတ်ပုံများက လူထုအား ထိတွေ့ရန်နှင့် သင်ကြားရန်အတွက်အကောင်းဆုံး အရာများဖြစ်လာခဲ့သည်။  လက်ရှိအချိန်တွင် ၈၈၈၈ အရေးတော်ပုံ သို့မဟုတ် ဦးသန့်အရေးခင်းစသည့် သမိုင်းဝင်ဖြစ်ရပ်များတွင် ရှိမနေခဲ့ မကြုံတွေ့ခဲ့ရသူများက ထိုဓါတ်ပုံများအား ကြည့်ရှုကာ သမိုင်းနှင့်ပိုမိုချိတ်ဆက်နိုင်ပြီး ထိုအချိန်ကာလကို ပိုမိုနားလည်နိုင်စေပါသည်။  ထိုဓါတ်ပုံများသည် ဆန္ဒပြပွဲများ၏ အရေးပါမှုနှင့် မြန်မာနိုင်ငံအပေါ် သက်ရောက်မှုရှိနေဆဲအကြောင်းအရာများကို ပြသနိုင်ခဲ့ပါသည်။  ဓါတ်ပုံများက ကြည့်ရှုသူများကို တိုက်ရိုက်လွှမ်းမိုးနိုင်ပြီး အဖြစ်အပျက်များကို စကားလုံးများထက် တိတိကျကျဖော်ပြနိုင်စွမ်းရှိပါသည်။  ထိန်ဝင်းအတွက်တော့ ဓါတ်ပုံများက အဖြစ်အပျက်များကို အမှန်အတိုင်းပြောပြနိုင်သော သက်သေများသာဖြစ်ပါသည်။  သူက ဓါတ်ပုံများက စကားလုံးများထက် ပိုမိုခိုင်မာသည်ဟုဆိုသည်။  ထိုအရာများက ထိန်ဝင်းကို လမ်းမပေါ်ထွက်ကာ ဆန္ဒပြပွဲများကို ဓါတ်ပုံရိုက်ယူရန် တွန်းအားပေးခဲ့သည်။  သူ့၏“ဗီဇ”က ဦးဆောင်သွားခဲ့သည်ဟုလည်းဆိုပါသည်။

အနာဂတ်အတွက် သမိုင်းဝင်အခိုက်အတန့်များကို ဖမ်းဆုပ်သိမ်းဆည်းထားရန်ဟူသော ရည်ရွယ်ချက်ကို အောင်မြင်စေရန်အတွက် စွန့်စားရန် ဆန္ဒရှိခဲ့ပါသည်။ သူက “ကျွန်တော်ဒုက္ခရောက်နိုင်တာကို ကောင်းကောင်းသိပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း အဲ့ဒီဒုက္ခကိုယူတယ်ဗျာ၊ အဲ့တော့ ဒုက္ခရောက်တော့တာပဲပေါ့။” ဟုပြောခဲ့သည်။   ၈၈၈၈ အရေးတော်ပုံကြီးတွင် ဓာတ်ပုံများရိုက်ခဲ့ပြီးနောက် ထိန်ဝင်းသည် စစ်ထောက်လှမ်းရေးများ၏ ဖမ်းဆီးစစ်ဆေးခြင်းကိုခံခဲ့ရပါသည်။ လျှပ်စစ်ရှော့တိုက်တယ်လို့ ခေါ်တဲ့ ဝါယာရှော့ခ်ဖြင့် ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခံရပြီးနောက် ထိန်ဝင်းသည် ဓာတ်ပုံများရိုက်ယူခဲ့ကြောင်း ဝန်ခံလိုက်ရပြီး လွှဲပြောင်းပေးရန် လက်ခံလိုက်ရပါတော့သည်။  ထိန်ဝင်း ဖလင်များအပ်ထားခဲ့သော သူငယ်ချင်းသည် စစ်ထောက်လှမ်းရေးများ၏ ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံရမည်စိုးသောကြောင့် ထိုဖလင်များကို မီးရှို့ဖျက်ဆီးခဲ့သည်။  ကံကောင်းထောက်မစွာဖြင့် ရန်ကုန်သံရုံးတွင်အလုပ်လုပ်သော သူငယ်ချင်းတစ်ဦး၏အကူအညီဖြင့် အမ်စတာဒမ်မြို့သို့ ဓါတ်ပုံအချို့အား ပို့ပေးနိုင်ခဲ့ပါသည်။  ထို့ကြောင့် ထိန်ဝင်းရိုက်ယူခဲ့သော ဓါတ်ပုံများအနက် တစ်ဝက်ခန့်ကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့ပါသည်။

ထိန်ဝင်းသည် သူ၏အထူးပြုဘာသာရပ်ကို သေချာစွာရွေးချယ်ခဲ့ပါသည်။ ထိုဘာသာရပ်က လွန်စွာပင်အဖိုးတန်ခဲ့သည်။ သူ့အတွက်တော့ အဖိုးထိုက်တန်မှုဆိုသည်မှာ ထပ်မံမမြင်နိုင်၊ မကြုံနိုင်သော အခိုက်အတန့်များပင်ဖြစ်ခဲ့ပါသည်။   ဓါတ်ပုံတစ်ပုံသည် အတိတ်ကာလသို့ ပြန်မြင်နိုင်သော ပြတင်းပေါက်တစ်ခုပင်ဖြစ်ပါသည်။ ဓါတ်ပုံအားကြည့်ခြင်းဖြင့် အတိတ်ကာလကို မြင်နိုင်၊ ကြုံတွေ့နိုင်၊ နားလည်နိုင်ပါသည်။

၈၈၈၈ အရေးတော်ပုံ၊ ဦးသန့်အရေးအခင်း သို့မဟုတ် ရွှေဝါရောင်တော်လှန်ရေးတို့၏ ဓာတ်ပုံများသည် ထိုကဲ့သို့သော အရေးပါမှုမျိုးရှိပါသည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် ဓာတ်ပုံများသည် ကြည့်ရှုသူကို မြင်နိုင်၊ တွေ့ကြုံခံစားနိုင်စေပြီး တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦး လက်လှမ်းမမှီနိုင်သော ပစ္စုပ္ပန်ဖြစ်ရပ်များကိုလည်း နားလည်နိုင်စေပါသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် HIV နှင့်ပတ်သက်သော ဓာတ်ပုံသတင်းပေးပို့မှုများ၊ နာဂစ်ဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်းဒဏ်နှင့် မြန်မာနိုင်ငံရှိ ဒုက္ခသည်စခန်းများတွင် ဆိုးရွားသော အကျိုးသက်ရောက်မှုများနှင့်ဆိုင်သော ဓာတ်ပုံများက ဥပမာကောင်းများ ဖြစ်နိုင်သည်။ ဓာတ်ပုံရိုက်ဖို့ ထိုက်တန်သည်ဟု ထိန်ဝင်းယူဆရသော တတိယအကြောင်းအရာသည် လူများပင်ဖြစ်ပါသည်။  ထိန်ဝင်းသည် လူတို့၏ဘဝအကြောင်း မှတ်တမ်းဓါတ်ပုံများနှင့် လူဓါတ်ပုံများအား ၎င်းတို့၏ ဖြစ်တည်မှုနှင့် လုပ်ရပ်များကို အာရုံစိုက်ရိုက်ကူးကာ သူလိုချင်သော ဓါတ်ပုံကမ္ဘာကို ဖန်တီးနိုင်ခဲ့သည်။

သို့သော်လည်း လူများကို သူပေးချင်ခဲ့သော သတင်းစကားများသည် ဓါတ်ပုံများသပ်သပ်ဖြင့် မထိရောက်နိုင်ခဲ့ပါ။  သူသည် သူ၏ ဓါတ်ပုံများမှတစ်ဆင့် “အမှန်တရား”နှင့် “လက်တွေ့ဘဝ” အကြောင်းကို ကြည့်ရှု့သူတို့ထံပြောပြချင်ခဲ့သည်။  သူ၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ အရေးကြီးသော အဖြစ်အပျက်များအကြောင်းကို ဓာတ်ပုံများမှတစ်ဆင့် ကြည့်ရှုနိုင်စေရန်၊ လူများများထံသို့ ရောက်ရှိစေနိုင်ရန် ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့်သူသည် ဓါတ်ပုံပြပွဲအား စီစဉ်ခဲ့သည်။  ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ဦးသန့်အရေးအခင်းနှင့်ပတ်သက်သည့် ဓာတ်ပုံစာအုပ်တစ်အုပ် ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး ထိုအဖြစ်အပျက်တွင်ပါဝင်ခဲ့ကြသူများထံမှ ဆောင်းပါများလည်း ပါဝင်ခဲ့သည်။

သူ၏ ဓါတ်ပုံများက နိုင်ငံရေးနှင့်ပတ်သတ်နေသော်ငြားလည်း နိုင်ငံရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မေးမြန်းရာတွင် ထိန်ဝင်းက နိုင်ငံရေးကို ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအရ စိတ်မဝင်စားပါဟု ဖြေကြားခဲ့ပါသည်။  သူသည် သူ့ကိုယ်သူ ဓာတ်ပုံဆရာတစ်ဦးအဖြစ် မြင်ပြီး သူ၏ အဓိက စိတ်ဝင်စားမှုသည် ဓာတ်ပုံများနှင့် အခိုက်အတန့်များကို ရိုက်ကူးခြင်းတွင်သာ ဖြစ်သည်။

သုံးသပ်ချက်

မြန်မာနိုင်ငံ၏ အရေးကြီးဆုံးဖြစ်သော သမိုင်းအလှည့်အပြောင်းများနှင့် ဒီမိုကရေစီဆီသို့ ခြေလှမ်းသစ်များအတွက် ထိန်ဝင်း၏ ဓာတ်ပုံများက သက်သေတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပါသည်။ သူ၏ဓာတ်ပုံများတွင် လွတ်လပ်မှု၊ ဒီမိုကရေစီလိုလားမှုနှင့် ထိုလိုလားမှုများအတွက် ဆန္ဒပြတိုက်ပွဲဝင်ခဲ့သူများကို တွေ့မြင်နိုင်ပြီး ပိုမိုနားလည်နိုင်ပါသည်။ ထိန်ဝင်း၏ ပြောကြားချက်များအရ ဓာတ်ပုံများသည် စကားလုံးများထက် လူအများကို ထိထိမိမိ ခံစားရစေနိုင်သည်။ ထိုသို့ထိတွေ့ခံစားရစေခြင်းက သမိုင်းနှင့် ဆက်စပ်မှုတစ်ခု ဖန်တီးရန် မဖြစ်မနေ လိုအပ်သည်ဟု ဆိုပါသည်။

ထို့ကြောင့် သူ၏ဓာတ်ပုံများသည် မြန်မာနိုင်ငံ၊ နိုင်ငံသူ/သားများနှင့် ယနေ့ခေတ်အထိ ယင်း၏ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှုများကို လူများ (အထူးသဖြင့် မျိုးဆက်သစ်များ) နားလည်စေရန် ကူညီပေးနိုင်ပါသည်။ မြန်မာနိုင်ငံရှိ လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွက် လွန်ခဲ့သည့် ဆယ်စုနှစ်များအကြောင်း နားလည်သဘောပေါက်ရန် လွန်စွာမှ အရေးကြီးပါသည်။ ထိုအကြောင်းအရာများက ယနေ့မြန်မာ့နိုင်ငံရေးအခြေအနေနှင့် ပဋိပက္ခများနှင့် ဆက်စပ်နေပြီး သက်ရောက်မှုရှိပါသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ အတိတ်နှင့် ကြီးမားသောသမိုင်းပုံရိပ်ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားနိုင်မှသာ လက်ရှိစိန်ခေါ်မှုများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းပြီး တိုးတက်မှုကို ဖော်ဆောင်နိုင်မည်ဟု ယူဆပါသည်။

ထိန်ဝင်းသည် သူ့ကိုယ်သူ နိုင်ငံရေးသမားဟု မယူဆသော်လည်း သူ၏ဓာတ်ပုံနှင့် ပတ်သက်သော အယူအဆများသည် နိုင်ငံရေးအရ အလွန်အရေးပါပါသည်။ သူ၏ဓာတ်ပုံများသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူမျိုး၊ စိန်ခေါ်မှုများ၊ တိုးတက်မှုနှင့် သမိုင်းနှင့် နိုင်ငံရေးတို့နှင့် ပတ်သက်ဆက်နွယ်နေပါသည်။ သို့သော်လည်း သူ၏ ရည်ရွယ်ချက်မှာ နိုင်ငံရေးသဘောထားများကို ဖော်ပြရန်မဟုတ်ဘဲ အမှန်တရားကို ဖော်ပြရန်နှင့် အသိပေးရန်သာဖြစ်ပါသည်။ အထူးသဖြင့် သမိုင်းကြောင်းနှင့်ပတ်သက်သော အမှန်တရားအကြောင်းကို ဓါတ်ပုံများမှတဆင့် ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်အမှန်တရားကို မည်မျှအထိ ဖော်ပြနိုင်သည်ကို မေးခွန်းထုတ်နိုင်ပါသည်။ အချို့သော နိုင်ငံရေးဖြစ်ရပ်များကို ဓာတ်ပုံရိုက်ရန် ဆုံးဖြတ်ခြင်းက ထိုဖြစ်ရပ်မျာသည် အရေးကြီးပြီး သက်ဆိုင်သည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။ အချို့သော နိုင်ငံရေးသဘောထားများကို သရုပ်ဖော်သည့် ဓာတ်ပုံများကို တင်ပြခြင်းက ကြည့်ရှုသူများ၏ အမြင်ကို လွှမ်းမိုးနိုင်ပြီး ထိုအချင်းအရာကပင် နိုင်ငံရေးအရဖြစ်နိုင်သည်ဟု လည်းဆိုနိုင်သည်။

မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ ထိန်ဝင်း၏ ဓာတ်ပုံများသည် မြန်မာ့သမိုင်းတွင် အရေးကြီးသော အဖြစ်အပျက်များကို မှတ်တမ်းတင်ထားပြီး အမှန်တရားနှင့် ပိုမိုနီးစပ်လာစေရန် အထောက်အကူဖြစ်စေမည့် ရှုထောင့်တစ်ရပ်ကို ပံ့ပိုးပေးပါသည်။ ထိန်ဝင်းသည် ၎င်း၏ဓာတ်ပုံများကို အများပြည်သူထံသို့ ဖြန့်ဝေခြင်းအားဖြင့် သမိုင်းဆိုင်ရာအသိပညာများနှင့် လက်ရှိစိန်ခေါ်မှုများကို ဖြေရှင်းနိုင်မည့် မြန်မာနိုင်ငံရှိ အသိပညာပြည့်ဝပြီး တာဝန်သိသော လူ့အဖွဲ့အစည်းကို အားဖြည့်ပေးသည့် အခန်းကဏ္ဍမှပါဝင်လျက်ရှိနေပါသည်။

ကိုးကားချက်များ

ဤအတ္ထုပ္ပတ္တိသည် ၂၀၁၉ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် ဦးထိန်ဝင်းနှင့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းချက်နှင့် သူပြန်လည်ဖြေကြားခဲ့သော အကြောင်းအရာများအပေါ် အခြေခံထားပါသည်။

သူ၏လူသိများထင်ရှားသော ဓါတ်ပုံများအား ကြည့်ရှုလိုပါက အောက်ပါလင့်ခ်တွင် ကြည့်ရှုနိုင်ပါသည်။

https://kite-tales.org/en/article/life-behind-lens and https://www.irrawaddy.com/news/burma/historic-88-uprising-photos-on-display-30-years-later.html

ပေါင်ယုချန် (၁၉၄၉ခုနှစ်တွင်ဖွားမြင်ခဲ့သည်)

Alexander Zimmermann

နိဒါန်း

Bao Youxiang ကို မြန်မာနာမည် ပေါင်ယုချန် ဟူ၍လည်းကောင်း (တရုတ်-ဝ နာမည်) ဒတ်လောပန်ဟူ ၍လည်းကောင်း လူသိများပြီး မြန်မာ့နိုင်ငံရေးသမိုင်းတွင်မူ ခွန်ဆာ၊ လော်စစ်ဟန်တို့နှင့်အတူ ရွှေတြိဂံနယ်မြေတွင် ဘိန်းဘုရင်များဟု လူသိများကြပါသည်။

များသောအားဖြင့် ၎င်း၏နာမည်ကို ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီနှင့် ရှမ်းပြည်နယ်ရှိ ‚ဝ‘ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ တို့နှင့် သက်ဆိုင်သော နေရာများတွင် တွေ့ရှိရလေ့ရှိသည်။ ခွန်ဆာ နှင့် လော်စစ်ဟန်တို့က နိုင်ငံရေးဇတ်ခုံမှ ထွက်ခွာခဲ့ကြသော်လည်း ဥက္ကဌပေါင်ကမူ ဆက်လက်ရှိနေခဲ့သည်။

ပေါင်ယုချန်သည် နာမည်ဆိုးနှင့် ကျော်ကြားသည့် ခွန်ဆာကဲ့သို့ မီဒီယာများ၏ အာရုံစိုက်ခြင်း မခံခဲ့ရသော်လည်း အရှေ့တောင်အာရှတွင် အင်အားအတောင့်တင်းဆုံး စစ်ဘုရင်များထဲမှ တစ်ဦးအဖြစ် သတ်မှတ်ခံခဲ့ရပါသည်။ သူသည် မည်သည့်နိုင်ငံကမှ တရားဝင်အသိအမှတ်မပြုသော သီးခြားလွပ်လပ် သည့်“ဝ”ပြည်နယ်၏ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်လာပြီး မြန်မာနိုင်ငံအတွင်းရှိ ဗဟိုအစိုးရအား တော်လှန်နေ ကြသည့်အခြား တိုင်းရင်းသား ခေါင်းဆောင်များကပင် မနာလိုဖြစ်ရသည့်အထိအောင်မြင်ခဲ့သည်။

ဤအတ္ထုပ္ပတ္တိတွင် ပေါင်ယုချန်နှင့် ရှမ်းပြည်နယ်ရှိ လူနည်းစုပဋိပက္ခများနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ခြင်း တို့အကြား မည်သို့ပါတ်သတ်ဆက်နွယ်နေကြောင်းကို ဖော်ပြသွားမယ်ဖြစ်ပါသည်။

အတ္ထုပ္ပတ္တိ

ပေါင်ယုချန်သည် ၁၉၄၉ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံရှမ်းပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းနှင့် တရုတ်နိုင်ငံ ယူနန်ပြည်နယ်တို့ တိုက်ရိုက်ထိဆက်လျှက်ရှိသည့် “ဝ” ဒေသအတွင်းရှိ ခွန်းမားဟု ခေါ်ဆိုသော ရွာငယ်လေးတွင် ဝ ဒေသလူမျိုးစုခေါင်းဆောင်ဖြစ်သူ၏ သားအဖြစ်မွေးဖွားလာခဲ့သည်။  ထိုဒေသတွင် ဗမာ၊ ကရင် နှင့် ဗမာတရုတ်ကပြားများအပြင်အခြားသော လူမျိုးစုများစွာလည်း ရောနှောနေထိုင် ကြသည်။  ပေါင်ယုချန်သည် “ဝ” လူမျိုးဖြစ်သော်လည်း ၎င်း၏အမည်မှာမူ တရုတ်အမည်ဖြစ်ပါသည်။  အကြောင်းအရင်းမှာ တရုတ်နိုင်ငံနှင့် အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ပထဝီဝင်မြေအနေအထားအရ နီးစပ်မှုရှိသည့်အပြင် စီးပွားရေးအရပါတ်သတ်မှုများကြောင့်လည်းဖြစ်သည်။ အကျိုးဆက်အနေဖြင့် ဝပြည်နယ်တွင် တရုတ်ဘာသာစကားကို ကျယ်ပြန့်စွာသုံးစွဲပြီး အခြားသောတိုင်းရင်းသား စကားများ ကိုလည်း သုံးစွဲကြသည်။

ပေါင်ယုချန်၏ ငယ်ဘဝသည် ထင်သလောက်တော့ ခမ်းနားကြီးကျယ်မှုမရှိပါ။  သူသည် မောင်နှမ ၈ယောက်ရှိသည့်အနက် ဒုတိယအငယ်ဆုံးသားဖြစ်ပြီး ငယ်စဉ်ကတည်းက ခွန်းမားရွာမှ ထွက်ခါခဲ့ခြင်း မရှိခဲ့ပါ။  မည်သို့ပင်ဆိုစေ ဝလူမျိုးတစ်ဦး ဖြစ်သည့်အလျောက် ၁၉၆၂ခုနှစ် မတ်လတွင် စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပြီးနောက် ရှမ်းပြည်နယ်၌ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်တောင်းဆိုရာတွင် ဗဟိုအစိုးရ၏ ဖိအားများကို ခံစားခဲ့ရကြောင်း သူမှတ်မိနေသည်။

အသက် ၁၇ နှစ်တွင် ပေါင်ယုချန်သည် သူ၏အစ်ကို ပေါင်ယုရီနှင့် သူ၏ ဦးလေးဖြစ်သူ ပေါင်စန်းဘန် တို့နှင့်အတူ ခွန်းမားရွာတွင် ပြောက်ကျားစစ်အုပ်စုတစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့ပြီး သေနတ်ကိုင်ကာ နာမည်ကောင်း ရယူခဲ့သည်။ ဗမာအစိုးရအားဆန့်ကျင်ရေးအတွက် ငွေကြေးလိုအပ်ချက်အား ဖြည့်ဆည်းနိုင်ရန် အခြားစစ်အုပ်စုခေါင်းဆောင်များကဲ့သို့ ပေါင်ယုချန်သည် ဘိန်းမှောင်ခိုလုပ်ငန်းတွင် ပါဝင်လာခဲ့သည်။ ဝဒေသသည် ရှမ်းပြည်နယ်အတွင်း တရုတ်နိုင်ငံတောင်ပိုင်း၊ ထိုင်းနိုင်ငံ၊ လာအိုနိုင်ငံတို့နှင့် နယ်နိမိတ်ချင်းထိစပ်နေသည့် မဟာဗျူဟာမြောက် အချက်အချာနေရာ ဖြစ်သောကြောင့် ရွှေတြိဂံဒေသအတွင်း ဘိန်းမှောင်ခိုကူးမှုအတွက် အထင်ကရာနေရာဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၎င်းအပြင် ထူထပ်သောတောတောင်များနှင့် ဗဟိုအစိုးရ၏ ထိန်းချုပ်မှုကင်းမဲ့ခြင်း တို့ကြောင့် ဆယ်စုနှစ်များတစ်လျှောက် လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ၏ ငွေကြေးအထောက်အပံ့ပေးရာ မှောင်ခိုလုပ်ငန်းများ တည်ရှိရာ နေရာတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။

ပေါင်ယုချန်သည် သူပုန်ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးအဖြစ် အောင်မြင်ရမည့်အစား သူ၏ဘ၀ဇာတ်ကြောင်း တစ်လျှောက်တွင် စစ်ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးအဖြစ်၊ မူးယစ်မှောင်ခိုသမားတစ်ဦး အဖြစ်သာ ဖော်ပြခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ပေါင်ယုချန်သည် ၁၉၆၉ခုနှစ်တွင်  ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ (CPB)သို့ ဝင်ရောက်ခြင်းအားဖြင့် သူ၏နိုင်ငံရေးလောကကိုစတင်ခဲ့သည်။

ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးအနေနှင့် ဝဒေသကို စည်းရုံးရန်အတွက် ပေါင်ယုချန်၊ တီးလူရိုင်လူရှင်းကွယ် (Zhai Nilai၊ Lu Xingguo) နှင့် အိုက်ခိုင်(Ai Ken) တို့သည် CPB သို့ ဝင်ရောက်ခဲ့ကြသည်။

ပထမဆုံး သူ၏ဇာတိရွာဖြစ်သော ခွန်းမားရွာ၏ တပ်ရင်းမှူးအဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့ရသော်လည်း တပ်မဟာမှူးအဖြစ်သို့  လျင်မြန်စွာရာထူးတိုးခဲ့သည်။  ပေါင်ယုချန်သည် တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီမှ လီဇီယူ (Li Ziru) နှင့်အတူ ထိုင်းနှင့်မြန်မာနယ်စပ်အနီးရှိ တပ်မဟာ၆၈၃ ကို ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၈၅ ခုနှစ် ပန်ဆန်း(ပန်ခမ်း)တွင်ကျင်းပသော ၃ကြိမ်မြောက် ပါတီညီလာခံတွင် သူသည် ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ် ပါတီ၏ ဗဟိုကော်မတီဝင်တစ်ဦး ဖြစ်လာခဲ့သည်။

ပါတီအတွင်း၌ သူ၏ကောင်းသတင်းများ မြင့်တက်နေသော်လည်း ပေါင်ယုချန်နှင့် သူ၏ ဝပြည်သူများသည် CPB အား ‚ဝ’တပ်မတော်အတွက် ဗမာအစိုးရအားတော်လှန်ရန် အရင်းအမြစ်များနှင့် လက်နက်များ ၀ယ်ယူရန်အတွက်သာ ရှုမြင်ခဲ့ကြသည်။ ထိုသို့ဖြစ်ရခြင်းမှာ ပါတီ၏ ဗဟိုကော်မတီဝင် အများစုသည် ဗမာတိုင်းရင်းသားများနှင့် ဖွဲ့စည်းထားသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ နှစ်အနည်းငယ် ကြာသောအခါ ပေါင်ယုချန်၏ အမှန်တစ်ကယ်သစ္စာစောင့်သိမှုကို ဖွင့်ဟနိုင်ခဲ့သည်။

၁၉၈၈/၈၉ ခုနှစ်များတွင် ကွန်မြူနစ်ပါတီအတွင်းမှ အုပ်စုငယ်များသည် အတွင်းပိုင်းခေါင်းဆောင်မှုကို မေးခွန်းထုတ်ခဲ့ပြီး ပါတီကိုပြောင်ပြောင်တင်းတင်းဆန့်ကျင်သွားခဲ့သည်။ ဗကပလက်အောက်ရှိ ကိုးကန့်နှင့်ဝ လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များသည် ဗကပခေါင်းဆောင်များကို မကျေနပ်ကြပေ။ ပါတီ၏ ခေါင်းဆောင်ရာထူးများသည် လက်တွေ့မဆန်ဘဲ ယောင်ယောင်ဝါးဝးဖြစ်နေသည်ဟုလည်းယူဆသည်။ လူမျိုးစုအားလုံး၏ အကျိုးစီးပွားကို ဦးစားပေးရမည့်အစား တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုများအကြား နိုင်ငံရေးပဋိပက္ခများတွင် ကိုးကန့်နှင့်ဝစစ်သားများကို အမြောက်တပ်သားအဖြစ် အသုံးပြုခဲ့သည် ဟူသောစွပ်စွဲချက်များလည်းရှိခဲ့သည်။

ထိုတိုက်ပွဲများသည် ၁၉၈၉ ခုနှစ် ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ ဦးဆောင်မှုကို ဆန့်ကျင်သော တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုများ၏ ပြည်တွင်းအုံကြွမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး ပါတီခေါင်းဆောင်များအား တရုတ်ပြည်သို့မောင်းထုတ်ပစ်ခဲ့သည်။ ရလဒ်အနေဖြင့် CPB နှင့်၎င်း၏စစ်တပ်ကိုဖျက်သိမ်းစေခဲ့ပြီး တိုင်းရင်းသားဒေသတစ်လျှောက်တွင် သက်ဆိုင်ရာအဖွဲ့သစ်များစွာကိုဖွဲ့စည်းခဲ့ကြသည်။ ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ အကွဲကွဲအပြားပြားရလဒ်ကြောင့် မြန်မာအစိုးရသည် ပေါင်ယုချန်, ဖန်ကျားရှင်း (Peng Jiasheng) နှင့် ကျောက်ရီလိုင် (Zhao Nyi lai) ကဲ့သို့သော ဝလက်နက်ကိုင် သူပုန်ခေါင်းဆောင်များနှင့် ညှိနှိုင်းမှုများစတင်ခဲ့သည်။ ၁၉၈၉ခုနှစ် ဧပြီလ ၁၇ ရက်နေ့တွင် ‚ဝ‘ ဒေသသည် ဗကပမှခွဲထွက်ပြီး ညီညွတ်သောဝပြည်သွေးစည်းညီညွတ်ရေးပါတီ (UWSP) ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ပေါင်ယုချန်သည် UWSP ၏လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့ကို စတင်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည့် ပထမဆုံးသော တပ်မှူးဖြစ်ပြီး ၎င်းကိုစတင်ဖွဲ့စည်းချိန်တွင် တပ်သား ၁၀၀၀၀ ခန့်ရှိခဲ့သည်။ လက်ရှိခန့်မှန်းချက်များအရ စစ်သည်အင်အား ၂၀၀၀၀ မှ ၃၀၀၀၀ အထိရှိသည်။ ထို့ကြောင့် ဝတပ်မတော်သည် မြန်မာ့တပ်မတော် အားယှဉ်ပြိုင်နေသော လက်နက်ကိုင်အုပ်စုများ အားလုံးတွင် အင်အားအခိုင်မာဆုံးတပ်မတော် တစ်ခုဖြစ်သည်။

နှစ်အနည်းငယ်ကြာပြီး ၁၉၉၅ခုနှစ်တွင် လေဖြတ်ခြင်းကြောင့်ရာထူးမှ နုတ်ထွက်သွားခဲ့သော ကျောက်ရီလိုင် (Zhao Nyi lai)(၁၉၃၉-၂၀၀၉) ကိုယ်စား UWSP၏ ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် ပေါင်ယုချန်မှ တာဝန်ယူဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။  ထိုအချိန်မှစ၍ ပေါင်ယုချန်သည် မြန်မာနိုင်ငံအရှေ့ပိုင်းရှိ ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသဖြစ်သောဝပြည်နယ်၏ စစ်တပ်နှင့်နိုင်ငံရေးကို ဦးစီးနိုင်သည့် ရာထူးနေရာကို ရယူခဲ့သည်။

၂၀၁၉ ခုနှစ်အခမ်းအနားတွင် ပေါင်ယုချန်နှင့် စွန်ဝချန် (孙国祥)တို့အားတွေ့ရစဥ် (ဓါတ်ပုံ – Frontier Myanmar)

၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ပေါင်ယုချန်သည် ကျန်းမာရေးပြဿနာများကြောင့် သူ၏ညီအငယ်ဆုံးဖြစ်သူ ပေါင်ယူရီ (Bao Youyi) ထံသို့ ဥက္ကဋ္ဌရာထူး အပ်နှင်းပြီး ပါတီဥက္ကဋ္ဌအဖြစ်မှ နှုတ်ထွက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ပေါင်ယုချန်သည် နိုင်ငံရေးဇာတ်ခုံမှ လုံးဝနှုတ်ထွက်ခဲ့ခြင်းမဟုတ်ပဲ UWSA ၏ ခေါင်းဆောင်တစ်ဦး အဖြစ် ဆက်လက်ရှိနေခဲ့သည်။

ဝပြည်နယ် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်အတွက်ကြိုးပမ်းမှု

၁၉၈၉ ခုနှစ် မေလ ၁၈ ရက်နေ့တွင် နိုင်ငံတော် ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှု တည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ (နဝတ) နှင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူစာချုပ် ချုပ်ဆိုခဲ့ပြီးနောက် UWSP သည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် အစိုးရကို အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်အဖြစ် တရားဝင်အသိအမှတ်ပြုခဲ့ပြီး အပြန်အလှန်အားဖြင့် ရှမ်းပြည်နယ် မြောက်ပိုင်းတွင် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသအဖြစ် ပေးအပ်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ UWSP သည် ဝဒေသကို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ ပြည်နယ်အဖြစ် ပန်ဆန်းအားမြို့တော်သတ်မှတ်ကာ ဦးဆောင်ခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ပေါင်ယုချန် မှ “ဝပြည်နယ်” ဟု တရားဝင်အမည်ပေးခဲ့သည်။ 1989 ခုနှစ် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူညီချက်အရ UWSP သည် ၎င်း၏ ပြည်နယ်ကို မြန်မာနိုင်ငံ၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအဖြစ် လက်ခံခဲ့သည်။ UWSP ဥက္ကဌ ပေါင်ယုချန်က “ဝပြည်နယ်သည် ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံတော်၏ ခွဲခြားမရသော အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်သည်ဟုဆိုခဲ့သည်။ လူနည်းစုဖြစ်သော ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသအနေဖြင့် အစိုးရကို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်အာဏာပိုပေးနိုင်ရန်အတွက်သာ တောင်းဆိုပါတယ်။” နောက်ပိုင်းတွင် ၂၀၀၈ ခုနှစ် မြန်မာနိုင်ငံဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေထဲတွင် ‚ဝ‘ ဒေသရှိ မြို့ ၆မြို့ကို ‚ဝ‘ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုရေးသားဖော်ပြခဲ့သည်။

အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူညီချက်သည် တည်ငြိမ်အေးချမ်းမှုကို အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ ဖန်တီးပေးနိုင်ခဲ့သော်လည်း စီးပွားရေး ရေရှည်တည်တံ့ရေး ပြဿနာကို မဖြေရှင်းနိုင်ခဲ့ပေ။  ၎င်းသည် မြန်မာနိုင်ငံရှိ အခြားဒေသများနှင့် တရားဝင်ကုန်သွယ်မှုခြင်းအပြင် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများ ဝင်ရောက်လုပ်ကိုင်ခြင်းတို့ကိုလည်း ကန့်သတ်ထားသည်။ အထူးဒေသ ၂ရှိ UWSP ၏ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးနှင့် ပေါင်းစပ်လိုက်သောအခါ မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုအားလုံးကို သွယ်ဝိုက်သောနည်းဖြင့်လက်ခံခြင်းများဖြစ်လာပြီး ချဲ့ထွင်ရန်ပင် ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ရွေးချယ်စရာ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများ မရှိခြင်းအပြင် သမိုင်းကြောင်းအရ ပြောင်းလဲလာသော ဖွဲ့စည်းပုံများသည် ဘိန်းစိုက်ပျိုးခြင်း၊ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားခြင်းနှင့် မှောင်ခိုရောင်းဝယ်ခြင်းတို့ကို ဝပြည်နယ်အတွင်း အဓိကစီးပွားရေး လုပ်ငန်းတစ်ခုအဖြစ်  စုစည်းလာစေခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ၁၉၈၉ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းတွင် ဘိန်းထုတ်လုပ်မှု သိသိသာသာ များပြားလာခဲ့သည်။

၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ အစောပိုင်းတွင် မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှု အချိုးအစားသို့ ရောက်ရှိလာခဲ့ပြီး ပေါင်ယုချန် နှင့် ဝဒေသရှိ အခြားခေါင်းဆောင်များစွာတို့အား မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်မှုတွင် ပါဝင်ပတ်သက်မှုအတွက် တရုတ်ရဲများက အလိုရှိခဲ့ကြသည်။ အကျိုးဆက်အနေဖြင့် ပေါင်ယုချန်နှင့် ကျောက်ရီလိုင် (Zhao Nyi lai)တို့သည် ချန်းယွမ်သဘောတူညီချက် (沧源合同) ကို တရုတ်နိုင်ငံရှိ Cangyuan Va ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ (沧源佤族自治县) မှ ဒေသခံအရာရှိများနှင့် လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ပြီး သဘောတူညီခဲ့သည်။ (ဝ ဒေသမှ) မည်သည့်မူးယစ်ဆေးဝါးမဆို နိုင်ငံတစ်ကာ‌စျေးကွက်အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်ခြင်းမရှိစေရ၊ (ဝ ဒေသမှ) မည်သည့်မူးယစ်ဆေးဝါးမဆို တရုတ်နိုင်ငံအတွင်းသို့ဝင်ရောက်ခြင်းမရှိစေရ၊ (ဝ ဒေသမှ) မည်သည့်မူးယစ်ဆေးဝါးမဆို မြန်မာအစိုးရ ထိန်းချုပ်ထားသော နယ်မြေများသို့ ဝင်ရောက်ခြင်းမရှိစေရ၊

မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ ၁၉၉၅ခုနှစ်တွင် ပေါင်ယုချန်  ဥက္ကဌ ပေါင်အဖြစ် UWSP တွင်  ခေါင်းဆောင်တာဝန်စတင်ယူခဲ့သည့် အချိန်အထိ မည်သို့သော သိသာထင်ရှားသည့် ပြောင်းလဲမှုမျိုး မပေါ်ပေါက်ခဲ့ပေ။ UWSP တွင် ပေါင်ယုချန် စတင်တာဝန်ယူချိန်တွင် မူးယစ်ဆေးဝါးကုန်သွယ်မှုများကို အရေးယူခဲ့ပြီး ၂၀၀၅ခုနှစ်အကုန်တွင် ဝပြည်နယ်အား ဘိန်းကင်းစင်နယ်မြေဖြစ်စေရန် တရားဝင်ရည်မှန်းချက်အား ၁၉၉၇ ခုနှစ်တွင် ကြေညာခဲ့သည်။ ထိုသို့ ကြေငြာပြီးနောက် ၁၉၉၉ခုနှစ်တွင် ပေါင်ယုချန်သည် သောင်းနှင့်ချီသောရွာသားများကို  ပြန်လည်နေရာချထားရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ ထိုရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် ဝဒေသရှိ ဘိန်းစိုက်တောင်သူများနှင့် ဆင်းရဲနွမ်းပါးသည့် ရွာသားများသည် မြောက်ဘက် တောင်တန်းဒေသမှ အခြားသီးနှံများ စိုက်ပျိုးနိုင်သည့် ရှမ်းပြည်တောင်ပိုင်း တောင်ပိုင်းချိုင့်ဝှမ်းများသို့ ပြန်လည် အခြေချ နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ ထိုအခြေအနေတွင် ရှမ်း၊ လားဟူနှင့် အာခါတို့မှလွဲ၍ ယခင်နေထိုင်သူများ၏ လယ်ယာမြေများသည်လျော်ကြေးမပေးဘဲ မကြာခဏ အသိမ်းခံခဲ့ရသည်။

UWSP ၏ ဘိန်းဆန့်ကျင်ရေးမူဝါဒ ဆောင်ရွက်မှုသည် ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ဘိန်းစိုက်ပျိုးမှုအား တရားမဝင်ကြောင်း တရားဝင်ထုတ်ပြန်ခဲ့သည့် အချိန်တွင်အရှိန်အဟုန်အမြင့်ဆုံးသို့ရောက်ရှိခဲ့သည်။  မူးယစ်ဆေးဝါး စိုက်ပျိုးခြင်းသည် တောင်သူအများစုအတွက် အဓိက ဝင်ငွေရင်းမြစ်ဖြစ်သဖြင့် UWSP သည် ကုလသမဂ္ဂနှင့် တရုတ်အစိုးရတို့၏ အကူအညီဖြင့် အခြားရွေးချယ်စရာများ ဖန်တီးရန် ကြိုးစားခဲ့သည်။ ရော်ဘာ၊ လက်ဖက်နှင့် သကြားစိုက်ပျိုးရေးတို့တွင် တရုတ်တို့၏ ရင်နှီးမြုတ်နှံမှုများအား လက်ခံခဲ့သည်။  သို့သော်လည်း ထိုလုပ်ငန်းများသည် ရေရှည်တည်တံ့သော အခြားစီးပွားရေးရွေးချယ်စရာတစ်ခုအဖြစ် မလုံလောက်နိုင်ခံပါ။

ပေါင်ယုချန်သည် ဘိန်းစိုက်ပျိုးရေး တားမြစ်ချက်ကို အစပြုလိုက်ခြင်းအားဖြင့် ဝဒေသကို ခရီးသွားလုပ်ငန်းနှင့် ဗဟိုစီးပွားရေးဇုန်အဖြစ် ပြောင်းလဲနိုင်ရန် မျှော်လင့်ခဲ့သည်။ အစပိုင်းတွင် ကြီးကြီးမားမား အပြောင်းအလဲများ မရှိခဲ့သော်လည်း နှစ်များစွာကြာပြီးနောက် အချို့အရာများ အောင်မြင်ခဲ့သည်။ ၂၀၀၀၄ ခုနှစ်တွင် ဝဒေသမြောက်ပိုင်းတွင် ကီလိုမီတာ ၁၈၀၀ အရှည်ရှိသော လမ်းနှင့်  ထိုင်းနယ်စပ်အနီးရှိ UWSP တောင်ပိုင်းစစ်ဌာနချုပ်တည်ရှိရာနေရာတွင် ကီလိုမီတာ ၆၀၀ ရှည်လျားသော လမ်းများဖောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့ကြောင်း UWSP မှကြေငြာခဲ့သည်။  ထို့အပြင် UWSP မှ ဓာတ်အားပေးစက်ရုံ ခုနစ်ရုံကို တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး UNODC (ကုလသမဂ္ဂ မူးယစ်ဆေးဝါးမှုခင်းဆိုင်ရာရုံး) ၏ အကူအညီဖြင့် မြို့ပြစီမံကိန်းများကို စတင်နိုင်ခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ဝဒေသရှိ ပန်ဆန်းတွင် စီးကရက်စက်ရုံနှင့် စက္ကူစက်ရုံ၊ မီးခြစ်စက်ရုံ၊ ဓာတ်သတ္တုရေသန့် စက်ရုံနှင့် ဘီယာစက်ရုံများ ကဲ့သို့သော  ကိုယ်ပိုင်လုပ်ငန်း အသေးစားများစွာ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဝဒေသတွင် ကာစီနိုကြီးများ ဆောက်လုပ်ခြင်းသည် တရုတ်နိုင်ငံမှ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများကို ဆွဲဆောင်သောကြောင့် အထူးအရေးကြီးသော ၀င်ငွေရင်းမြစ်တစ်ခု လည်းဖြစ်လာခဲ့သည်။

ပေါင်ယုချန်နှင့် UWSP ၏ ဗဟိုအဖွဲ့ဝင်များသည် ဝင်ငွေအရင်းအမြစ်အသစ်များ ရရှိရန် ဝပြည်နယ် ပြင်ပတွင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများနှင့် လုပ်ငန်းများကို ဦးဆောင်လုပ်ကိုင်ခဲ့ကြသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ပေါင်ယုချန်၏ သားမက်ဖြစ်သူ ဟိုချိတင်သည် Yangon Airways တွင် ရှယ်ယာအများစုကို ပိုင်ဆိုင်ထားပြီး ဟိုတယ်လုပ်ငန်းလုပ်ကိုင်သည့် Tetkham Co Ltd ၏ ဥက္ကဌလည်းဖြစ်သည်။

စစ်ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးဖြစ်သော ပေါင်ယုချန်သည် တိုင်းပြည်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနှင့် ဝဒေသ၊ တရုတ်နှင့် မြန်မာနိုင်ငံတို့၏ ‚အိမ်နီးချင်းကြီးများ‘ ဆက်ဆံရေးတွင် အရေးပါသောအခန်းကဏ္ဍမှ ဆက်လက်ပါဝင်ခဲ့သည်။ သူ၏ အဓိကရည်ရွယ်ချက်မှာ ဝလူမျိုးအတွက် တတ်နိုင်သမျှ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို ထိန်းသိမ်းထားနိုင်ရန်အတွက် တရုတ်နှင့် မြန်မာ နှစ်နိုင်ငံစလုံးကို အကွာအဝေးတစ်ခုစီတွင် ပါတ်သတ်ဆက်နွယ်ရန်ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း UWSA သည် တရုတ်နိုင်ငံနှင့် ပိုမို၍ ဆက်ဆံရေးနီးစပ်ကောင်းမွန်ပါသည်။  မကြာသေးမီက တရုတ်နိုင်ငံ၏ အထူးကိုယ်စားလှယ် စွန်ကောရှောင် (孙国祥) သည် ပေါင်ယုချန်နှင့် တွေ့ဆုံခဲ့ပြီး ဝဒေသတွင် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့် နှစ်၃၀ပြည့်အခမ်းအနားသို့ တက်ရောက်ခဲ့သည်။ တရုတ်နိုင်ငံ၏ အထူးသံတမန် တတ်ရောက်ခဲ့သော အနှစ် ၃၀ ပြည့်အခမ်းအနားတွင် ပေါင်ယုချန်က ဤသို့ကြွေးကြော်ခဲ့သည်။

„ငါတို့လိုအပ်တာက တိုင်းရင်းသား တန်းတူညီမျှရေး၊ တိုင်းရင်းသား ဂုဏ်သိက္ခာ၊ တိုင်းရင်းသား ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်ခွင့်ဖြစ်တဲ့အတွက် ဝဒေသကို ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ တိုင်းရင်းသား ပြည်နယ် အဖြစ် ပေးဖို့ အစိုးရကို ငါတို့တောင်းဆိုခဲ့တယ်။ ပြီးတော့ ငါတို့ဘဝအတွက် ငါတို့တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့ကြတယ်။ ငါတို့ရဲ့ နိုင်ငံရေးတောင်းဆိုချက်တွေကို အကောင်အထည်မဖော်မချင်း တဖက်မှာ ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ ဒီမိုကရေစီ ဆိုင်းဘုတ်ကို ကိုင်ထားပြီး တဖက်မှာ လက်နက်ကိုင်ဆောင်ပြီး မိမိကိုယ်ကို ခုခံကာကွယ်ပြီး ပိုနေမြဲ ကျားနေမြဲ အနေအထားကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းသွားမှာ ဖြစ်တယ်။“

ပေါင်ယူရီ (ဘယ်ဘက်မှ နံပါတ် ၂) KIA ဥက္ကဌ (လက်ဝဲ) နှင့် USDDP နှင့် NLD ကိုယ်စားလှယ်နှစ်ဦးတို့နှင့်အတူ ၂၀၁၇ ခုနှစ် မေလတွင် (Photo: Reuters)

ပေါင်ယုချန်က ၎င်း၏မိန့်ခွန်းတွင် “ကျွန်တော်တို့ ဝလူမျိုးတွေဟာ ကိုယ့်ကံကြမ္မာရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အရှင် သခင်များသာဖြစ်ပါတယ်” ဟုဆိုကာ ၎င်း၏ “စစ်ပွဲအတွေ့အကြုံရှိပြီးသူ” လူပေါင်း၆သိန်းကျော်သည် ကြားခံစစ်ပွဲများတွင် အပေါင်သဘောအနေဖြင့် ဘယ်တော့မှ ပါဝင်မည်မဟုတ်ကြောင်း ကြေငြာပြောဆိုခဲ့သည်။

၂၀၁၇ခုနှစ် ဧပြီလ ၁၉ရက်နေ့တွင် ပေါင်ယုချန်သည် ၂၀၁၅ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် မြန်မာအစိုးရနှင့် တနိုင်ငံလုံး အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး စာချုပ်ကို လက်မှတ်မထိုးရသေးသော လက်နက်ကိုင် ခုနစ်ဖွဲ့ဖြင့် ပန်ဆန်းမြို့တွင် အသစ်ဖွဲ့စည်းလိုက်သည့် ပြည်ထောင်စုနိုင်ငံရေးဆွေးနွေးညှိနှိုင်းရေးအတိုင်ပင်ခံ ကော်မတီ (FPNCC) ၏ ဥက္ကဌ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထိုအခြေအနေကို မြန်မာအစိုးရမှ စီစဉ်သော ၂၁ ရာစု ပင်လုံညီလာခံဟု အမည်ပေးထားသည့်  ငြိမ်းချမ်းရေး ညီလာခံများ၏ အခြားရွေးချယ်စရာတစ်ခုအဖြစ် ရှုမြင်ပါသည်။ အခမ်းအနားကို တရုတ်နိုင်ငံ နယ်စပ်ဒေသ ငြိမ်းချမ်းရေး လုပ်ငန်းစဉ်များ ဆွေးနွေးရန် UWSA ခေါင်းဆောင်ပိုင်းနှင့် ပုံမှန်တွေ့ဆုံလေ့ရှိသည့်  အာရှရေးရာ တရုတ် အထူးသံတမန် စွန်ဝချန်  (孙国祥) လည်း တက်ရောက်ခဲ့သည်။ တစ်ဖက်တွင်လည်း UWSA သည် ပင်လုံညီလာခံသို့ တက်ရောက်ရန် ဖိတ်ကြားခံရပြီး ပေါင်ယုချန်၏ အစ်ကိုဖြစ်သူကလည်း ဝပြည်သွေးစည်းညီညွတ်ရေးပါတီ နှစ်ပတ်လည်နေ့ကျင်းပပြီးနောက် မကြာမီ ၂၀၁၇ ခုနှစ် မေလတွင် နေပြည်တော်၌ ကျင်းပသည့် အစည်းအဝေးသို့ တက်ရောက်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ရှမ်းပြည်အရှေ့ပိုင်း၊ မြန်မာ့မြေပေါ်တွင် နှစ်ပေါင်းများစွာတည်ရှိနေခဲ့သော ဝဒေသမှ ‚ဝ‘ ခေါင်းဆောင်များသည် “သောင်မတင်ရေမကျ အခြေအနေ”ကို ရေရာသေချာစေနိုင်သည့် ကူညီပံ့ပိုးမှုများ မရှိခဲ့သည်ကိုတွေ့ရှိနိုင်ပါသည်။

ဝဒေသသည် မြန်မာနိုင်ငံနှင့် တရုတ်နိုင်ငံကြားရှိ အထူးဒေသတည်ရှိရာနေရာဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံ အရှေ့မြောက်ပိုင်းရှိ အခြားသော သူပုန်အဖွဲ့များနှင့် နီးကပ်သော ဆက်ဆံရေးလည်းရှိသည့်အတွက် ပေါင်ယုချန်သည် ပြည်ထောင်စု မြန်မာနိုင်ငံအစိုးရနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးတည်ဆောက်မှု လုပ်ငန်းစဉ်တွင် အဓိကကျသော ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးဖြစ်ပါသည်။

သုံးသပ်ချက်

ယနေ့အချိန်တွင် ပေါင်ယုချန်အပေါ်ထားရှိသော အမြင်သဘောထားများ ကွဲလွဲနေပါသည်။ UWSA၏ ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးအဖြစ် နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝန်းမှ ရွှေတြိဂံဒေသအတွင်း မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုတွင် တာဝန်ရှိသော စစ်ဘုရင်အဖြစ် သတ်မှတ်ခံရသည်။ ၂၀၀၅ခုနှစ်တွင် US တရားရေးဌာနမှ ဥက္ကဌပေါင်ယုချန်နှင့်အခြားသော UWSP ခေါင်းဆောင်များအား ဘိန်းဖြူနှင့် စိတ်ကြွဆေးများ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုဖြင့် တရားစွဲဆိုခဲ့သည်။ UWSA အား „ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ဘိန်းဖြူထုတ်လုပ်ခြင်းနှင့် လူကုန်ကူးသည့် အဖွဲ့များထဲမှ တစ်ခု“ အဖြစ် ရှုတ်ချခဲ့သည်။

ထို့အပြင် ကလေးစစ်သားအသုံးပြုမှုနှင့် ဝဒေသများမှ လူနည်းစုများကို ကြမ်းတမ်းစွာ နှင်ထုတ်ခြင်းစသည့် အမျိုးမျိုးသော လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုများသည် ပေါင်ယုချန်ကြောင့်ဟု ယူဆနိုင်သည်။ ထိုအရာများက ပေါင်ယုချန်ကို မကောင်းသော စစ်ဘုရင်အဖြစ် ရှုမြင်နိုင်စေသည် ။

သို့သော် ၁၉၈၉ ခုနှစ်မတိုင်မီနှင့် နောက်ပိုင်းတွင် တော်လှန်ရေးအဖွဲ့ အများအပြားက မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုနှင့် အခြားသောရာဇ၀တ်မှုအချို့ကို ငွေ​ကြေးလိုအပ်ချက်များအား ဖြည့်ဆည်းရန် လုပ်ကိုင်နေခဲ့သောကြောင့် ထိုအရာများအားလုံးကို ပေါင်ယုချန်တစ်ဦးတည်းဆီသို့သာ တိုက်ရိုက်စွပ်စွဲပြောဆိုခြင်းသည် မမှန်ကန်နိုင်ပေ။ ထို့အပြင် ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ အကွဲကွဲ အပြားပြားဖြစ်ပြီးနောက် UWSP သည် ဘိန်းဘုရင်ခွန်ဆာနှင့်အတူ  စစ်ဆင်ရေးများတွင် ၁၉၉၆ ခုနှစ် အထိပါဝင်နေဆဲဖြစ်ကြောင်းကိုလည်း သတိပြုရမည်ဖြစ်သည်။

၁၉၉၅ ခုနှစ်တွင် ပေါင်ယုချန်သည် ပါတီဥက္ကဋ္ဌတာဝန်ကို လွှဲပြောင်းရယူပြီးနောက်တွင် ၂၀၀၅ ခုနှစ်နောက်ဆုံးထား၍ ဝဒေသအားဘိန်းကင်းစင်နယ်မြေအဖြစ်ဖန်တီးရန် UWSP ၏ မူးယစ်ဆေးဝါး မူဝါဒကို စတင်လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ ထိုအချိန်အတောအတွင်းတွင်လည်း ဘိန်းစိုက်ပျိုးမှု တိုက်ဖျက်ရေးအတွက် ခိုင်မာသော အစီအမံများစွာကို လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ပေါင်ယုချန်ကိုယ်တိုင်က ဘိန်းကုန်သွယ်မှုကို ပြဿနာတစ်ခုအဖြစ် ရှုမြင်ပြီး ရေရှည်တွင် အခြားရွေးချယ်စရာများကို ဖန်တီးပေးခြင်းအားဖြင့် ၎င်း၏ပြည်သူများကို ဘိန်းကုန်သွယ်မှုပြဿနာမှ ဖယ်ရှားနိုင်ရန်ကြိုးပမ်းခဲ့သည်ဟုလည်း ဆိုနိုင်ပါသည်။  သို့သော်လည်း ဝပြည်နယ်အနေဖြင့် ရင်းနှီးမြှတ်နှံမှုများအား တရုတ်နိုင်ငံကဲသို့သော အင်အားကြီးသူများထံမှသာ မှီခိုကြသည်။

၁၉၉၅ ခုနှစ်ကတည်းက မူးယစ်ဆေးဝါး တားဆီးနှိမ်နင်းရေး အစီအမံများ ဆောင်ရွက်ခဲ့သော်လည်း ဝဒေသသည် မှောင်ခိုနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှုအပေါ် မှီခိုအားထားနေရဆဲ ဖြစ်သောကြောင့် ပေါင်ယုချန်လုပ်ဆောင်ခဲ့သော စီမံကိန်းများ၏ရိုးသားမှုအပေါ် မေးခွန်းထုတ်စရာ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် crystal methamphetamines (ice) စိတ်ကြွဆေးများကို ပြည်ပသို့ တင်ပို့ရန် ထုတ်လုပ်လျက်ရှိနေသည်။

သို့သော်လည်း ဝဒေသ၏ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု နှေးကွေးခြင်းနှင့် ‚ဝ‘ ခေါင်းဆောင်များ၏ မူးယစ်ဆေးဝါး တိုက်ဖျက်ရေးမူဝါဒ ရှုံးနိမ့်မှုသည် ခေါင်းဆောင်မှု၏ လိုအပ်ချက်ကြောင့်ဖြစ်သည်ဟုလည်း တစ်ထစ်ချ ယူဆ၍မရနိုင်ပေ။ ‘ဝ’ ခေါင်းဆောင်များသည် မြန်မာအစိုးရမှ ချမှတ်ထားသော အတားအဆီးများစွာကို ရင်ဆိုင်နေကြရဆဲဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ကုမ္ပဏီများနှင့် ထုတ်ကုန်အသစ်များကို အတည်ပြုခြင်းလုပ်ငန်းစဉ်များသည် ရှုပ်ထွေးပြီး ရှည်လျားပါသည်။ ထို့အပြင် ဗဟိုအစိုးရမှ ‚ဝ‘ ဒေသရှိ ကုမ္ပဏီများကို မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းသို့ ကုန်ပစ္စည်းတင်ပို့ခွင့်မပြုနိုင်ရန်  ကန့်သတ်ချက်များ ပြုလုပ်ထားသည်။ ထို့အပြင် နိုင်ငံတကာဈေးကွက်သို့ တင်ပို့မှုကိုလည်း ဗဟိုအစိုးရထိန်းချုပ်ထားသော နယ်စပ်စစ်ဆေးရေးဂိတ်အချို့မှသာလျင် ဆောင်ရွက်နိုင်ရန် ကန့်သတ်ချက်များ ချမှတ်ထားသည်။ ထို့ကြောင့် ဝဒေသမှ ကုန်ပစ္စည်းများအား ပြင်ပသို့တင်ပို့ရာတွင် အကျင့်ပျက်ခြစားမှုများနှင့် ဗျူရိုကရေစီအတားအဆီးများကြောင့် အဟန့်အတားများစွာရှိနေသည်။ ထိုအချက်များက တရုတ်နိုင်ငံနှင့် တရားဝင်ကုန်သွယ်မှုကို ထိန်းညှိနိုင်ရန် အပြင် အပစ်ရပ်အဖွဲ့များကို အားနည်းသွားစေရန် မြန်မာအစိုးရ၏ ဗျူဟာတစ်ရပ်လည်းဖြစ်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် ပေါင်ယုချန်သည် ‚ဝ‘ ဒေသကို တရားဝင်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေရန် တရုတ်နိုင်ငံကို မဟာဗျူဟာမိတ်ဖက်အဖြစ် စဉ်းစားခြင်းကို နားလည်နိုင်ပါသည်။

 ပေါက်ယူချန်းသည် ဝဒေသရှိ ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးအနေဖြင့် ရှမ်းပြည်နယ်နယ်နမိတ်အတွင်းရှိ လူနည်းစုဖြစ်သော ဝဒေသကို ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသတစ်ခုဖြစ်အောင် ဖန်တီးနိုင်ခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ၂၀၀၈ ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ၏ အပိုဒ် ၅၆/စတွင်လည်း ဟိုပန်၊ မိုင်းမ၊ ပန်ဝိုင်၊ နာဖန်၊ မက်မန်းနှင့် ပန်ဆန်း (ပန်ခမ်း) မြို့နယ်များကို ‘ဝ’ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသအဖြစ် တရားဝင် ပြဌန်းထားပါသည်။

ဝမျိုးနွယ် လူနည်းစုဝင်တစ်ဦးဖြစ်သူ ပေါင်ယုချန်ကိုယ်တိုင်က ၎င်း၏အမျိုးသားရေးခံစားချက်ဖြင့် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံထူထောင်ရေးတွင် သူ၏ပြည်သူများ၏အခွင့်အရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင်လိုကြောင်း မှန်းဆနိုင်သည်။ သို့သော်လည်း ယနေ့အချိန်တွင် သူ၏ ဂုဏ်သတင်းသည် မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှု၊ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုနှင့် မှောင်ခိုလုပ်ငန်းများဖြင့်သာ လွှမ်းမိုးနေသည်။ ဝေဖန်သူများက ပေါင်ယုချန်အား ဝဒေသရှိ သယံဇာတများကို ရောင်းချပြီး သူ့ပြည်သူများကို စတေးကာ ကိုယ်ကျိုးအတွက်ချမ်းသာအောင် ပြုလုပ်ခဲ့သည်ဟုလည်း စွပ်စွဲခဲ့ကြသည်။ ကြွယ်ဝချမ်းသာသော စစ်ဗိုလ်ချုပ်များ ဖြစ်လာကြသည့် မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားသူများကဲ့သို့ပင် ပေါင်ယုချန်သည်လည်း စည်းစိမ်းဥစ္စာများစွာ စုဆောင်းနိုင်ခဲ့ပြီး Myanmar May Flower Group ကဲ့သို့သော မြန်မာနိုင်ငံရှိ ကော်ပိုရိတ်လုပ်ငန်းအမျိုးမျိုးတွင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုပြုလုပ်နိုင်ခဲ့သည်။

ထို့ကြောင့် ထိုစွပ်စွဲချက်များကိုလည်း သေချာစွာမငြင်းဆိုနိုင်ခဲ့ပေ။  ပေါင်ယုချန်သည် ဝဒေသတွင် ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်နိုင်သော အဓိကခေါင်းဆောင်အဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေပါသည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်း၏ ဂုဏ်သတင်းသည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ပံ့ပိုးကူညီမှုဖြင့် ဝဒေသ၏ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု မြှင့်တင်နိုင်ရန် နှင့် အခြားရွေးချယ်စရာ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများ တရားဝင်ဖန်တီးပေးနိုင်ရန် ကြိုးပမ်းပေးနိုင်မည့် ၎င်း၏ စွမ်းရည်အပေါ် မူတည်မည်ဖြစ်သည်။

အောက်ခြေမှတ်စုများ

1  ဤအမည်သည် ၂၀၀၈ ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် အသုံးပြုခဲ့သော အမည်ဖြစ်သည်။ ယခင်က ဝ အထူးဒေသ (၂) ဟု လူသိများသည်။

2 ဝပြည်သွေးစည်းညီညွတ်ရေးတပ်မတော် (UWSA) ၏ ဌာနချုပ်နှင့် ၎င်း၏ ရှေးထုံးတမ်းစဉ်လာများအရ ထိုမြို့ကို ဝပြည်နယ်၏ မြို့တော်အဖြစ် သတ်မှတ်နိုင်သည်။

3  ၁၉၈၈ ခုနှစ် ဆန္ဒပြပွဲများကို အခွင့်အရေးအဖြစ် အသုံးမပြုခဲ့ခြင်းနှင့် ယဉ်ကျေးမှုတော်လှန်ရေးကာလအတွင်း ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ အကွဲကွဲအပြားပြားဖြစ်ခြင်း တို့ကိုပေါင်းစပ်လိုက်သောအခါ  ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ် ပါတီကို ဆန့်ကျင်သည့် လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ငယ်များ အုံကြွမှုဖြစ်စေခဲ့သည်။ (Kramer၊ 2019: p.11-44)။

4  ၁၉၈၈ခုနှစ် ဆန္ဒပြပွဲများအပြီးတွင် ယခင်ဆိုရှယ်လစ်အစိုးရ မဆလ (မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ် လမ်းစဉ်ပါတီ) ကိ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး စောမောင်ဦးဆောင်သော နိုင်ငံတော်ငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှု တည်ဆောက်ရေးကောင်စီ (နဝတ) ဖြင့်ပြောင်းလဲအစားထိုး ခဲ့သည်။  (Kramer, 2019: p.9)

5  မြန်မာနိုင်ငံဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေပုဒ်မ ၅၆/စအရ ဟိုပန်၊ မိုင်းမ၊ ပန်ဝိုင်၊ နပန်၊ မက်မန်းနှင့် ပန်ဆန်း (ပန်ခမ်း) မြို့နယ်များကို ‘ဝ’ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်းအဖြစ် အသွင်ပြောင်းခဲ့သည်။

6 The Irrawaddy, 17.4.2019 (https://www.irrawaddy.com/news/burma/uwsa-leader-repeats-demands-autonomous-wa-state-30th-anniversary.html; accessed 13.3.2019)

7 Mratt (2019)

8 In April 2017 the Arakan Army (AA), Kachin Independence Army (KIA), Myanmar National Democratic Alliance Army (MNDAA), and Ta’ang National Liberation Army (TNLA), Shan State Progress Party/Shan State Army (SSPP/SSA), Shan State East National Democratic Alliance Association (NDAA) and United Wa State Army (UWSA) jointly formed the FPNCC. (Tønnesson 2019, S.1)

9 Justice Department (2005)

ကိုးကားချက်များ

Justice Department (January 24, 2005): Justice Department Charges Eight in Burma with Drug Trafficking (Long-term international effort targeted leaders of United Wa State Army) (2060). Distributed by the Bureau of International Information Programs, U.S. Department of State. Web. https://wfile.ait.org.tw/wf-archive/2005/050124/epf102.htm (26.02.2020)

Ko-lin, Chin (January 14, 2009): The Golden Triangle: Inside Southeast Asia’s Drug Trade. Auflage: 1. Cornell University Press.

Kramer, Tom (July 2019): NEITHER WAR NOR PEACE. THE FUTURE OF THE CEASE – FIRE. Drukkerij Primavera Quint. Amsterdam

Liu, Yun (2017): Building Peace in Myanmar: Birth of the FPNCC. https://theasiadialogue.com/2017/10/06/building-peace-in-myanmar-birth-of-the-fpncc/ (29.02.2020)

Mratt, Kyaw Thu; AFP (April 17, 2019): ‘Armed self-defence’ needed till demands are met, says Wa leader. In: Myanmar Frontier. Web. https://frontiermyanmar.net/en/armed-self-defence-needed-till-demands-are-met-says-wa-leader (29.02.2020)

Ministry of Information (Sept. 2008): Constitution oft he Republic of The Union of Myanmar (2008). In: Nay Pyi Taw

Sai, Wansai (February 07, 2019): Shan State re-emerges as illicit narcotics production center. In: BNI Multimedia Group. Web. https://www.bnionline.net/en/news/shan-state-re-emerges-illicit-narcotics-production-center (20.10.2019)

Sandford, Steve (May 15, 2019): Relative Stability Brings Progress to Myanmar Region. In: VOICE OF AMERICA. Web. https://www.voanews.com/east-asia-pacific/relative-stability-brings-progress-myanmar-region (20.10.2019)

The Irrawaddy (17 April 2019): UWSA Leader Repeats Demands for Autonomous Wa State on 30th Anniversary. Web. https://www.irrawaddy.com/news/burma/uwsa-leader-repeats-demands-autonomous-wa-state-30th-anniversary.html (15.03.2020)

Tønnesson, Stein; Aung, Ne Lynn; Nilsen, Marte (2019): Will Myanmar’s Northern Alliance

Join the Peace Process? PRIO POLICY BRIEF 02.2019. Peace Research Institute Oslo (PRIO).

Weng, Lawi (May 5, 2015): We Have Been Subjected to International Pressure. Web. https://www.irrawaddy.com/in-person/interview/we-have-been-subjected-to-international-pressure.html (20.10.2019)

Xiaoning (August 24, 2005): Bao Youxiang, seigneur de la drogue. In: Courrier international. Web. https://www.courrierinternational.com/article/2005/08/25/bao-youxiang-seigneur-de-la-drogue (20.10.2019)

Yimou Lee (DECEMBER 29, 2016): Through reclusive Wa, China’s reach extends into Suu Kyi’s Myanmar. In: Reuters. Web. https://www.reuters.com/article/us-myanmar-wa-china-idUSKBN14H1V8 (20.10.2019)

Ba Htay (1906-2000)

Aung Kyaw Min and Hans Bernd-Zöllner

Introduction

U Ba Htay was one of many Burmese civil servants who did their work under a number of different governments and thus were part of the administration that formed the backbone of the country. He was however special in a number of ways. First, he was among the few Burmese who earned the title I.C.S. designating the members of the Indian Civil Service, the elite of British trained administrators of the Indian Empire. Second, in 1988, 25 years after his retirement from public service, he was chosen to head the Election Commission by the last government under the Burmese Socialist Programme Party. He held this critical post until his death. Finally, he wrote his biography on the request of his colleagues in the Commission without however telling details about his last appointment. Ba Htay’s long life stands for the continuity in Burmese/Myanmar history existing over the many breaks happening in course of the 20th century and might therefore shed some light on an often overlooked aspect of this period of time.

Biography

Ba Htay was born on March 7, 1906 as the eldest of three sons of a well-to-do constructor in Sagaing who owned a sawmill and was well connected to business partners in many parts of the country. The boy started schooling at a vernacular school in 1912 but quickly moved to a Government school one year later. When in seventh grade, he participated in the school strike of 1920 that spread from Rangoon to all parts of the country. He did not quite understand the meaning of the strike and just followed the mainstream. The events however caused him to move to a National School that had been established as a result of the strike movement and became an ardent nationalist who regarded the students returning to the government school as traitors. At that time, he resented the colonial government as cruel. He remembers that students honoured one of the leading nationalists of that time on his way to a location near Sagaing where he was to be detained before the visit of the Prince of Wales end of 1921. The government was afraid that protest organised by nationalist leaders would disturb the visit of the high guest.

The young student however realised the importance of learning English as the international language „if we were to stay abreast with other countries“ as he worded it in his autobiography. He therefore read many English books and was asked to recite English poems at festivals of the National School. When the school run into financial troubles and had to be reduced just to a middle school, Ba Htay worked as a teacher there for some time. He thus had to interrupt his own educational career. Later, he had do give up his intention to only attend only National Schools and finally passed his examination in 1925 at a school in Monywa established by the Methodist Church of Upper Burma. The Muslim headmaster had accepted him to take the exam because of his outstanding command of English.

Ba Htay continued his studies at Rangoon University. He was put up at the Pyay Hall on the newly built campus an attended his intermediary courses in arts and sciences that took place in the town centre. For his B.A., he chose the Philosophy Honours course because of his interest in the discipline of logic together with just one other student named Ohn who later became a close confident of and ambassador to Great Britain and the Soviet Union after the war. For his last year, he moved to Judson College managed by the Baptist churches because the department of philosophy at the state college had ceased to exit due to the lack of teachers of the subject. After passing the exam, he continued to study for the M.A. in philosophy and aimed at teaching the subject later. The professor at Judson College who had appointed him as a tutor however recommended him to become a member of the prestigious Indian Civil Service (ICS). Ba Htay changed his mind, took and passed the examination that was held just for the third time since 1929 for Burmese applicants.

Ba Htay in London

In August 1931 he travelled to England for a two-years probationer’s stay. Here he was introduced to dress English-style and to play tennis. After two years of study at London University he signed a contract with the Secretary of State for India and thus became a member of the prestigious ICS. The civil service was divided in a number of administrative departments and provided for a number of steps on the career ladder. From 1933 to 1938, Ba Htay  worked as a Sub-Divisional Commissioner, one year shorter than the usual length. This happened in various parts of Burma under the supervision of British officers of different character. He then worked for some years in Rangoon as a secretary for Bernard S. Swithinbank, a senior member of the ICS who served as the Commissioner of Pegu from 1933 to 1942 until the British withdrawal from Burma. Together, the two of them worked in a number of commissions one of them dealing with bribery and corruption.

Ba Htay developed a friendly relationship with his superior and Swithinbank acted as registrar of his marriage with the daughter of a well-to-do landowner in July 1940. Three months later, he was given the post in the Settlement Department responsible for checking the conditions of farmland, harvests and thus providing basis for tax payment. The job required to establish good relations with the people. He worked at the time in Tharawaddy District and witnessed the flight of many Indians after the Japanese troops approached Burma. On March 8, 1942, he left for Sagaing accompanied by his wife, his little son, a nanny, a cook and the driver in a Chevrolet he had bought in 1939. Most of the time of the Japanese occupation, he spent in his home town Sagaing together with his family.

After the return of the British, he was appointed Deputy Commissioner of Sagaing, the highest administrative post in the district and held this post until 1947. One of this duties was to introduce a young British civil servant to his job. After a short interval, Ba Htay was appointed Commissioner for Settlement and Land Record, a duty that was close to what he had done before the war but now in a higher position. He was responsible for the collection of data concerning the use of land in the whole of Burma. Two months later, Burma became independent and he witnessed the ceremony of changing the flags before the Burmese parliament in the compound of the Secretariat, the seat of  government. On this day, he ceased to be an ICS and became a member of the Burma Civil Service in the same position as before. During this time, he was the only Burmese member of a commission investigating land revenue rates that were fair both to the government and to the farmers together with J.S. Furnivall who had come to Burma as a member of the ICS in 1904 and was now serving as an advisor to U Nu’s government.

Four years after independence, Ba Htay was promoted to a post that constituted a core element of the new policy. He became Secretary in the Ministry of Land Nationalisation, a ministry that had been created in 1948 together with the Land Nationalisation Act. Both measures aimed at changing the land policies under colonial rule that had resulted to a great extent of landlordism. Ba Htay was responsible to oversee the implementation of the reform. In July 1954, he was appointed Financial Commissioner responsible for Land and Rural Development, a post he held until 1960. One of his tasks was to head a 41-member commission of Burmese and foreign experts to revise the policies related to land use and agriculture. Due to his high position in government service, Ba Htay became a member of Burmese delegation that visited other countries all over the world.

His own activities in promoting international contacts was his involvement in the Boy Scout movement. It is not known when Ba Htay became involved in it.  Ba Htay was elected as the first Chairman of the Regional Scout Committee for a two-year term in 1958. Two years later, the Burmese branch hosted the second Far East Regional Scout Conference.

In July 1958, after the split of the Anti-Fascist People’s Freedom League (AFPFL) and the need to hold new elections to solve the crisis, he was chosen as head of the commission supervising the elections. He was regarded to being acceptable to both parties, he learned. His term however ended in November after the Caretaker Government under General Ne Win had been installed by parliament and taken over the task of organising the elections that happened to take place in April 1960.

In 1960, Ba Htay was appointed to become Chairman of the Burmah Oil Company (BOC) that had become a joint venture between the British company and the Burmese state in 1954. This happened at a time when the search for new wells had started. Ba Htay negotiated the agreement with the company that resulted in the raising of the stake of shares held by the Burmese government to 51%. The deal was signed in October 1960, but became effective only on January 1, 1963 after the military coup. The project of bringing the BOC under Burmese control been a pet project of General Ne Win. The new leader however disliked U Ba Htay and regarded him as a pure bureaucrat.

On June 3, 1963, Ba Htay retired from government service at the age of 57 after 30 years of public service.  For the next 25 years, according to his autobiography he „had ample time to ponder supramundane matters, to study the Buddha-dhamma and to contemplate the dhamma.“ (Ba Htay 2002, p. 223). As a result of his studies, he published two books in 1993 and 1997, the latter that were distributed free of charge in line with the Buddhist tradition of dāna (giving).

In September 1988, Ba Htay was „unexpectedly entrusted with a heavy responsibility. This was nothing less than the Chairmanship of the Multi-Party Democratic General Elections Committee“. (Ba Htay 2002, p. 218) He was appointed by the last government under the constitution of 1974 headed by U Maung Maung. After the military had taken over power on September 18, the State Law and Restoration Council (SLORC) continued organising the elections and confirmed Ba Htay’s and the commission’s appointment. The newspapers reported about meetings with representatives of parties, among them  a meeting taking attended by leaders of the opposition Aung Gyi, Daw Aung San Suu Kyi, Tin Oo and some monks. Ba Htay was quoted as having said: „Though the Commission was formed by the Pyithu Hluttaw in accordance with the law, it was a non-partisan body and that the Commission would hold free and fair multi-party democracy general elections.“[1] Later meetings between party representatives and the commission were reported.

U Ba Htay and Sr.-Gen. Saw Maung

Not much is known about the work of the commission and Ba Htay’s role in it in the process of party de-registration after 1990. It can be supposed that he and his commission tried to conduct the elections in a neutral way, but could of course not change the decisions made by the main political actors. Ba Htay held the post until his death on October 14, 2000. He  was cremated two days later. During his last years, he concentrated on meditation and writing books about Buddhism. His wife died on December 21, 2010.

Aims and Achievements

After reading U Ba Htay’s autobiography, the authors have identified five topics under which his view on his own life can be summarised.

Service to the Country

U Ba Htay’s professional career can be highlighted with the phrase “Service to the country”. In his introduction he wrote that he wanted to reflect about the life of a loyal civil servant and his work for the country. He used that term very often in his autobiography referring to the many post he held during his life. This meaning of that term can be illustrated by a quotation on the reasons given by him by his British superior and friend Mr. Swithinbank on his transfer to the Settlement department in 1940s.

He told me that one day, Burma would surely gain independence and that up to this period no I.C.S had served as a Settlement Officer. Only a Settlement Officer would be cognisant of matters concerning cultivated land; understand the life of farmers and the livelihood of villagers. He wanted me to be skilled and knowledgeable in these matters so that I would be able to serve to the benefit of my independent nation.

(Ba Htay 2002, p.106)

Mr. Swithinbank, unlike most of the British officers, put the sense of independent nation to U Ba Htay. It seemingly raised the awareness of serving the country as civil servant to U Ba Htay regardless of the form of government. U Ba Htay learned the role of the civil servants according to his talk with Mr. Swithinbank was most of all important for the people of the country be it under British rule it is as well as or in independence Burma. However, when the Japanese Invasion came, and U Ba Htay realised that one day Burma would part with Japan and then it seemed that he obviously decided not to work under Japanese control but to wait for the time to serve for the liberated country’s real independence. In his autobiography he wrote that after about a meeting an officer of the Burma Independence Army in his native town Sagaing: „We guessed that there was disagreement and difference of opinion between the Burmese and the Japanese, and I got the impression that we would have to part our ways with the Japanese or go against them at some period in the future“ (Ba Htay 2002, p. 122).

This might be because of the nationalist sense which was rooted in his mind during the 1920 student strike. This sense influenced him since the attending middle school student life. Such influence could be is reflected when we wrote in his description about the time of the Independence ceremony of Burma that he witnessed on January 4, 1948.

The tunes of our National Anthem, although softly played were still echoing in our hearts. The lyrics had a deep meaning and essence. May we cherish our country forever, and may we fulfil our duties to the nation.

(Ba Htay 2002, p.153)

After independence, most of the I.C.S officers were willing to serve for the country as B.C.S officers and U Ba Htay was one of them. With Independence, the tenure of all the I.C.S officers in Burma came to a close. Almost all the I.C.S officers remaining in the country wanted to continue their work in the service of their country, and so from 4.1.1948, they were inducted into the Burma Civil Service. (Ba Htay 2002, p. 154)

In 1960, he was appointed chairman of the prestigious Burmah Oil Company (B.O.C). After the majority of the shares had been taken over by the Burmese government. Even if it was now head of a company, he still in a way acted as a civil servant to the country. One can note that the strike of workers in 1938 that was important for Burma’s independence movement, started at the oilfields of the British controlled B.O.C. at the oilfields in Yenangyaung and Chauk as well as the refinery in Syriam (Thanlyin).

When he was appointed as the Chairman of the 1990 election commission in 1988 by the last government under the Burma Socialist Programme Party, U Ba Htay used this phrase “heavy responsibility” to highlight his last service to the country. The way he used the phrase word heavy responsibility, he might have known that this job would be challenging and need to take much more responsibilities as this election could be the historical remark of the country. He might have known that the antagonism between the military and the opposition could put him into so many conflicts and challenges. Since he defined his professional life as “service to the country” in the introduction, he might have accepted  the heavy duty he had to take at a time of a serious political crisis that might help to overcome the crisis and thus benefit the people. responsibility. This could be the reason why he accepted that responsibility although he already reached the third period of his life after retirement. So far U Ba Htay had served for the country for thirty years and he was also willing to serve for the country when it was the time to continue doing it despite his age. served for the country again. Although the role of the election commission was clearly mentioned in his autobiography, one thing was obvious: the life of the civil servant who willing to serve for the country until the third period of his life. The way he showed that his supreme  loyalty to the people of his country did not end with his retirement but was deeply rooted in his understanding of nationalism. His nationalism did not prevent him from propagating a kind of civil service that hat originated in England shortly after Ba Htay had been born, the Boy Scout Movement. He does not tell when he became involved in it, but in the late 1950s he became the representative of the Burma Branch of the organisation that was based on three promises the second of it worded: „I will do my best to help others, whatever it costs me.“

Bringing the law and the trust of the people together

At the end of recounting his experiences as a Sub-Divisional Magistrate in Rangoon in the years 1938 and 1939, Ba Htay quotes a saying of the people: „U Ba Htay is an I.C.S. who bravely follows the rule of law.“ He adds that he had „regained the trust of the people“: (p. 75) Before these statements, he gives some accounts of judicial cases he was involved in as one of the few Burmese members of the Service to pass judgements. He then explains how his reputation gained at that time established continued after independence and contributed to the decision of the leader of the split AFPFL after 1958 to lead the Election Commission.

His handling in the case of Maung Maung in 1938 had helped him to gained him this reputation. (pp.71-75) It was a minor case of embezzlement of donations towards a school, but politically sensitive because the head of Burmese ministry, Ba Maw, wanted the case to be dropped. He consulted his Burmese and British superiors. They warned him about the risk of offending the actual Burmese leader who pursued a distinct anti-British policy. The British commissioner encouraged him to maintain the independence of the judiciary. Finally, Ba Htay passed a rather Solomonic judgement by sentencing the defendant to a purely symbolic time in jail.

Another example shows that his understanding of justice was based on a differentiation of looking at the law. As a witness, he was involved in a case in which a Chinese man had killed a woman, According to Ba Htay’s assessment, the man might have been mad. After a detailed description of the execution, he summarises his afterthoughts:

How gruesome it was! To kill a man because it was the Law was a reasoning I could not accept. After all, all laws are made by men. I think, Capital Punishment was based on the ancient Hammurabi  Code of „An eye for an eye and a tooth for a tooth“. Why was this capital punishment retained? It was to deter murder and killing. But did this concept really achieve its purpose? We cannot know for sure as it has not been researched. A carefully deliberated answer would be no. The motivation to kill someone arouses out of a burning anger and a person would be so blinded with rage and possessed by the devil that the rational thought of killing and in turn be killed by the Law would never enter his mind. I think that capital punishment should be abolished and adopt life imprisonment.

(Ba Htay 2002, pp. 70-71)

This can be termed a rational as well as humanistic argumentation that is based on a special way of reasoning based on psychology and logic. In other words, he differentiates between two kinds of the law, one man-made changing in the course of time and another based on general reasoning to identify was might be just in a general sense. The latter understanding was applied by him in handling the former.

His reputation led him to become the election commissioner during the split of AFPFL but was quite happy to find a reason not to perform the task.  The difference to 1988 might have been that the task in 1958 would have brought him in conflict with the two fighting factions of the AFPFL. At that time, the League could claim to represent almost all the people of Burma.  It could therefore be very difficult to be neutral – and finally he was relieved that a high ranking civilian in Ne Win’s Caretaker Government found a „technical“ reason why it was inappropriate for Ba Htay to take over the post.

With regard to the above quotation, one may say that U Ba Htay was regarded as „brave“ because his ruling in the embezzlement case was not motivated by the consideration of how his ruling would affect his reputation and career. On the other side, he cleverly sought the backing of his superiors in the administration.  He thus earned the trust of the public and fulfilled his role as a civil servant to care for the implementation of laws made by the government in a way that the people could accept. It can be concluded that the attitude expressed in his reflection on his dealing with judicial cases guided him in performing other administrative functions as well. This orientation of being independent minded helped him to serve in and under very different political conditions during the colonial and post-colonial periods of Burma’s history and might be regarded as a main cause for his successful career to a top post in the Burmese administration.

Success and Its Reason

Without doubt, Ba Htay was eager to be successful and proud about his achievements in many aspects of his life career. He worked hard to achieve success from his early schooldays on and one may say that even his long way to marry the right person that lasted seven years was guided by rather rational considerations about the „qualifications“ that the candidate must meet (p. 84). He was the eldest son of a well-to-do family and the business enterprises of his father „achieved a moderate success“ (Ba Htay 2002, p. 1). Young Ba Htay obviously was a gifted student who liked to learn and was „competitive“. Both factors might have contributed that he studied hard and „stood first in English and Mathematics“. (Ba Htay 2002, p. 2)

His schooling career was rather uneven because two criteria had to be met, the school should be inspired by the nationalist spirit springing up after the student’s strike of 1920. The quality of instruction however was important as well. A conflict arising when he wanted to get his 19th grade examination at Mandalay National High School because he found the school „unsatisfactory“ at the first glance and left on the day of enrolling. He passed the exam at a Christian school in Monywa. The importance attributed to this achievement is demonstrated by the emphasis put on his meeting the headmaster of the school, a Mr. Ismael, who accepted him. He labelled this meeting the first turning point in his life and later informs the reader that he was deeply saddened when he learnt about the death of this „very good teacher“ (Ba Htay 2002, pp. 13-14).

The second „turning point“ he refers to be the decision to apply for the examination to enter the I.C.S. career on the recommendation of one of his teachers at Rangoon University. When he heard that he had passed the test he „experienced an indescribable happiness“. It is the only reference of a kind of emotional reaction on his side in the whole autobiography. Being an I.C.S officer during that time was such a very rare chance. Those who become those I.C.S officer could be considered as the upper class of the Burmese society of that time as the title „Heavenborn Service“ attached to them shos. Ba Htay does neither use this title in his autobiography nor displays any sign of haven felt to be elevated to a position „above the people“. His happiness most likely reflected the pride of his parents, and his own achievement of succeeding in passing the examination.

His mother expressed the same feelings, his father however soberly remarked that he had expected the result. That made Ba Htay „feel a bit awkward“. This feeling might indicate that his happiness was a sign that he felt pride and honour and wanted liked to have received to receive the proper acknowledgement for his achievement. Such praise happened when he was feted by Sagaing schoolmasters and his friends before his departure to England (p. 35). In one appendix, there is an indirect hint that points to a statistical fact that highlights his career as an I.C.S. (p. 230). He was one of the first Burmese members of the Service that were not appointed but had to qualify by passing an examination. His career was further special because Ba Htay had been trained not just at the state university but at the Baptist Judson College as well. Like in his early years, the quality of education came first for him. 

With regard to the efficiency of the work assigned to Ba Htay, he does not mention his own share on what was accomplished. He just reports what happened and gives background information about the parameters of the work done. His reserved presentation of his role is illustrated by his description of one of the crucial innovations of the first post-independence government, the implementation of the Land Nationalisation Act (pp. 170-171). He informs the contents of the plan and tells that it was „quite successful“, but stated that the final goal of land reallocation to the farmers and thus reversing the British policy of separating ownership and tilling the land was not reached as envisaged. He added that this was a long perm goal and in 1960 a new commission had been appointed to carry on the task. It can finally be noted about this point that Ba Htay is satisfied that all his children „are well established“ at the time of writing „with their own families and their own occupations, and that all their spouses also graduated.“ He adds that he has not to worry „any more for them“ and can „prepare for the hereafter (samsara journey) […] which we hope would be one with the least attachment to the mundane.“ (p. 222) The worldly success he – with the assistance of his wife – achieved is thus just a preparation for the „ultimate success“ of leaving the cycle of samsara one day.

Logic and Dhamma Life

U Ba Htay spent his third period of life after retirement as a Dhamma Practitioner and wrote books about Buddhism. In Burmese society most of the people divide their lifeline into three parts. During the first part of their life, they accumulate knowledge and education, during the second part of their life they accumulate money and wealth, and during the third part of their life they accumulate Dhamma and aim for Nirvana.  When he was a college student his aim was to become logic teacher. But his passion of becoming logic teacher was not fulfilled in his professional career. As he was destined to take the ICS exam and his desire of being a logic teacher did not happen although he worked as part-time logic tutor during his Master student life. This passion seemingly led U Ba Htay to become Buddha Dhamma practitioner in the third period of his life.

The Buddha had repeatedly pointed out to us the intensity of suffering in the Round of Rebirths or Existence. He also showed us the way to gain liberation from the Round of Samsara-dukkha.

(Ba Htay 2002, p.222)

This is how he wrote in his autobiography about the impermanent nature according to the Buddhism. It seems that his philosophy and logic studies enhanced his view on Buddhism. Looking at the two words “Samsara-dukkha” and the “liberation”, it is obvious his philosophical background especially his interest in logic escalated his view on Buddhism as a Dhamma practitioner. During his college year, oriental history was one of his favourite subjects. Even during his I.C.S propitiatory period oriental history was his favourite subject.. He also elaborated his view on oriental history on his books. When his passion of becoming logic teacher and oriental history as being his favourite combined, U Ba Htay’s Buddha-Dhamma practitioner life drove his way of writing Buddha-Dhamma books with the notes he learnt about Buddhism. The two books he wrote during his dhamma practitioner life are Meditation on the Impermanent, Painful and Non-Self Nature of the Khandhas and The Buddha’s Teaching on liberation. The truths inherent in these Buddhist principled might correspond with the changing and often unpredictable events happening in history.

Friends and Family

Ko Sein Yi, Ko Ba Thaung, Ko Ba Nyein, Ko Su, Ko Mg Mg, Ko Po Thein, Ko Chit Chit, Ko Tin Maung, Ko Ba Lay and other Sagaing schoolmates honored me and staged farewell parties with dinners and anyein shows. I shall never forget these good friends.

(Ba Htay 2002, p.35)

This is what U Ba Htay wrote in his biography about how he felt about his friends when he passed the I.C.S exam. In his autobiography, U Ba Htay wrote paid attention about his family and his acquaintances. In Burmese society such kind of relationship plays an important role. To have good friends Mittata (pali) Mate Sway (in Burmese) is profoundly important in Burmese society. In pali Kalyana Mittata means good friends or noble friends. That passage in his biography seems how he saw it is important to have good friends. Another important thing in the Burmese society is to be a responsible husband and a responsible father. U Ba Htay in his autobiography also added this thing.

By Responsive or reciprocal Love, I mean the love returned by the children towards their parents. Parental love is boundless. Parents love their children and nurture them with tender loving care. If they grow up to be successful and prosperous, parents would rejoice in their achievement with equal pride. 

(Ba Htay 2002, p.226)
Family photo 1962

This seemingly U Ba Htay also dedicated his life as a responsible husband and a father. On the last part of his autobiography, the reflection of metta (loving kindness), one of the most important Buddhist virtues,  could be seen in the “Father’s Message” and “The last chapter written by his daughter”.

Dad showed his family not only how to live but how to die. He was always reminding the family on the Truth that Lord Buddha taught. Even knowing this felt the loss.

(Ba Htay 2002, p.234)

This was how his daughter wrote in his autobiography.  The reflection of the metta of the responsive father and husband could be seen in this writing of his daughter. U Ba Htay was not only a loyal civil servant but also a responsive husband and father.  This is the perfect manifestation of how U Ba Htay served I.C.S officers served the country as a civil servant and to the family.

Assessments

Aung Kyaw Min

The life and biography of U Ba Htay could be judged into two things: the first thing the reflection of the political events during that time and the life of a loyal civil servant. The early life of U Ba Htay especially during his high school student life might had been influenced by the political movements occurred during that time. His sense of nationalism seems to be embedded by the student strike happened in 1920. And then he joined the national high school, but he had to move back to the government high school unfortunately. The struggle of the national schools put him into a juncture that he had to move to the government school. This could not be judged he had to abandon his nationalist sense which he acquired from the 1920 students’ strike. This event in his autobiography used as turning point of his life. This later proved that he made a right choice as he could get the entry to the college and later, he found his passion in philosophy and oriental history and more importantly he got a chance to take part in ICS exam. These seemingly could be the very rare opportunities that Burmese people could achieve during that time.

Another part to point out his life would be the life of the civil servant. The term civil servant would be difficult to define or point out in the Burma of today. U Ba Htay in his autobiography illustrated what was the meaning of the good civil servant and how was the life of a civil servant. U Ba Htay in his autobiography also depicted that ICS officers of that time were the important mechanisms of the government of these days.

U Ba Htay, although he was well-known for working as a chairperson of the election commission of 1990 election, his high school student life and civil servant life were more interesting things and a good reflection of the events of that time. Even Though his work as an election commissioner could not show a significant impact, it was no doubt that he served the country as a loyal civil servant.

Hans-Bernd Zöllner

In light of the events following Myanmar’s general elections of November 8, 2020 that culminated in the coup of February 1 and the public uprising against Tatmadaw rule, U Ba Htay’s biography can shed some light on the current developments in Myanmar. The controversy between  the NLD and the Tatmadaw over the work of the Election Commission supervising the elections was quoted as the trigger by the military leadership of its action to nullify the election results. In a different way, the elections of May 1990 organised by a commission chaired by U Ba Htay did not result in convening parliament. Contrary to the elections initiated by the last BSPP government and held under the supervision of SLORC however, the commission and its chairman were not blamed for working incorrectly. This might be regarded as a difference between the „old days“ described by the author in his autobiography to give the reader the opportunity to compare with the present.

As major difference between then and now a rather dramatic change in the position of the country’s civil service can be noted highlighted by the Civil Disobedience Movement (CDM) that began shortly after February 1 to bring down the military junta. The civil service has been politicised, one may say, whereas U Ba Htay was able to serve the people of Burma without being drawn into political controversies. In my eyes, the episode of his „narrow escape“ of chairing the election commission after the AFPFL split of 1958 illustrates his attitude of remaining outside politics in performing his duties.

Among the many remarkable feature of his impressive life story, I would like to highlight his ability to integrate the British mode way of administering a modern country in the nationalist feelings that he had adopted in his early years as a student. He always was able to keep a distance from the political authorities and used the skills he had acquired through his training as a member of the ICS to contribute to the benefits of the ordinary people. Such an attitude might had helped Burma to survive the difficult periods of the first years after independence. Things changed with the „socialist revolution“ starting in March 1962 at a time when U Ba Htay retired. It seems to me that the bureaucracy became „ideologicalised“ and this tendency continued after 1988 with the fight between the promoters of democracy led by Aung San Suu Kyi and the Tatmadaw’s version of this political concept. Anyway, U Ba Htay’s life can be regarded as an impressive document of the „Burmese way of life“ beyond the vicissitudes of the country’s political history. It was obviously rooted in a firm belief in the truth of the Buddha’s teaching that could be brought in line with western logic and administrative techniques meant to benefit the people and not the rulers.


[1]     Burma Press Summary 9/1988; available at https://www.burmalibrary.org/en/burma-press-summary-volii-no-9-september-1988  (accessed 24.4.2021).

Sources

  • Ba Htay (2002) Autobiography of U Ba Htay. Thiripanchi, Sithu, Thraysithu (Memoirs of a Myanmar I.C.S.) Presented by Daw Mya Tin M.A. Yangon: TODAY Printing Co.
  • Ohn (2001) Memories of a Myanmar ICS, Yangon, Universities Historical Research Center.
  • Corley, T.A.B 1988 A History of the Burmah Oil Company. Volume II: 1924-66. London, Heinmann: pp.254-282

Due to the severe crisis in Myanmar after the military coup of 1. February 2021, it was not possible to conduct interviews in Myanmar to get some more information about assessments of U Ba Htay’s life.

      

Kathleen Thein (born 1962)

The founder of Ingyin May Philanthropic Hindu Women’s Network

Lwin Lwin Mon

Introduction

In 2019, the Gender Equality Network (GEN) a civil society network from Myanmar selected Kathleen Thein as one of twenty women who are considered as role models for transforming Myanmar towards gender equality and democracy. She is a professional educator, community service volunteer and the founder of the Ingyin May Philanthropic Hindu Women’s Network. The association is named after the flower of the Bodhi Tree under which the Lord Buddha became enlightened.

One of the many aspects of her work to empower women is the participation in an inter-religious dialogue program. Shortly before the outbreak of the Covid-19 crisis, she attended a conference of the Coalition for Religious Equality and Inclusive Development (CREID) in Brighton, Great Britain and gave a talk on „Women’s Empowerment and Sustainable Development from the Hindu Women Perspective“. She can be regarded as being the face and mouth of Myanmar’s Hindu community.

Biography

Kathleen Thein was born in April 1962 in Yangon. She is the sixths daughter in the family among seven siblings. Her two elder brothers, one elder sister and one younger sister are professional doctors in USA, Canada and Myanmar. One of her elder brothers was a ship Captain and one of her elder sister is a retired auditor.

Shop selling Hanumen Coffee on
Theinbyu Street (Photo: H.-B. Zöllner)

Her father, U Thein Maung Shri Satyanandan, opened a small coffee powder shop in Yangon’s 51st street named Hanuman Coffee Powder shop in 1965. It is still being run for more than five decades with a good name. He was well known for his selfless dedication in the field of community work. He was the trustee at the several Hindu Temples, Former President of the All Burma Hindu Central Board for six years and a Patron of the organization for several years. Her father was very close with Former Prime Minister U Nu. During the time of the public uprising in 1988, former Prime Minister U Nu formed a parallel government and he became one of the ministers in it. Her father devoted his time for democratic change with that group and went through a lot of trouble as a consequence. Sadly, her father passed away in 1990 on the day of Myanmar elections that were won by the NLD. Her mother – Mrs. Shymala Devi – played a major part in the success of her family.

U THein Maung Thri together with U Nu, 29.12.1986
Kathlen Thein on graduation day with her parents

Kathleen Thein was very shy and timid when she was young. She grew up in an extended family with her siblings, cousins, aunties, uncles and grandparents. Her introvert personality was different from others. She finished her English Major degree in 1983 and joined as a part time tutor at the Yangon University English Department in 1984. She was very happy with her teaching career and since then her personality changed. She developed friendly relations with co-teachers, students and faculty members. Unfortunately, starting from 1988, the University was closed for several years. Her father wanted her to manage the Hanuman coffee powder shop. But she was not interested in managing a business and was only eager to teach English at the University.

Dieses Bild hat ein leeres Alt-Attribut. Der Dateiname ist image-1.png
Kathlen Thein in the British Library

She originally worked as an English specialization major tutor at Yangon University after universities opened again in 1992. Then, she was transferred to Sittwe University (Rakhine State) as a full-time tutor from 1996 to 1998. Here, she experienced that students from other religions liked her way of teaching. She further taught English as a Second Language (ESL) at several international schools – starting with a school set up by the Indian embassy – and became the principal of one of them. This way, she acquired a great amount of experience teaching English. Moreover, from 1997 on she was one of the core members of the English Language Teaching Contacts Scheme (ELTeCS), a program for local English teachers to improve their teaching expertise in English organized by the British Council. She made numerous presentations and workshops for English teachers in Myanmar, Thailand, Malaysia and Cambodia. In 2004, she was selected by the American Center as a participant of the TESOL convention in USA on behalf of Myanmar. TESOL is an international association of professionals who want to advance the quality of English language teaching. This experience of representing her country among teachers from all over the world „totally changed my life“ as she said later. She was now confident that she could „mingle with international educators“. Other travels to international conferences followed. In Myanmar, she became the co-chair of MmTESOL (English Teachers Association of Myanmar). Here, she conducted several English teachers’ upgrading workshops that were supported by the British Council.

It was the year 2008, in which her life took another turn. In May, Cyclone Nargis destroyed the Ayeyarwady Delta and killed more than 100.00 people which was answered by a steep increase in Myanmar NGOs. Sometime later, her mother died. Kathleen Thein decided to follow her father’s footsteps as a voice for the Hindu community. From this year on, she started to establish the Ingyin May Hindu Women Network, „Ingyin“ is regarded as as one of the national flowers of Burma known in India under the same name . She felt that she should try to change the pattern in Hindu society that men are the „god of the family and women have been left behind“ as she worded it.

Ingyin fkower (Shorea Siamesis)

To establish a Hindu women organization however was not easy. Such an association existed already, she was told by an official when she submitted a letter asking for registration. She did not give up and after some time founded the Ingyin May Hindu Women Network together with a few other women. As a network it aimed at reaching out to all Hindu women with no regard to their around ten different Hindu „races“ represented by a Myanmar Hindu umbrella organization. She herself comes from a Tamil background. She stresses the independence of the organisation and stressed that she does not take funds from doners to prevent coming under the influence of others.

Since Hindu religion was the common thread of the organization, she became involved in the interfaith dialogue. Already in January 2008 the Interfaith Dialogue Group had been established in Myanmar to harmonize the diversity of Buddhist, Christian, Islam and Hindu people and work for a peaceful community. Thee various initiatives she started or supported since the establishment of the Women’s Hindu network thus aim not just at the improvement of the freedom of Hindu women but at the welfare of her country.

Some Notes on Myanmar’s Hindu Community

The Hindu community in Myanmar is rather small. According to the census of 2014, just 0.5% of the population were Hindus – even less than those who regarded themselves Animists (0.8%),  the highest percentage counted in Bago Division (2,0% against just 1% in Yangon). This number has not change significantly over the last four decades, the census states. Most ancestors immigrated to Burma in the colonial period, some stem from Nepal. Before the second World War, they constituted a considerable part of Rangoon’s population. According to the census of 1931, from the 400,415 people living in Rangoon Town, 140,458 were „Indian Hindus“ against just 121,989 Burmese. The many Hindu temples built in the first half of the 20th century are still witness of the numerical strength of the Hindu population in the former capital.

Shri Kali Temple in Yangon, built 1871, (postcard , early 20th century)

It is generally assumed that Hinduism and Buddhism have the same roots as the name auf Kathleen Thein’s organization illustrates. In Hindu temples, statues of the Buddha can be seen.

As a result of today’s rather small Hindu community in Myanmar and its lack of public influence, Kathleen Thein as the most prominent Myanmar Hindu personality got involved in great number of issues to represent both her religion and the case of the Hindu women.

Social cohesion and peace process

While working at an International School in Yangon as a principal in 2012, a fierce conflict between Buddhists and Muslims broke out in Rakhine State that affected the religious harmony in the whole country and thus called for advocacy of the Interfaith Peace Dialogue Group including herself on behalf of the Hindu Women Network represented by her. She quit from the school and participated voluntarily in several peace organizations. U Aung Naing, one of the core members of the Interfaith Dialogue Group asked her to join that organization. She was being asked to talk about the Social cohesion and peace process in several townships on behalf of Interfaith Dialogue Group.

She also donated necessary things for the Hindu refugees from Yathe Taung, Buthi Taung and Maung Taw townships in northern Raklhine at the state capital Sittwe. The reason for Hindus becoming refugees was the conflict between Buddhists and Muslims in Rakhine. They were under pressure from the side of some terrorists in Rakhine who attacked the Hinu villages and killed Hindu men and women. So, some Hindu went for shelter in some refugee camp. Together with her family and friends, she collected some 5,000 dollars and went to Rakhine to comfort the refugees and distribute things that were needed. She went to the refugee’s camp alone for four times and donated needed things and comforted to Hindu women. They all were in a very difficult situation and suffered from traumata. Hindu women from conflict areas were crying on her shoulders as soon as they knew at she came to see them. Kathleen Thein gave them moral support. She felt that as if she was in different world when seeing the victims. Some of their husbands whad being killed. Children were so frightened.

Social cohesion and strengthening civil society

Besides speaking out against violence, she uses her skills as a teacher to motivate young people to get engaged strengthening social cohesion. In another interview she said: „I gave free English classes twice a year at monasteries, for religious and youth groups. I believe young people are ambassadors for our country. I gave them leadership skills”.

She further started to co-operate with Phan Tee Eain (Creative Home) NGO that focusses on gender equality and a Myanmar society in which diversity is respected and reports about the progress on women’s participation in elections.

In December 2018, she co-signed an open letter of more than 100 civil society groups to President U Win Myint in which it was complained that a civics education lesson taught in elementary schools includes discriminatory phrases such as, “Mixed blood is a hateful wrongdoing, and the race will be extinct.”  In March 2019, the Education Ministry promised to stop teaching such lessons and she appreciated the ministry for that.

At a panel discussion in September 2018 with Zeya Thu (left) and Aung Myo Min (right)

At a podium discussion on communal problems in September 2018, she stated: “I prefer prevention and collaboration than wasting a lot of time to find the complex root causes as I feel finding the causes means looking backward and we need to move forward leading peacefully by collaboration.”  that „prevention and collaboration than wasting a lot of time to find the complex root caus She further noted that education in critical thinking must not be left to the informal sector but should be promoted in formal education as well.

Women’s empowerment and sustainable development

In her view.  Asia women, especially Hindu Women from Myanmar are not familiar with the importance of women’s contribution to peace. Therefore, she is promoting this topic. Her favorite quote is “No Women, No Peace”.

One of her main tasks is that she has been trying to promote the women empowerment because Hindu women are not familiar with the concept of women empowerment. Moreover, she has been trying to stress the same rights of men and women in Hindu community. She reminds Hindu people that a new born girl was believed to signify the arrival of Laxmi, the goddess of wealth and riches.

Such mindset has however been replaced by customs in which men are regarded superior to women. Most of the men and women do not know about gender equality. That is why Kathleen Thein wants to show that all of the men and women have the same rights and dignity. In her childhood, her parents treated all the children, nieces and nephews the same. So that, since she was young, she never felt that men are superior to women. She always promote to Hindu family to educate daughters the same as sons because if the daughters are not given the proper education, they will not be able to make the right decisions.

Despite her activities, she is still struggling to break the „glass ceiling“ in the Hindu community because of so many customary barriers and inequality of gender mindset. But she never gives up doing the peace process.

Social work

Her compassion with the suffering of others was publicly highlighted in 2019. A 22 year old Buddhist boy had suffered an electric shock and lost his left arm. When she saw him in June of that year, she spontaneously promised to help him by an artificial substitute. She collected 7000 dollars from her friends and finally she arranged for him to fix a „robotic arm“ in January 2020.

During this pandemic period, she tried to collect donations from her relatives and friends from Myanmar and other overseas and supported to the donation money, food and other necessary things to Community Base Quarantine Centers and other needed persons. Most of her activities can get positive response by Hindus and also Non- Hindus in Myanmar. Recently, she also co-operated with WON (Women of Network) NGO and prayed for the Covid-19 patients free from Myanmar with multi- religions from women network.

Another example of her social work starting with the sad fate of an individual is the workshop project initiated by her. One day, Kathleen Thein was listing to an interview with a yooung Hindu lady in some social media. She was crying because she missed her father who had recently died and now had zo take over the responsibility of managing her father’s car workshop. Since she had been eight years old, she had been curious to learn from her father. Now she was 22 years and had to manage it.

Katheel Thein went to see and comfort her. Vis Facebook, she asked for donation and her friends from various religions donated some 6.000 dollars (9 million Kyats). With this money, it was possible to completely renovate the workshop during the present pandemic in just 10 days. Visiting friends provided necessary asecoires as well. Of course, the made the young lady and her family very happy.

Promoting religious harmony

Quite naturally, Kathleen Thein’s name became often mentioned in contexts of inter-religious affairs due to two factors. First, she had become the only prominent representative of Myanmar’s small Hindu Muslim community, second after the religious and communal conflicts between Buddhists and Muslims, the importance of interfaith dialogues was taken up both by civil society organizations and the government. After she had become the voice of Myanmar’s Hindu community, she became was invited to a great variety of meetings in Myanmar and later around the world.

Her first recorded participation in a prestigious event was the celebration of the 60th Anniversary of “The Five Principles of Peaceful Co-existence” in May 2014. The principles – non of them mentioning „religion“ – had been adopted on the initiative of China in June 1954 by the government of China, India and Burma and one year later was endorsed by the conference of non-aligned nations in Bandung, Indonesia. The event in 2014 was organised by the China-Myanmar Friendship Association. Some 500 persons attended. From the Myanmar side, a number of members of the Interfaith Dialogue Group gave speeches, among them Kathleen Thein.

Many other invitations and talks followed.

An exceptional highlight was her participation in a meeting called „The Interfaith Dialogue for Peace, Harmony and Security of the World“  that took place on August 5 and 6 in Yangon at the Yangon branch of the Sitagu International Buddhist Academy. It was jointly organized by the Sitagu International Buddhist Missionary Association, Myanmar, the Hindu Vivekananda International Foundation based in India, and the Myanmar Institute of Strategic and International Studies, the official Myanmar think-tank dealing with foreign affairs, in association with the Japan Foundation.

Photo taken from the You Tube video of her speech

The prominence of the event was emphasized by video messages of the Prime Ministers of India and Japan. The meeting was attended by „spiritual masters“ of all world religions and 100 delegates from 30 countries. On the second day of the conference, Kathleen Thein gave a speech focusing on the role of women to teach the children about the principle of non-violence (ahimsa).[1]

This example shows that the question of „religion“ was always connected to the need to address current problems in a variety of fields, being it communal problems, gender issues or the promotion of education. As an activist striving for an all-embracing agenda, Kathleen Thein was invited to join various workshops, forums and panels in different countries all over the world. For example, on February 7 to 9, 2019 she had attended the forum about “The challenges to religious pluralism in Myanmar” as a panelist at Asian Institute of Technology in Thailand. Shortly later, she took part in 9th Meeting of the United Nation’s International Contact Group on Freedom of Religion or Belief (ICG-FoRB) in Geneva. Here – as elsewhere – she was the first female Hindo women taking part in such a meeting.

Meeting on „Freedom of religion or belief, gender equality and the Sustainable Development Goals: Enabling positive synergies“ in Geneva, March 2019

Assessment

Kathleen Thein distinguishes herself from most other Hindu fellow females in Myanmar by stepping beyond the traditional role model attributed to a woman. Her self-confidence is based on her capacity and talents as a teacher. Her dedication is rooted in the resolution to follow the footsteps of her father in his engagement for the common good.  Her religious belief goes with compassion what helps to make her public speeches credible. As a well-known public figure, she benefits from her uniqueness as a decent representative of a small  Myanmar community. It remains however to be seen if her activities will contribute to make her a role model for others. For sure, her mission is not yet accomplished.


[1]     For her speech see https://www.youtube.com/watch?v=hlBX3SFMwGY  (accessed 11.1.2021); for the whole program: http://samvad.vifindia.org/Agenda.html (accessed 11.1.2021).

References

  • The World Buddhist Peace Conference, Sitagu International Buddhist Academy, Sagaing Hills, Sagaing, Myanmar, 22nd -24th Jan, 2016
  • Kean, Thomas, The BC: A history through stories, Yangon, Myanmar, 2016
  • The Interfaith Dialogue for Peace, Harmony and Security, Samvad-II, Collected Papers, 5th -6th August, 2017, Sitagu International Buddhist Missionary Association, Yangon, Myanmar
  • Peace, Growing up and Development Journal, No.6, Published by Yadanmyay Social development Association, August, 2017
  • World Learning Myanmar, Civil Society in Myanmar’s New Society. Conefrence Report May 2019. (Available under https://www.worldlearning.org/program/institute-for-political-and-civic-engagement-in-myanmar/)
  • Transformative Women Leaders in Myanmar Society, Organized by Gender Equality Network, 2019
  • Promoting Freedom of Religion or Belief and Gender Equality in the context of the Sustainable Development Goals: A Focus on Access to Justice, Education and Health, The Danish Institute for Human Rights, Reflections from the 2019 Expert Consultation Process, Denmark, March, 2020

ဦးသုဇန (၁၉၄၈-၂၀၁၈)

Hans-Bernd Zöllner
Translation by Nang Lao Kham

English version of this article

မိတ်ဆက် – သံဃာ‌တော်တစ်ပါး၏ဘဝအား လေ့လာရာတွင် ကြုံတွေ့ရသည့် အခက်အခဲများ

ဦးသုဇန ကရင်အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော် (KNLA)နှင့် ဒီမိုကရက်တစ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ကရင့်တပ်မတော် (DKBA)တို့၏ ခွဲထွက်ခြင်းတွင် ပါဝင်ခဲ့‌သော ၎င်း‌၏အခန်းကဏ္ဍကြောင့် ခေါင်းကြီးပိုင်းတွင်ဖော်ပြခံခဲ့ရသည်။ သူသည် မကြာ‌သေးခင်က မြန်မာနိုင်ငံ၏နိုင်ငံရေးသမိုင်းတွင် နာမည်ကောင်းဖြင့်လည်းကောင်း နာမည်ဆိုးဖြင့်လည်းကောင်း ကျော်ကြားသော “နိုင်ငံရေး ဘုန်းကြီးများ” ဟုခေါ်ဆိုကြသူများထဲမှတစ်ဦးဖြစ်သည်။ ဘာသာရေးဆိုင်ရာနယ်ပယ်များနှင့် သူ၏ဘဝဇတ်ကြောင်းအား ဖော်ပြခြင်းသည်မြန်မာ့လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်းရှိ သာမန်လူများနှင့် ဘာသာအယူဝါဒနယ်ပယ်များ၏ ရှုပ်ထွေးသောဆက်နွယ်မှုကိုနားလည်ရန် အထောက်အကူပြုနိုင်သည်။

အနောက်တိုင်းအတ္ထုပ္ပတ္တိရေးသားသူအနေဖြင့် ဘုန်းကြီးတစ်ပါး၏ ဘဝအချက်အလက်များကို ရှာဖွေခြင်းနှင့် အကဲဖြတ်ခြင်းအတွက် ထူးခြား‌သောစိန်ခေါ်မှုများကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပါသည်။ လူဝတ်ကြောင်များ၏အမြင်တွင် ဘုန်းကြီးကို “ဗုဒ္ဓ၏သားတော်” အနေဖြင့်မှတ်ယူထားကြသည်။ ထို့ကြောင့်ဗုဒ္ဓ၏ဘဝသည် ဘုန်းကြီးတစ်ပါး၏ တစ်သက်တာအောင်မြင်မှုက ိုတိုင်းတာရန်အတွက် အခြေခံဖြစ်သည်။ ဘုန်းကြီးတစ်ပါးချင်းစီ၏ ဉာဏ်အလင်းအဆင့်ကို ထိုဘုန်းကြီးအား ကိုးကွယ်သော လူဝတ်ကြောင်များမှ အကဲဖြတ်ပြီး ထိုဘုန်းကြီးအား ရုပ်ဝတ္တုပစ္စည်းများ လှူဒါန်းမှုအပေါ်အခြေခံ၍ ဆုံးဖြတ်ပါသည်။  လူဝတ်ကြောင်များအနေဖြင့် လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းကိုအကျိုးပြု၍ ကောင်းမှုကုသိုလ် ပိုရလေလေ ထိုသံဃာတော်/သီလရှင်သည် နိဗ္ဗာန်သို့သွား‌ရောက်နိုင်ရန် အခွင့်အလမ်းပိုများလေလေ ဖြစ်သည်။ နိဗ္ဗာန်ဆိုသည်မှာ သံသရာအတွင်း နာကျင်ခံစားရခြင်းအားလုံးမှ ကင်းလွတ်ပြီး ပြန်လည် မွေးဖွားခြင်းလည်း မရှိတော့သည့် ‌ဘဝ၏ပန်းတိုင်တစ်ခုဖြစ်ပါသည်။

ထို့ကြောင့် သူ၏တပည့်များ ရေးသားသည့် ဘုန်းကြီးတစ်ပါး၏ ‚အတ္ထုပ္ပတ္တိ‘ သည် အမွှမ်းတင်‌ ရေးသားထားသောအတ္ထုပ္ပတ္တိ ဖြစ်ဟန်ရှိသည်။ ကျရှုံးခဲ့သော ဘုန်းကြီးတစ်ပါး၏ အကြောင်းကို ရေးသားခြင်းသည် အဓိပ္ပါယ်‌တော့မရှိပေ။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် သူသည်သူ့၏အလုပ်ကိုလမ်းလွဲခဲ့ပြီး ဟန်ဆောင်သူအဖြစ်သတ်မှတ်နိုင်သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ တစ်နည်းဆိုရသော် ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ရှုထောင့်မှ ကြည့်လျှင်“ နိုင်ငံရေးဘုန်းကြီး” ဟူသောဝေါဟာရသည် ရှေ့နောက်မညီသောဝေါဟာရဖြစ်သည်။ နိုင်ငံရေးသည် သာမန်လူများ၏နေရာဖြစ်သော လောကီနယ်ပယ်မှဖြစ်ပြီး ဘုန်းကြီးဆိုသည်မှာ ‌‌သာမန်လူများဖြင့်မဆိုင်‌သော လောကုတ္တရာနယ်ပယ်မှဖြစ်ပါသည်။

ဤသဘောထားသည် ၂၀၁၈ ခုနှစ်နှောင်းပိုင်းတွင် သူ၏အန္တိမဈာပနပွဲတွင် ဦးသုဇနအားသူ၏ တပည့်များမှ ပေးအပ်ထားသည့် “သူတော်စင်သူတော်ကောင်း” ဆိုသည့် ဂုဏ်ပုဒ်တွင် ဖော်ပြနေပါသည်။ ဦးသုဇနအား ဖော်ပြသည့် ထိုသူတော်ကောင်း ဟူသည့်အသုံးအနှုန်းကို “အငြင်းပွား” ၍မရနိုင်‌ပါ။  နောက်တိုင်းလေ့လာသူတစ်ဦးမှ သူ၏အခန်းကဏ္ဍကို “စစ်စခန်းရှိ သူတော်ကောင်းတစ်ဦး” ‌ဟူသော ခေါင်းကြီးပိုင်းကိုအသုံးပြု၍ ‌ဖော်ပြခဲ့ခြင်းသည်  ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်မဟုတ်သူများ၏ အမျိုးမျိုး‌သောကမ္ဘာ့အမြင်များတွင် အမြစ်တွယ်‌နေသည့် “နိုင်ငံရေး”ဟူ‌သောဝေါဟာရတစ်ခုအပေါ် ၎င်း‌တို့၏အမျိုးမျိုး‌သောနားလည်မှုများနှင့် ဆန့်ကျင်လျက်ရှိ‌သည်။

ထိုအခြေခံကျသည့် ပြဿနာများကြောင့် ကြည်ညိုခံရသောဘုန်းကြီးတစ်ပါး၏ဘဝကိုပုံဖော်ရာတွင် ဦးသုဇနဘဝ၏ „ဘက်မလိုက်သောဇာတ်ကြောင်း“ ဟူသည် မဖြစ်နိုင်သလောက်ဖြစ်သည်။ အခြားထင်ရှားသော ဗုဒ္ဓဘာသာဘုန်းတော်ကြီးများနည်းတူရရှိနိုင်သည့်အချက်အလက်များမှာ သူ၏ပြောစကားများနှင့် အပြုအမူများမှ ပေါ်ထွက်လာသော သရုပ်သကန် အမျိုးမျိုးနှင့်ဆိုင်‌သော အငြင်းပွားဖွယ်ရာသုံးသပ်ချက်များအောက်တွင် ရှိ‌နေပါသည်။

ယနေ့ထက်တိုင် ဦးသုဇန၏အတ္ထုပ္ပတ္တိဟု ခေါ်ဆိုနိုင်သော စာအုပ်တစ်ခုသာရှိသည်။ ထိုစာအုပ်ကို သူ၏အနီးကပ်တပည့်တစ်ဦးမှ‌ ရေးသားခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး “အတ္ထုပ္ပတ္တိ” ဟုမဖော်ပြထားဘဲ “ဆရာတော်၏ဘဝအတွေ့အကြုံမှတ်တမ်း” ဟုဖော်ပြထားသည်။ ထိုစာအုပ်သည် သူ၏ “ငယ်ပေါင်းကြီးဖော်သူငယ်ချင်း” ရေးသားခဲ့သော ဘုန်းကြီးတစ်ပါး၏ ကိုယ်တိုင်ရေးအတ္ထုပ္ပတ္တိနှင့် နီးစပ်ကြောင်း နိဒါန်းတွင်ဖော်ပြထားသည်။ ဘုန်းကြီးဘဝ၏ အဓိပ္ပာယ်ကိုနားလည်ရန် ကြိုးစားသော အနောက်တိုင်းစာရေးဆရာများသည် ၁၉၉၉ ခုနှစ်တွင်ထုတ်ဝေသော စာအုပ်တစ်အုပ်ကို အသုံးပြုကြသည်။ ထိုစာအုပ်တွင် ၁၉၉၄ခုနှစ်နှင့် ၁၉၉၅ခုနှစ်တို့တွင် ဖြစ်ပျက်ခဲ့‌သော ဖြစ်ရပ်များနှင့် KNLA ပြိုကွဲရခြင်း၏အကြောင်းအရင်းဖြစ်သော အဖွဲ့ဝင်ကရင်လူမျိုး ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်နှင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်များ အကြားပဋိပက္ခအကြောင်းပါဝင်ပါသည်။  ၁၉၉၉ ခုနှစ်နောက်ပိုင်းတွင် ဘုန်းကြီးဘဝ၏ လှုပ်ရှားမှုများနှင့်ပတ်သက်သည့် အစီရင်ခံစာအနည်းငယ်မျှသာရှိသည့် အထဲမှ အများအပြားသည် DKBA၏ မှားယွင်းသော ဦး‌ဆောင်မှုများနှင့် ခရစ်ယာန်နှင့် မွတ်စ်လင်မ်တို့၏ ဘာသာရေးအဆောက်အအုံများအတွင်း စေတီပုထိုးများတည်ဆောက်ခြင်းနှင့် စပ်လျဉ်းကာ သူ၏အမည်နာမကိုဖော်ပြခြင်းသာရှိခဲ့သည်။

အကျိုးဆက်အနေဖြင့် မျက်နှာသာပေးချီးမွမ်းထားသည့် သို့မဟုတ် ဆန့်ကျင်ရှုံ့ချထားသည့် ဘက်လိုက်သည်ဟု ယူဆရသည့် အရင်းအမြစ်များအပေါ် အခြေခံထား‌သည့် အောက်ပါ အတ္ထုပ္ပတ္တိပုံကြမ်းတွင် ဦးသုဇန၏ ဘဝနှင့်ပတ်သက်သော အချက်အလက်များကို ၎င်းတို့နှင့် ချိတ်ဆက်ထားသည့် များစွာ‌သော အဓိပ္ပာယ်ကောက်ယူချက်များမှ ခွဲထုတ်၍မရနိုင်ပါ။ ဦးသုဇန၏ဘဝအကြောင်းသည် မကြာခဏဆိုသလို ဆန့်ကျင်လျက်ရှိ‌‌သော အစွန်းများကြားတွင် ယိမ်းထိုးလျက်ရှိသည် – ၎င်းသည် များမကြာမီကဗုဒ္ဓဘာသာမြန်မာသမိုင်းအတွက်ထုံးစံပင်ဖြစ်သည်။

အတ္ထုပ္ပတ္တိပုံကြမ်း

ဦးသုဇနကို ၁၉၄၈ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၁ရက်နေ့တွင် သံလွင်မြစ်အရှေ့ဘက်ကမ်း အနီးရှိ ရွာတစ်ရွာတွင် ‌မွေးဖွားခဲ့သည်။ မွေးချင်းမောင်နှမ ၁၂‌ ယောက်ရှိသည့်အနက် ၈ယောက်မြောက်ကလေးဖြစ်သည်။  ယနေ့ကရင်ပြည်နယ်၏ မြို့တော်ဖြစ်သည့် ဘားအံမြို့၏မြောက်ဘက် ၇၀ကီလိုမီတာအကွာတွင် တည်ရှိသော ထိုကျေးရွာသည် မြိုင်ကြီးငူနှင့်မဝေးလှပါ။ မြိုင်ကြီးငူမှာ နောက်ပိုင်းတွင် ဘုန်းကြီး၏ လှုပ်ရှားမှုများအတွက် အချက်အချာ‌ဒေသဖြစ်လာသည်။ သူ၏အမည်မှာ သန်းစိန် ဖြစ်သည်။  သူသည်အလယ်တန်းအထိပညာသင်ကြားခဲ့ရပြီး အသက် ၈နှစ်အရွယ်တွင် အနီးရှိဘုန်းကြီးကျောင်းတွင် ကိုရင်တစ်ပါးဖြစ်လာသည်။  အလယ်တန်း‌ကျောင်းပြီးဆုံးချိန်တွင် မော်လမြိုင်မြို့၊ သထံမြို့၊ မုဒုံမြို့များရှိ ဘုန်း‌တော်ကြီးသင်စာသင်ကျောင်းတွင် ဆက်လက်ပညာ‌သင်ယူခဲ့သည်။  ထိုအချိန်တွင် သူ၏ ပါဠိအမည်ဖြစ်သော ဦးသုဇန (meaning virtuous and upright) ဟုမှည့်တွင်ခဲ့သည်။ ထို့နောက် အနိမ့်ဆုံး စာ‌မေးပွဲကို အောင်မြင်ခဲ့သည်။  အသက် ၁၇နှစ်အရွယ်တွင် သူ၏ ဖခင်နှင့် ညီငယ်တို့မှ ‌နေထိုင်မကောင်းသောကြောင့် ကျောင်းထိုင်ဆရာတော်၏အကြံပေးချက်နှင့် ဘုန်းကြီးကျောင်းမှ လူထွက်လာခဲ့ပြီး သန်းစိန်အဖြစ်နေထိုင်ခဲ့သည်။ ‌ ကရင်အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်(KNLA) အတွက် ဆက်သားတစ်ယောက်အဖြစ် စစ်မှုထမ်းခြင်းမတိုင်မီအထိ သူသည် သူ့မိသားစုပိုင်ဆိုင်‌သော လယ်ယာမြေတွင် အလုပ်လုပ်ခဲ့သည်။ သူ၏အတ္ထုပ္ပတ္တိအရ ကရင်ပြည်နယ်အတွင်းခရီးသွားလာစဉ် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ၏ ဘာသာရေးအဆောက်အအုံများစွာ ပျက်စီးယိုယွင်း‌နေသည်ကို မြင်တွေ့ခဲ့ရပြီး ထိုအရာများကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန် စိတ်ကူးရရှိခဲ့သည်။

ဦးသုဇနသည် သူ၏စစ်မှုထမ်းခြင်းအပြီး သူ့မိသားစု၏ကျန်းမာရေးနှင့်စီးပွားရေးပြဿနာများအပြီး ၁၉၆၈ ခုနှစ်၊ ဧပြီလ ၅ ရက်နေ့တွင် ၎င်း‌၏အသက် ၂၀ အရွယ်တွင် ဘုန်းကြီးအဖြစ်ပြန်လည် နေထိုင်ခဲ့သည်။ ထို့နောက်သူသည် မုဒုံတွင်ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ပညာများကိုဆက်လက်ဆည်းပူးခဲ့သည်။ သို့သော်မကြာမီ ဗုဒ္ဓ၏သင်ကြားမှု အယူဝါဒ (ပရိယတ်တိ)ကို ဆည်းပူးနေမည့်အစား လက်တွေ့လိုက်နာ ကျင့်ကြံမှုဖြစ်‌သော ပဋိပတ်တိကိုအာရုံစိုက်သည့် ဝိပဿနာတရားကျင့်ကြံအားထုတ်ခဲ့သည်။  ဝိပဿနာ တရားကျင့်ကြံအားထုတ်ပြီး အချိန်တစ်ခုအကြာတွင် သူ၏ကျောင်းထိုင်ဆရာတော်နှင့် တိုင်ပင် ဆွေးနွေးပြီး တောထွက်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။  အသက် ၂၄နှစ်အရွယ်တွင် သူသည် မြိုင်ကြီးငူတောင် အနီးရှိ သူ၏‌မွေးရပ်ဒေသတွင် တရားအားထုတ်ရန် ထွက်ခွာခဲ့သည်။  သူသည် အတွေ့အကြုံရှိသော တရားအားထုတ်ကျင့်ကြံသူရသေ့တစ်ပါးနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့ပြီးထိုရသေ့ထံမှသင်ယူခဲ့သည်။ ထိုသင်ယူမှုမှ တဏှာရာဂ၏ သွေးဆောင်မှုများကို တွန်းလှန်နိုင်ခဲ့သည့်အပြင် စပါးကြီးမြွေနှင့် ကြုံတွေ့ရချိန် လွတ်မြောက်ခဲ့ပြီး ယခင်က ရိုးရာဆေးနည်းများဖြင့် မကုသနိုင်ခဲ့သော အဆစ်ရောင်ရောဂါလည်း ပျောက်ကင်းခဲ့သည်။

မည်သို့ပင်ဆိုစေ သူသည် အခြား‌‌ကျန်းမာရေးပြဿနာများကိုလည်း ကြုံတွေ့နေရသည်။

ထိုအတွေ့အကြုံများရရှိပြီး‌နောက် သူ၏အတ္ထုပ္ပတ္တိတွင် ဗုဒ္ဓ၏ဉာဏ်အလင်းနှင့်ဆိုင်‌သော ဇတ်လမ်းများကို နမူနာအဖြစ်ထားရှိပြီး ဗုဒ္ဓ၏လမ်းကြောင်းအတိုင်းလိုက်ရန် နောက်တစ်ဆင့်သို့ တက်လှမ်းခဲ့သည်။  တပည့်တပန်းများစွာ၏ အကူအညီဖြင့် မြိုင်ကြီးငူရှိ ပျက်စီးနေသော‌စေတီကို မပြုပြင်ခင်အချိန်အထိ သူသည်ကရင်ပြည်နယ် တစ်လျောက်လှည့်လည်သွားလာခဲ့သည် ၁၉၇၅ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလတွင် အုတ်မြစ်တည်ခဲ့ပြီး နောက်နှစ်ဝက်အကြာ မြန်မာ့နှစ်သစ်ကာလဖြစ်‌သော သင်္ကြန်အချိန်အခါတွင် ထီးတော်တင်ခဲ့သည်။ အခမ်းအနားသို့ လူပေါင်း ၂၀၀၀၀ တက်ရောက်ခဲ့သည်ဟု သတင်းများအရသိရသည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ ဦးသုဇနသည် မြိုင်ကြီးငူဆရာတော် (ကျောင်းထိုင်ဆရာတော်) အဖြစ်လူသိများလာခဲ့ပြီး ချက်ခြင်းမဟုတ်သော်ငြားလည်း စေတီပုထိုးများ တည်ထောင်သူအဖြစ် သူ၏လုပ်ငန်းစတင်ခဲ့သည်။

မြိုင်ကြီးငူစေတီ (Photo G. Baumgard, 2004)

သူသည် ၁၉၈၂ခုနှစ် မှ ၁၉၈၄ ခုနှစ်အတွင်း စေတီပုထိုး ၁၂ခုကိုတည်ဆောက်ခဲ့ပြီး ၁၉၉၀ပြည့်နှစ်တွင် စေတီပုထိုး ၅၃ခုနှင့် သိမ် ၂၈ဆောင် အထိတည်ဆောက်နိုင်ခဲ့သည်ဟု အတ္ထုပ္ပတ္တိတွင် ‌ဖော်ပြထား ပါသည်။ ထိုအထဲမှ ‌တစ်ခုသည် ပြဿနာရှိပါသည်။ အဘယ်‌‌‌‌‌‌‌ကြောင့်ဆိုသော် ထိုစေတီသည် သံလွင်မြစ်နှင့် ‌သောင်ရင်းမြစ်တို့၏မြစ်ဆုံနေရာတွင်ရှိ‌သော KNUဌာနချုပ်ဖြစ်သော မာနယ်ပလောရွာနှင့် ၄၀ကီလိုမီတာခန့်အကွာ အ‌ရေးပါသည့်နေရာတွင် တည်ရှိ‌သောကြောင့်ဖြစ်သည်။  KNU ခေါင်းဆောင်များမှ စိုးရိမ်သည်မှာ ထိုဆောက်လုပ်ခြင်းသည် ဌာနချုပ်၏ လုံခြုံရေးကို ဆိုးကျိုးသက်ရောက်စေနိုင်‌သောကြောင့်ဖြစ်သည်။  ဆောက်လုပ်ရေးလုပ်ငန်းနှင့် ပတ်သက်၍ အငြင်းပွားမှုများသည် နောက်ဆုံးတွင် ဒီမိုကရက်တစ်ကရင်ဗုဒ္ဓဘာသာအစည်းအရုံး (DKBA) ကိုဗုဒ္ဓဘာသာစစ်သားများစွာရောက်ရှိလာ‌စေရန် အထောက်အကူပြုခဲ့သည်။ အစည်းအရုံးကို အရပ်ဘက်အာဏာပိုင်အဖြစ် ၎င်း၏လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့၏အောက်တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သောကြောင့် နောက်ပိုင်းတွင် တူညီသည့်အတိုကောက်စာလုံးပါသည့် အစည်းအရုံးဟု‌သော စာလုံးကို စစ်တပ်ဟူသော စာလုံးဖြင့် အစားထိုးခဲ့ပြီး ၎င်း၏လုပ်ဆောင်မှုများကိုလည်းလုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။  KNLA၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင်ရှိကြသည့် စစ်သားများသည် တစ်ချိန်က ဦးသုဇနှင့်အတူ အချိန်တစ်ခုကြာအောင် ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး (KNU) ၏စစ်တပ်တွင် စစ်မှုထမ်းဆောင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၄၉ ခုနှစ်တွင် ဗမာစစ်တပ်ကိုစတင်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည့် KNLA၏ အတွင်းရေးပြိုကွဲမှုသည် ၁၉၉၄ နှောင်းပိုင်းတွင် ဖြစ်ပျက်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ လေ့လာသူအများစုက နှစ်ပေါင်းများစွာကြာမြင့်ခဲ့သည့် စစ်တပ်၏ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ၏ရာထူအဆင့်အတန်းနှင့် ခရစ်ယာန်ခေါင်းဆောင်များအကြား မကျေနပ်မှုသည် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်ဟု သဘောတူကြသည် ဘုရားဆောက်လုပ်ရေးကိစ္စနှင့် ပတ်သက်၍ KNU ခေါင်းဆောင် ဘိုမြနှင့် ဦးသုဇနတို့အကြားပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆွေးနွေးမှုများသည် အဆင်မပြေခဲ့ပါ။

၁၉၉၂ ခုနှစ်ခန့်က မာနယ်ပ‌လောရှိ KNU ဌာနချုပ်များ (Phto: Richard Humphries)

၁၉၉၅ ခုနှစ်အစောပိုင်းတွင် ဦးသုဇနသည် အဖွဲ့အစည်းအသစ်၏ ဆရာတော်ခြောက်ပါးအနက် တစ်ပါးအနေဖြင့် အထင်ရှားဆုံး နာယကဆရာတော်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှစတင်ကာ သူသည်အငြင်းပွားဖွယ်ရာအဖြစ် သတ်မှတ်ခံခဲ့ရသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် သူသည် ကရင်ဗုဒ္ဓဘာသာစစ်တပ်ကို ဦးဆောင်နေပြီး စစ်တပ်၏ အကာအကွယ်ကိုလည်းရနေသည် ဟုမှတ်ယူကြ‌သောကြောင့်ဖြစ်သည်။  သူ၏တပည့်များက သူသည်ဗုဒ္ဓဘာသာကိုမြှင့်တင်ရန် အဓိကရည်ရွယ်သည်ဟုဆိုကြသည်။ သူ့အားဝေဖန်သူများကမူ KNU နှင့် KNLA ကိုတိုက်ခိုက်ရာတွင် အာဏာသိမ်းစစ်တပ်၏ စစ်တုရင်နယ်ရုပ်တစ်ခုအဖြစ် သုံးသပ်ကြသည်။

မြိုင်ကြီးငူ၊ ၂၀၀၄ ခုနှစ်အခြေခံပညာအထက်တန်းကျောင်းတွင် အုတ်မြစ်ချအခမ်းအနားကျင်းပခြင်း (ဓာတ်ပုံ – G. Baumgard)

၁၉၉၅ နောက်ပိုင်းတွင် ဦးသုဇနအကြောင်းရေးသားထားသော အတ္ထုပ္ပတ္တိဆိုင်ရာအချက်အလက် သိပ်မများလှပါ။ သူ့ကို DKBA၏ “ဥက္ကဌ” သို့မဟုတ် “ခေါင်းဆောင်” ဟုယေဘူယျအားဖြင့် ခေါ်ဆိုကြသည်။ ဘုန်းကြီးသည် မြိုင်ကြီးငူတွင် စုရုံးနေသောလူထုကို ကြီးကြပ်ရန်သာ အာရုံစိုက်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။  ထိုလူထုအများစုမှာ KNU၊ မြန်မာစစ်တပ်နှင့် DKBA တို့အကြားရှိတိုက်ပွဲများမှ ရှောင်ရှားရန်မိမိတို့နေအိမ်များကိုစွန့်ခွာထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်ခဲ့ကြသူများဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် ဘုန်းကြီးက ထိုင်းနိုင်ငံတွင်နေထိုင်သော ဒုက္ခသည်များကိုပြန်လာရန်ဖိတ်ကြားခဲ့သည်။ “နယ်မြေ”အား ကျောင်းထိုင်ဆရာတော်မှ ရှင်းလင်းပြဌာန်းထားသည့် ဗုဒ္ဓဘာသာအခြေခံမူများအပေါ် အခြေခံ၍ ငြိမ်းချမ်း‌‌သော။ တရားမျှတသော တင်းကြပ်သည့်စည်းမျဉ်းကိုထုတ်ပြန်ကြေငြာခဲ့သည်။ ဘာသာရေးနှင့် နိုင်ငံရေးမတူကွဲပြားမှုများကတော့ ဖယ်ထုတ်ခံလိုက်ရသည်။

ဘုန်းကြီးသည် ထိုသို့သောလုပ်ရပ်များအပြင် အခြားဘုန်းကြီးများကဲ့သို့ ဗုဒ္ဓဘာသာကျမ်းချက်များကို အခြေခံ၍ တရားဟောခဲ့သည်။ အများပြည်သူကိုလည်းအခမဲ့ဖြန့်ဝေခဲ့သည်။ တရားဒေသနာတော် တစ်ခုတွင် ကောင်းမွန်သော၊ ကောင်းမြတ်သော ဘဝအတွက်လိုအပ်ချက်များကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် မကြာခဏရွတ်ဆိုသော မင်္ဂလသုတ် အားအင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ပင်ပြန်ဆိုခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အမေးအဖြေ ပုံစံဖြင့် ရေးသားထားပြီး စာသားများ၏ရှေးရိုးစွဲအနက်အဓိပ္ပါယ်များပါဝင်ပါသည်။

ဂျာမနီNGOတစ်ခုဖြစ်သော“People In Need, Gerhard Baumgard Stiftung”မှ ထောက်ပံ့သော ဘုန်းကြီး၏အုပ်ချုပ်မှု‌အောက်တွင်အခြေချခဲ့သူများအကြောင်းအစီရင်ခံစာအရ ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် မြိုင်ကြီးငူဒေသတွင် လူပေါင်း ၂၀၀၀၀ (မိသားစု ၄၀၀၀) ခန့်နေထိုင်ကြသည်။ အစီရင်ခံစာက စစ်အစိုးရမှ ‌နယ်မြေနေရာချမှုကို DKBA ၏ဌာနချုပ်အဖြစ်မှတ်ယူမှု နှင့် တစ်ပြိုင်နက်ထဲဖြစ်နေသည့် ဆက်နွယ်မှုကို ဖော်ပြ‌နေသည်။ အစိုးရအခြေခံပညာအထက်တန်းကျောင်း (BEHS) ကို ၁၉၉၆ ခုနှစ်တွင်တည်ထောင်ခဲ့ပြီး ကျောင်းသား ၁၅၀၀ မှ ၁၇၀၀ အထိတက်ရောက်ခဲ့သည်။ မူလတန်းကျောင်းသားအများစုသည် ကျေးရွာရှိ ကျောင်းမျးစုတွင်တတ်ရောက်နိုင်ကြသော်လည်း အလယ်တန်းနှင့်အထက်တန်းကျောင်းသားများသည် ကျောင်းတတ်ရန် ကျောင်းသို့ နာရီပေါင်းများစွာ သွားခဲ့ရသည်။ ထို့ကြောင့် ကျောင်းအိပ်ကျောင်းစားစာသင်ကျောင်းများ လိုအပ်သောကြောင့် NGO၏ ငွေကြေးအကူအညီဖြင့် တည်ဆောက်နိုင်ခဲ့သည်။ ထိုကျောင်းသည်ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်ကရင်များ၏ ပံ့ပိုးမှုနှင့် ဘုန်းကြီး၏ကြီးကြပ်မှုအောက်တွင် မြန်မာစစ်တပ်၏ ဦးဆောင်မှုဖြင့် ဒေသဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရန် စီမံကိန်းများစွာအနက်မှတစ်ခုသာဖြစ်သည်။ အဆိုပါ “မြို့”တွင် ဓာတ်အားပေးစက်ရုံနှင့် ဆေးရုံလည်းရှိပါသည်။

ဂျာမန်NGOမှ တင်ပြသောအစီရင်ခံစာအရ ၂၀၀၃ ခုနှစ်နှင့် ၂၀၀၄ ခုနှစ်ကာလအတွင်း အာဏာရစစ်အစိုးရ၏ဝန်ကြီးချုပ်နှင့် ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်းဖြစ်သူ ဦးခင်ညွန့်၏ အထူးနာယက ဖြစ်ရခြင်းကိုဘုန်းကြီးက ကျေနပ်နှစ်သက်ခဲ့သည်။ ယခင်စစ်အစိုးရ၏ခေါင်းဆောင်ဟောင်းသည် ထိုနေရာကိုမကြာခဏလာရောက်ပြီး ဦးသုဇနအား ဖူးမျှော်ခြင်းဖြင့် လေးစားမှုကိုဖော်ပြခဲ့သည်။  သူသည် 2018 ခုနှစ်တွင် ဘုန်းကြီး၏ စျပနအခမ်းအနားသို့လည်း တက်ရောက်ခဲ့သည်။ ဦးသုဇန၏ တပည့်များအား အထူးစာရွက်စာတမ်းများ ထုတ်ပေးခဲ့ပြီး ၎င်းတို့အားပေါ်တာများအဖြစ် အတင်းအဓမ္မစေခိုင်းခံရခြင်းမရှိပဲ မြန်မာစစ်တပ်ထိန်းချုပ်သောဒေသများသို့ပြောင်းရွှေ့ခွင့်ပေးခဲ့သည်။ အခြားတစ်ဖက်တွင်မူ စစ်အစိုးရကပေးအပ်သော ဘာသာရေးဆောင်ရွက်မှုများအတွက် ဆုတံဆိပ်များကို ဘုန်းကြီးကလက်ခံရန်ငြင်းဆန်ခဲ့သည်

ဦးသုဇန၏ ဈာပနအခမ်းအနားရှိ ခင်ညွန့် (ဓါတ်ပုံများ Mikael Gravers )
ဦးသုဇန၏ ဈာပနအခမ်းအနားရှိ ခင်ညွန့် (ဓါတ်ပုံများ Mikael Gravers )

၁၉၉၅ ခုနှစ်မှ စ၍ DKBAသည် ဦးသုဇန၏အမိန့်အရ သို့မဟုတ်သဘောတူညီချက်ဖြင့် ခရစ်ယာန်နှင့် မွတ်စလင်အခြေချနေထိုင်သူများကို တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး အခြားဘာသာရေးအသိုင်းအဝိုင်းများ၏ ခြံဝင်းများတွင်စေတီပုထိုးများကိုဆောက်လုပ်ခဲ့သည်။

အစိုးရ၏အထောက်အပံ့များက အခြေချမှုအားစီးပွားရေးလုပ်ငန်းများစွာလုပ်ဆောင်ရန်ကူညီခဲ့သည်။ ဘားအံမြို့မှရန်ကုန်သို့ ကုန်ပစ္စည်းများနှင့်လူများကို သယ်ယူပို့ဆောင်ရန် လိုင်စင်ရရှိခဲ့သည်။ အထူးဆောက်လုပ်ထားသောလမ်းသည် အထူးနယ်မြေကို ထိုင်းနိုင်ငံနှင့်ဆက်သွယ်ထားသည်။ ကျွန်း၊ ကျောက်မျက်နှင့်အခြားကုန်စည်များကို တင်ပို့နိုင်သည့်အပြင် အခြားကုန်ပစ္စည်းများကိုလည်း အကောက်ခွန်ကင်းလွတ်တင်သွင်းနိုင်သည်။ ထို့အပြင် DKBAသည် KNU ကဲ့သို့ပင် ၎င်းတို့ထိန်းချုပ်ရာဒေသများ၏ နယ်နိမိတ်များတွင် အကောက်ခွန်ကောက်ခံခြင်းနှင့် လမ်းခ ကောက်ခံခြင်းများကိုပြုလုပ်ခဲ့သည်။

၂၀၁၀ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံရေးအခြေအနေသည် နောက်တဖန်ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံရှိ လက်နက်ကိုင်သူပုန်အုပ်စုများကို ပြည်နယ်၏စစ်တပ်ထိန်းချုပ်မှုအောက်သို့ရောက်ရှိစေရန်အတွက် အစိုးရကနယ်ခြားစောင့်တပ် (BGFs) များဖြစ်လာရန်တောင်းဆိုခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် လက်နက်ကိုင်အုပ်စုများသည် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ကို အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ ထိန်းသိမ်းထားနိုင် သော်လည်း အစိုးရ၏လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များတွင်တရားဝင်ပါဝင်နေသည်။ မြိုင်ကြီးငူဒေသကို ထိန်းချုပ်ထားသည့် DKBA တပ်ဖွဲ့အများစုက ကမ်းလှမ်းမှုကိုလက်ခံခဲ့ကြသော်လည်း အချို့ကမူ လက်မခံခဲ့ပါ။ ဒီမိုကရက်တစ်ကရင်အကျိုးပြုတပ်မတော်ဟုခေါ်သည့် စစ်တပ်သစ်မှတပ်မှူးတစ်စုသည် အုပ်စုနှစ်ခုအကြားခြားနားချက်ကို အကျဉ်းချုပ်ဖော်ပြခဲ့သည်။ “အကယ်၍မင်းကမင်းရဲ့ ဘာသာရေးဘက်မှာရပ်တည်မယ်ဆိုရင် နယ်ခြားစောင့်တပ် BGF ထဲကိုဝင်ပါ၊ KNLA လိုမျိုး မင်းတို့ရဲ့လူမျိုးအတွက် ရပ်တည်မယ်ဆိုရင်ငါတို့နဲ့အတူပူးပေါင်းပါ” အဆိုပါပြိုကွဲမှုများသည် မတူညီသည့်အုပ်စုများအကြား တိုက်ပွဲအသစ်များဖြစ်ပေါ်စေခဲ့ပြီး ဦးသုဇနထောက်ပံ့သော မြိုင်ကြီးငူအနီးရှိပြည်တွင်းရွှေ့ပြောင်းဒုက္ခသည်များအတွက် စခန်းအသစ်များပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။

နှစ်အတော်ကြာအောင် ဦးသုဇနသည်လူထု၏ အာရုံကိုဆွဲဆောင်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ သို့သော် ၂၀၁၅ ခုနှစ်မှစ၍ ခရစ်ယာန်ဘာသာနှင့် မူဆလင်ဘာသာဝင်များ၏ ခြံဝန်းများထဲတွင် ဘုရားပုထိုးများ တည်ဆောက်ခြင်းသည် ခေါင်းစီးပိုင်းတွင်နေရာယူခဲ့သည်။ ဆောက်လုပ်ရေးကိုရပ်တန့်ရန် မတူညီသော အဖွဲ့အစည်းများ ဝင်ရောက်ဟန့်တားခြင်းများလည်း ကျရှုံးခဲ့သည်။ အဘယ်‌‌‌‌‌‌‌ကြောင့်ဆိုသော် ဦးသုဇနမှ စေတီပုထိုးများကို ယခင်ဗုဒ္ဓဘာသာဘာသာရေး အဆောက်အအုံများ တည်ရှိခဲ့‌သော နေရာများတွင် ပြန်လည်ဆောက်လုပ်ခြင်းဖြစ်ပြီး ရှေးဟောင်းဗုဒ္ဓဘာသာအမွေအနှစ်များကို ကာကွယ်ရန် လိုအပ်သည်ဟုဆိုသောကြောင့်ဖြစ်သည်။

ပြီးခဲ့သည့်နှစ်များအတွင်း ဦးသုဇန၏အသံကို မကြာခဏကြားရလေ့ရှိသည်။ သူသည် အဆုတ်ပြဿနာနှင့် အသက်ရှူကျပ်သည့် ‌‌‌ဝေဒနာကို အချိန်အတော်ကြာအောင်ခံစားခဲ့ရသည်။ ခရီးသွားလာသည့်အခါ အောက်ဆီဂျင်ဘူးကို သယ်၍သွားလာရသည်။  သူသည် ၂၀၁၈ ခုနှစ်အောက်တိုဘာ ၁၃ ရက်နေ့တွင်ဘန်ကောက်ဆေးရုံကြီးတွင် ၁၀ လကြာ‌အောင်ဆေးကုသခဲ့ရသည်။ သူ၏ဘုန်းကြီးဘဝအစတွင် သူ၏လှုပ်ရှားမှုများကို ထောက်ခံအားပေးခဲ့သည့် တပည့်များစွာ ထိုင်းနိုင်ငံတွင်ရှိပါသည်။

ရည်ရွယ်ချက်များနှင့် ရည်မှန်းချက်များ

စေတီပုထိုးများတည်ဆောက်ရန် ဦးသုဇန၏စိတ်အားထက်သန်မှုသည် KNLA၏ ပြိုကွဲမှု နှင့် KNU အုပ်ချုပ်ရေးဌာနချုပ်ဖြစ်သော မာနယ်ပလောနှင့် ၎င်း၏ တိုင်းရင်းသား‌ပေါင်းစုံပါဝင်သော မဟာမိတ်များ၏ကျဆုံးခြင်းကို အထောက်အကူဖြစ်နေခဲ့သည်မှာ မလွဲမသွေပင်ဖြစ်သည်။ ထိုမဟာမိတ်များသည် ၁၉၈၈ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် အာဏာသိမ်းယူခဲ့သော စစ်အစိုးရကို ချေမှုန်းရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသူများဖြစ်သည်။ သို့သော် ထိုသို့ဖြစ်ခြင်းသည် တစ်ခုတည်းသော အကြောင်းပြချက် မဟုတ်ကြောင်းရှင်းရှင်းလင်းလင်းသိမြင်နိုင်သည်။ ဘုန်းကြီးက ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိဖြင့် ဗုဒ္ဓဘာသာကရင်အမျိုးသားတပ်မတော် ဖွဲ့စည်းရန်ထောက်ခံခဲ့ခြင်း ဟုတ်မဟုတ်ဟူသော မေးခွန်းမှာလည်း အငြင်းပွားဖွယ်ရာကိစ္စတစ်ခုဖြစ်သည်။ သို့သော် ငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုမြှင့်တင်ရေးအပေါ် အာရုံမစိုက်မီ အာဏာသိမ်းစစ်အစိုးရ၏ ပထမဦးဆုံး ရည်မှန်းချက်တစ်ခုဖြစ်သည့် နိုင်ငံအတွင်း ဥပဒေစိုးမိုးရေးနှင့် အာဏာတည်မြဲ‌ရေးတွင် မြန်မာစစ်တပ်များနှင့် ၎င်း‌တို့၏မဟာမိတ်အသစ်ဖြစ်သော DKBA တို့၏ အောင်ပွဲသည် မှတ်ကျောက်တစ်ခုဖြစ်ကြောင်းကို ၁၉၉၇ခုနှစ်နှောင်းပိုင်းတွင် SLORC အဖြစ်မှ SPDCအဖြစ်သို့ နာမည်ပြောင်းလဲသွားရခြင်းဖြင့် ညွှန်ပြနေပါသည်။  ၁၉၉၀ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် မာနယ်ပလော၌ တည်ထောင်ခဲ့သော ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံအမျိုးသားညွန့်ပေါင်းအစိုးရ (NCGUB)ဖြစ်သော „အခြားအစိုးရ“ ကိုတောင်းဆိုခဲ့သည့် အတိုက်အခံပါတီကို အနိုင်ရပြီး လအနည်းငယ်အကြာတွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ပြန်လည် လွတ်မြောက်လာခဲ့သည်။ ထိုညွှန့်‌‌ပေါင်းအစိုးရကို သူမ၏ အကိုဝမ်းကွဲဖြစ်သူ စိန်ဝင်းမှ ဦး‌ဆောင်ခဲ့ပြီး “ပြည်ပရောက်အစိုးရ” ဖြစ်ကာ ယနေ့အချိန်တွင် မြန်မာနိုင်ငံတွင်မရှိတော့ပဲ အမေရိကားနိုင်ငံတွင်သာ နေထိုင်ရသည်။

ဦးသုဇန၏အတ္ထုပ္ပတ္တိသည် ၎င်း‌အားနိုင်ငံရေးမှခပ်ခွာခွာ‌နေရန် ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ဖိအားများစေခဲ့သည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ သူ့ကို ကရင်“အမျိုးသား‌ရေးလှုပ်ရှားတတ်ကြွသူ” အဖြစ် နိုင်ငံရေးနှင့် စစ်ခေါင်းဆောင်ဘိုမြကဲ့သို့ပင် ကရင်လူမျိုးတို့အတွက် ငြိမ်းချမ်းရေးကိုလိုလားခဲ့သူဟု ဖော်ပြခံခဲ့ရသည်။ သို့သော်သူတို့၏နည်းလမ်းများမှာ မတူညီသောကြောင့်သူတို့နှစ်ဦးကြားပြိုင်ဆိုင်မှုကိုဖြစ်ပေါ်စေသည်။  အတ္ထုပ္ပတ္တိမှ ဦးသုဇန၏အ‌ကြောင်းကို အောက်ပါအတိုင်းရှင်းပြထားပါသည်။

သူသည် လွပ်လပ်သူဖြစ်ပြီး နိုင်ငံရေးနှင့်လည်း ‌‌ဝေးဝေးနေသူဖြစ်သည်။  ဆရာတော်ဘဝတွင် အဓိကမှာ ဗုဒ္ဓသာသနာကို ပြန့်ပွားစေရန်ဖြစ်သည်။ အမှန်တစ်ကယ်မှာတော့ ဆရာတော်သည် အမျိုးသားရေးဝါဒများနှင့် ပြည့်နှက်နေသည်။ သူ၏အမျိုးသားရေးဝါဒသည် သူတို့ပြောသကဲ့သို့ မဟုတ်ပေ။  သူ၏အမျိုးသားရေးဝါဒသည် ကရင်လူမျိုးသည် တစ်ချိန်ကယဉ်ကျေးမှုမြင့်မားသော လူမျိုးဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် ပြည်နယ်အနှံ့အပြားတွင် ‌ဘုရားစေတီပုထိုးပေါင်းများစွာကို ဆောက်လုပ် ပူဇော်ခဲ့ကြသည်။  ထိုဘာသာရေးအဆောက်အအုံများသည် ယခုအခါ တောထဲတွင်ပျက်စီးကုန်ကြသည်။ ဆရာတော်သည် အတိတ်ကာလက တောက်ပနေခဲ့ပြီး ငြိမ်းအေးသွားခဲ့သောအလင်းကို ပြန်လည်ထွန်းလင်းစေခဲ့သည်။ လက်ရှိအချိန်တွင် ထွန်းလင်း‌နေသည့် အလင်းရောင်သည် အနာဂတ်ကာလတွင် ကရင်ပြည်နယ်အနှံ့အပြားသို့ ထွန်းလင်းလာမည့် အလင်းရောင် ဖြစ်ပါသည်။ ၎င်းတို့သည် မြိုင်ကြီးငူ၏  အမျိုးသားရေးဝါဒ ဖြစ်သည်။

၎င်းသည် ဘာသာရေးဆိုင်ရာယဉ်ကျေးမှုတစ်ခု ပြန်လည်ရှင်သန်မှု၏ အစီအစဉ်တစ်ခုဖြစ်ပြီး အတိတ်ကာလ၏ဘုန်းကျက်သရေကို အချိန်များကုန်လွန်သွားသည်နှင့်အမျှ သဘာဝအတိုင်းနှင့် ယဉ်ကျေးမှုများအရပြန်လည်ရရှိ‌စေရန် ရည်ရွယ်ထားသည်။  ဤကျဆုံးမှုဖြစ်စဉ်၏အကျိုးဆက်တစ်ခုမှာ သံဃာတော်များမှ ဗမာဘာသာမှကောက်နှုတ်ထားသောအက္ခရာများကို တိုင်းရင်းသားဘာသာအဖြစ် ပြန်လည်ဆန်းသစ်တီထွင်ထား‌သော ကရင်စာအရေးအသားဆုံးရှုံးမှုပင်ဖြစ်သည်။ ထိုစာ‌ပေကို ခရစ်ယာန်သာသနာပြုများက ကရင်များ စာတတ်မြောက်ရေးအတွက်အသုံးပြုခဲ့ကြပါသည်။  ဤအသေးစိတ်အချက်အလက်များသည် ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင် KNU ခေါင်းဆောင်ဘိုမြနှင့် သံဃာတော်တို့အကြား ဘာသာရေးဆိုင်ရာယဥ်‌ကျေးမှု အငြင်းပွားမှု၏ အဓိကအချက်ဖြစ်သည်။ ထိုအရာသည် အတ္ထုပ္ပတ္တိ၏ဒုတိယပိုင်းတွင်များစွာနေရာယူပြီး စစ်တပ်အသစ်တွင် နေရာယူထားသည့် နောက်လိုက်များထံမှ စာရွက်စာတမ်းများအရ အတ္ထုပ္ပတ္တိရေးသားသူ၏အမြင်ကိုလည်း အ‌ထောက်အကူပြုနေပါသည်။

မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်အားလုံးနီးပါးကို လွှမ်းမိုးနေသော အငြင်းပွားဖွယ်ရာများကြောင့်  DKBA (အသင်းအဖွဲ့တစ်ဖြစ်လဲစစ်တပ်)၏ နာယကအဖြစ်လည်း‌ကောင်း ဗုဒ္ဓဘာသာအား ပံ့ပိုးသူအဖြစ်လည်း‌ကောင်း ဉူးသုဇန၏ အခန်းကဏ္ဍသည် ခရစ်ယာန်ဆန့်ကျင်ရေးနှင့် မွတ်စလင်ဆန့်ကျင်ရေး ဟူ၍ အဓိပ္ပာယ်ကောက်ယူခဲ့သည်။ ထိုသို့သော ထင်မြင်ချက်ပေးခြင်းက သံဃာတော်များ၏ စိတ်နေသဘောထားများနှင့်တော့ ဆန့်ကျင်လျက်ရှိနေပါသည်။  DKBA၏ စစ်သားတစ်ချို့သည် ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်များဖြစ်ပြီး ရာထူးမြင့်သူများဖြစ်ကြသည်။  ကရင်ပြည်နယ်၏ မြို့တော်ဖြစ်သော ဘားအံမြို့ရှိ ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်များနှင့် ဂျာမနီနိုင်ငံအခြေစိုက်NGOနှင့် နားလည်မှုစာချွန်လွှာလက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ရာတွင် ကရင်နီစစ်စစ်ဖြစ်သော နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်သင်းအုပ်ဆရာတစ်ဦးပါဝင်ခဲ့သည်။

မြိုင်ကြီးငူစေတီရှိ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်နှင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင်များ၊ နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်သင်းအုပ်ဆရာတစ်ဦး (ဓါတ်ပုံ G. Baumgard, 2004)

မြိုင်ကြီးငူကျေးရွာကို ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များအတွက် တည်ထောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ အိန္ဒိယနွယ်ဖွားများ ဖြစ်သည့်“ကုလား”များအပါအဝင် အခြားဘာသာဝင်များကိုမူကျေးရွာ၏ တံခါးပေါက်ဝတွင် ဥူးသုဇနသတ်မှတ်ထားသောဆိုင်းဘုတ်ရှိ စည်းမျဉ်းများနှင့် အညီနေထိုင်ရန်ခွင့်မပြုခဲ့ပါ။ “ မြိုင်ကြီးငူအထူးဒေသ” ဟုခေါ်ဆိုသော နေရာအနီးတွင် နေထိုင်သည့် ဗုဒ္ဓဘာသာမဟုတ်သူများအပေါ် ဉူးသုဇန၏လုပ်ရပ်များကို အနီးအနားရှိမွတ်စလင်အသိုင်းအဝိုင်းထံသို့ သူရေးသောစာတစ်စောင်တွင် တွေ့ရှိနိုင်သည်။ သံဃာတော်များမူ မွတ်စလင်များကိုအခြားနေရာတစ်နေရာသို့ ပြောင်းရွှေ့ရန် အမိန့်ပေးရခြင်းအကြောင်းရင်းများမှာ ၎င်းတို့အနေဖြင့် ငါးနှင့်အသားများစားခြင်း၊ နွားများကိုသတ်ခြင်း စသည်တို့အကြောင့်ဖြစ်သည်ဟု ရှင်းပြထားသည်။  မြိုင်ကြီးငူ‌ဒေသကို ဗုဒ္ဓဘာသာများအတွက် သီးသန့်ထားရန် အကြောင်းပြချက်တစ်ခုမှာ ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ ကျင့်ဝတ်၅ခုအနက်မှ သူတပါး အသတ်မသတ်ဖြတ်ရဆိုသည့်အချက်ကို လိုက်နာရန်လိုအပ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဉူးသုဇန၏ ကြီးကြပ်မှု အောက်တွင်နေထိုင်သော လူအားလုံး သက်သက်လွတ်စားသုံးသူများ ဖြစ်ရမည်ဟု စည်းကမ်းချက်ရှိပါသည်။

ထိုဆုံးဖြတ်ချက်ကို ချပြီးသည့်နောက် “ဗလီခေါင်းဆောင်များနှင့်ရွာသားများထံသို့” စာတစ်စောင် ရေးသားခဲ့သည်။

သင်နှင့်ကျွန်ုပ်သည် ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်များဖြစ်သည့်အလျောက် တစ်ယောက်ကိုတစ်ယောက် ရင်းနှီးကြပါသည်။  ကျွန်ုပ်တို့အနေဖြင့် အပြန်အလှန်နားလည်မှုနှင့်ခွင့်လွှတ်မှုရရှိထားသော်လည်း ကျွန်ုပ်တို့နှင့်သက်ဆိုင်သည့် လူငယ်များနှင့်တပည့်များသည် အချိန်တန်လျှင်တစ် ဦးနှင့်တစ်ဦး အချိန်မရွေးပဋိပက္ခဖြစ်လာနိုင်သည်။

ထို့ကြောင့် ယခုအသစ်တည်ဆောက်ထား‌‌သော “ညီညာ‌အေးချမ်း” ဟုအမည်ရသော ရွာအသစ်သို့ စောဒကတတ်ခြင်းမရှိဘဲပြောင်းရွှေ့ပေးကြပါ။

တခွက်ဖိုး ကျေးရွာအနီးသို့ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များပြောင်းရွေ့လာပြီး နန်းဟိုင်မြိုင်ဟုခေါ်သော ရွာအသစ်တစ်ခုကို တည်ဆောက်ကြမည်ဖြစ်သည်။  ဒါဟာ နှစ်ဦးနှစ်ဖက်အကျိုးရှိ‌‌စေမည့် အရာဖြစ်ပါတယ်။

ရုတ်တရက် ပြောင်းရွေ့မှုအတွက် ထိုအချိန်အတောအတွင်း သင့်တို့အနေဖြင့် ကျွန်ုပ်ကို နာကြည်း ကောင်းနာကြည်းနိုင်ပါတယ်။  အချိန်ကြာလာတာနဲ့အမျှ သင်တို့ ကျွန်ုပ်ရဲ့ ‌စေတနာကို အသိအမှတ်ပြုလာကြမှာပါ။

လျော်‌‌ကြေးငွေအနေဖြင့် သင်တို့၏ ပြန်လည်နေရာချထားရေးအတွက် ကျပ်သိန်း ၂၀,၀၀၀,၀၀၀ ( ငွေကျပ် ၅၀၀,၀၀၀ ကိုဗလီတည်ဆောက်ရန်အတွက်သတ်မှတ်ထားပြီး ကျန်ငွေများမှာမူ ရွာသားများအတွက်ဖြစ်သည်) ကိုလှူဒါန်းပါမည်။

သင်၏ ရွာသူရွာသားများက လျော်ကြေးငွေနည်းလွန်းသည်ဟုဆိုကာ ကမ်းလှမ်းမှုကို ငြင်းဆန်လိုသည်ဟု ကျွန်ုပ်ကြားသိရသည်။  ဒါဆိုရင်တော့ လျော်ကြေးငွေကမ်းလှမ်းချက်ကို ကျွန်ုပ်ဝမ်းသာစွာပယ်ဖျက်ပေးပါ့မယ်။

ကျွန်ုပ်ဟာ ကျဉ်းမြောင်းတဲ့အတွေးအခေါ်ရှိသူတစ်‌ယောက်မဟုတ်ပါဘူး။ အကယ်၍ ကျွန်ုပ်သာ ကျဉ်းမြောင်းတဲ့ အတွေးအခေါ်ရှိသူတစ်‌ယောက်ဖြစ်ခဲ့လျှင် ကျွန်ုပ်ခင်းထားတဲ့ လမ်းမ ‌တွေအပေါ်မှာ ကုလားဖြတ်သန်းခွင့်မရှိဆိုသည့် ဆိုင်းဘုတ်ကပ်ထားမှာဖြစ်တယ်။ 

အားလုံးအပေါ်မှာ ကျွန်ုပ် ‌မေတ္တာထားပါတယ်။  ဒီဘဝမှာ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ကရင်၊ ဗမာ၊ ကုလားစသည့် ကွဲပြားခြားနားသောလူမျိုးများဖြစ်ခဲ့ကြတယ်။ ဒါပေမယ့် ဘဝသံသရာထဲမှာ ကျွန်ုပ်တို့အားလုံးဆွေမျိုး‌ တွေဖြစ်ပါတယ်။  အခုလို လုပ်ရတဲ့အတွက် မင်းတို့အားလုံး ကျွန်ုပ်ကို နားလည်ပေးပြီးခွင့်လွှတ် လိမ့်မယ်လို့လည်း ‌မျှော်လင့်ပါတယ်။

အားလုံးအပေါ် မေတ္တာဖြင့် ….

ထိုစာထဲတွင် ဉူးသုဇနသည်သူကိုယ်သူ “အထူးဒေသ” ၏အမြင့်ဆုံးအာဏာပိုင်အဖြစ် ရှုမြင်ကြောင်း ရှင်းလင်းစွာဖော်ပြထားသည်။ သူ၏အမြင်တွင် “တရားဓမ္မ၏ဘုန်းတန်ခိုး” အား ပြည်သူလူထုများ အတူယှဉ်တွဲနေထိုင်ရေးအခြေခံနိယာမနှင့် ထိန်းချုပ်ရန်လိုအပ်သည်ဟု ထင်မြင်နေခဲ့သည်။  ငြိမ်းချမ်းမှုကို ထိန်းသိမ်းရန် ရပ်ရွာလူထုများကို ခွဲခြားထားရန်လိုအပ်သည်ဟုယူဆကာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ၏ ကျင့်ဝတ်များထဲမှတစ်ခုဖြစ်သော ရက်ရောမှု (ဓန)ကို ကျင့်သုံးကာ ဆရာတော်က ရွေ့ပြောင်းပေးသူများအား ငွေအနည်းငယ်ပေးခဲ့သည်။

ဤ “ဓမ္မကရေစီ” ကြီးစိုးသောဝါဒတွင် ဓမ္မသည် အခြား‌‌ဥပဒေများအားလုံး၏ အထက်တွင်ရှိပြီး အထူးသဖြင့် ရပ်ရွာလူထုတစ်ခုတွင် သြဇာအကြီးဆုံးဖြစ်သော သံဃာတော်ဖြစ်သူ၏ ကြီးကြပ်မှုအောက်ရှိ သာလွန်သော အုပ်ချုပ်မှုစနစ်ကို ဦးထိပ်ထားလိုက်နာကြသည်။ အစ္စလာမ်ဘာသာဝင်ရပ်ရွာများ ၏ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်များကမူ ဤအရာကို နှစ်ဦးနှစ်ဖက် အကျိုးရှိမည့် အခြေအနေအဖြစ် နားလည်လက်ခံခဲ့ကြသည်။ ကံ၏ အကြောင်းတရားအရ မတူညီသော လူမျိုးစုများနှင့် မတူညီသောဘာသာဝင်ဖြစ်သူများ၏ ဆက်စပ်မှုများကို ချက်ချင်းပြောင်းလဲ၍ မရပါ။ တစ်ဖန်ပြန်လည်မွေးဖွားခြင်းသံသရာကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားမှသာ လူအားလုံးသည် ဆွေမျိုးများ ဖြစ်နိုင်ပါသည်။ လောလောဆယ်တွင် အဆင့်ဆင့်တည်ရှိပြီး ကောင်းမွန်သော ရည်ရွယ်ချက်များဖြင့်ပညာရှိစွာကိုင်တွယ်ရမည်ဖြစ်သည်။

မြိုင်ကြီးငူ “အထူးဒေသ” တွင် ဉူးသုဇန၏အခန်းကဏ္ဍမှာ သူ့အနေဖြင့်  နာယကတဦး၏ အခွင့်အာဏာကို လေးစားခြင်းဖြင့် သူကသင့်လျော်သည်ဟုယူဆသော အရာကို အကောင်အထည်ဖော်ရန် မည်သည့်အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာကိုမှ အသုံးမပြုပါ။ ဂျာမန် NGO နှင့် ဘုန်းကြီးကျောင်းတို့အကြား စာချုပ်ကို ဆရာတော်နှင့်နိုင်ငံခြားအဖွဲ့အစည်း၏ ဥက္ကဌတို့ အကြားတွင်သာ ချုပ်ဆိုခဲ့သော်လည်း ၎င်းကိုအထူးဒေသ၏အုပ်ချုပ်ရေးမှူးမှ လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်ဟု ကြေငြာခဲ့သည်။  လေ့လာမိသလောက် သံဃာတော်တစ်ပါးသည် ငွေရေးကြေးရေးကိစ္စများတွင်တိုက်ရိုက်မပါဝင်ရဟူသော ရိုးရာဗုဒ္ဓဘာသာထုံးတမ်းစဉ်လာကို လိုက်နာရမည်ဖြစ်သည်။

ထိုရှု‌‌ထောင့်မှ စဉ်းစားလျှင် အခြားဘာသာရေးဆိုင်ရာ နယ်မြေများအတွင်း ဘုရားများ တည်ဆောက်ခြင်းသည် ဘုရားကျောင်းသို့မဟုတ်ဗလီတစ်ခုကို စေတီပုထိုးတစ်ခုဖြင့်အစားထိုးရန် အပြင် အခြားလူမျိုးစု အသိုင်းအဝိုင်းများကိုပင် အပီးတိုင်းဖယ်ရှားလိုခြင်းသာမက ဤဒေသရှိ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်ကရင်များ၏ ယဉ်ကျေးမှုတွင် သမိုင်းကြောင်းအရ သံဃာတော်များအား မည်သို့ဦးစားပေး ကြောင်းဖော်ပြလိုခြင်းလည်းပါဝင်ပါသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ ထိုသို့သောအမြင်များသည် မတူညီသည့် လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းများ၏ အတူယှဉ်တွဲနေထိုင်မှုကို အုပ်ချုပ်ရန်အတွက်သတ်မှတ်ထား‌သော စံချိန်စံညွှန်းများစွာဖြင့်ဆန့်ကျင်လျက်ရှိသည်။

သုံးသပ်ချက်

ထိုအကျိုးပြု ကရင်ဗုဒ္ဓဘာသာအမျိုးသားရေးဝါဒ၏ အခြေခံများသည် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူ့အခွင့်အရေးကြေငြာစာတမ်းပါ စည်းမျဉ်းများနှင့် မကိုက်ညီသည့်အပြင် နိုင်ငံများရှိ ပြည်သူလူထု၏ သဘောတူခွင့်ပြုချက်ဖြင့် ပြဌာန်းထားသော ဥပဒေများအရ လူအားလုံးသည်တန်းတူညီမျှသည်ဟု လူအများယူမှတ်ထားသည့်အနောက်တိုင်းဒီမိုကရေစီဆိုင်ရာ နားလည်မှုများနှင့်လည်း ဆန့်ကျင်လျက်ရှိသည်။   ဉူးသုဇနအုပ်ချုပ်‌သော ထို“အထူးဒေသ”သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပြည်နယ်အတွင်းရှိ သေးငယ်သည့် ပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်ပြီး ၎င်းသည်တစ်ခုတည်းမဟုတ်ပါ။ အခြားသော ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်သူတော်ကောင်းများသည်လည်း “ပြည်နယ်များအတွင်း၎င်းတို့၏ ပြည်နယ်တစ်ခု” တည်ထောင်ခဲ့ကြပြီး တစ်နိုင်ငံလုံးကိုစီမံခန့်ခွဲရန် ကြိုးပမ်းနေသည့် မြန်မာအစိုးရအဖွဲ့အစည်းများနှင့် နည်းအမျိုးမျိုးဖြင့် အပြန်အလှန်ဆက်သွယ်ခဲ့သည်။ ဉူးသုဇန၏ ပြိုင်ဘက်ဖြစ်သူ ဘိုမြသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင်မှေးမှိန်နေဆဲဖြစ်သောတိုင်းရင်းသားဗဟိုပြုပြည်နယ်နှင့် တူသောအဖွဲ့အစည်းတစ်ခု၏ ခေါင်းဆောင်တစ်ယောက်ဖြစ်ပြီး ဗဟိုပြုအစိုးရ၏ လက်အောက်ခံအင်အားစုများ၊ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးများနှင့်အခြားလုပ်ငန်းဆောင်တာများကိုစိန်ခေါ်နေသူ တစ်ဦး ဖြစ်သည်။

ဉူးသုဇန ဖန်တီးခဲ့သောစိန်ခေါ်မှုမှာ ထူးခြားပါသည် အကြောင်းမှာ ထိုစိန်ခေါ်မှုသည် သူ၏ဘဝဇာတ်ကြောင်းနှင့် ခွဲခြား၍မရနိုင်‌အောင် ချိတ်ဆက်ထားသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ သူသည် နိုင်ငံရေးဘုန်းကြီးတစ်ပါး မတော်တဆဖြစ်လာသည်ဆိုသောအချက်သည် အငြင်းပွားဖွယ်ရာ ဖြစ်နိုင်သော်လည်း  တောထွက်ဘုန်းကြီးတစ်ပါးအဖြစ် သူကျင်လည်ခဲ့စဉ်အခါက ရှာ‌ဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည့် ကရင်နယ်မြေများက ၎င်းကို ဗုဒ္ဓဘာသာ၏သက်ဝင်ယုံကြည်မှုများအပေါ် အခြေခံထားသော ကရင်ယဉ်ကျေးမှုဟောင်းများ၏ သက်သေခံချက်များဟု သူယုံကြည်မှတ်ယူထား‌သော အမွေအနှစ်များ ကိုရှာ‌ဖွေတွေ့ရှိ‌စေခဲ့သည်။  သူ၏နောက်လိုက်များ၏ အကူအညီဖြင့် သူပြန်လည်တည်ဆောက်ခဲ့သော (သို့မဟုတ်) ပြန်လည်တည်ဆောက်ခဲ့သည့် စေတီတော်များ၊ သိမ်များနှင့် အခြားဘာသာရေး အဆောက်အအုံများ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာကရင်များ၏ ဘဝများကိုပိုမိုကောင်းမွန်အောင်လုပ်ဆောင်ခြင်းသည်  ထိုလူမှုတိုးတတ်မှုတစ်ခုကိုသူ၏အမြင်ဖြင့် ပြန်လည်ရှင်သန်လာရန် „စိတ်ကူးယဥ်လှုမှုအသိုင်းအဝိုင်း“ တစ်ခု (Benedict Anderson) တည်‌ဆောက်ခြင်းအားဖြင့် လုပ်‌ဆောင်သည့် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ရလာဒ်တစ်ခုပင်ဖြစ်သည်။  ခွေးများ၏ အစားအစာအပါအဝင် အစားအစာအားလုံးကို သက်သတ်လွတ်သာဖြစ်ရမည်ဟု သတ်မှတ်ထားခြင်းသည် စံပြဗုဒ္ဓဘာသာအသိုင်းအဝိုင်း၏ နယ်နိမိတ် အတွင်းတွင် မည်သည့်သက်ရှိသတ္တဝါကိုမျှ သတ်ဖြတ်ခြင်းမပြုရန် ကျိုးကြောင်းဆီလျော်သော ဥပမာတစ်ခုဖြစ်သည်။

ထိုကဲ့သို့သောလူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအဖြစ် ၎င်း၏ခေါင်းဆောင်နှင့် သူ၏‌နောက်လိုက်များမှ သတ်မှတ်ထားခြင်းသာဖြစ်သည်။  ထို့ကြောင့် တည်ထောင်သူ၏‌ သေဆုံးခြင်းက ထိုအသိုင်းအဝိုင်း၏ မွန်မြတ်သန့်စင်ခြင်း၏အဆုံးသတ်ခြင်း အစလည်းဖြစ်နိုင်ပါသည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ထိုသန့်စင်မှုကို ‌ဘုန်းကြီးသက်ရှိထင်ရှားရှိစဉ်ကာလက ချမှတ်ခဲ့ခြင်းကြောင့်သာဖြစ်သည်။  ဘာသာရေး သို့မဟုတ် နိုင်ငံရေးအရဆွဲဆောင်နိုင်မှုတို့သည် စနစ်တကျဖွဲ့စည်းမှုမပြုလုပ်နိုင်သည့်အရာများ မဟုတ်ကျပါ။

 မြိုင်ကြီးငူ“အထူးဒေသ”၏ အနာဂတ် သည် သာမညဆရာတော် (၁၉၁၂-၂ဝ၀၃)တည်ထောင်ခဲ့သည့် ကရင်ပြည်နယ်၏ အခြားဗုဒ္ဓဘာသာစံပြအသိုင်းအဝိုင်းတစ်ခု ကဲ့သို့ထိုနေရာကို လာရောက် ဘုရားဖူးသူများမှ လှူဒါန်းခြင်းကိုအခြေခံကာ စီးပွားရှာရမည်ဖြစ်သည်။ ဆရာ‌‌တော် ကွယ်လွန်ပြီးနောက်တွင် သူ၏တပည့်လေးဦးအနက် မည်သူဆက်ခံသင့်သည်နှင့် ပတ်သက်၍ အငြင်းပွားကြကာ အစိုးရကလည်း ထိုဒေသတွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့သူများ၏ အချို့သောအခွင့်ထူးများကို ပြန်လည်သိမ်းဆည်းခဲ့သည်။  ထိုဥပမာသည် လူမှု‌ရေးကိစ္စများတွင် ပါဝင်ပါတ်သတ်သည့် သံဃာတော်များကိုအကဲဖြတ်ရာတွင်လည်းအသုံးတည့်ပါသည်။  သူမကို သာမညဆရာတော်ထံသို့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်လာရောက်လည်ပတ်ခဲ့ပြီး‌နောက် ဆရာတော်အားစစ်အစိုးရကို ဆန့်ကျင်သူ အဖြစ်ရှုမြင်ကာ လူအများကဆရာတော်အား ချီးကျူးခဲ့ကြသည်။ အမှန်တကယ်တမ်း‌တော့ သူသည် ဉူးသုဇနကဲ့သို့ ပြည်နယ်အာဏာပိုင်များများ နှင့် နီးကပ်မှုရှိရန် ကြိုးစားခဲ့သည်။

ဉူးသုဇနနှင့် သာမညဆရာတော်တို့ကို လူမှု‌ရေးကိစ္စများတွင် ပါဝင်ပါတ်သတ်သည့် သံဃာတော်များဟု ‌ခေါ်ဆိုနိုင်သည်။ အခြားအဓိပ္ပါယ်သတ်ရောက်မှုတစ်ခုဟုဆိုရလျှင် မြန်မာနိုင်ငံ၏နိုင်ငံရေး အငြင်းပွားဖွယ်ရာ ကိစ္စရပ်များတွင် ပါဝင်ခဲ့ကြသည့် နိုင်ငံရေးဘုန်းကြီးများလည်း ဖြစ်ကြသည်။  စစ်ကိုင်းမြို့တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာတက္ကသိုလ်တည်ထောင်ကာ သင်ကြားမှုနှင့်ပရဟိတလုပ်ငန်းများ လုပ်ဆောင်လျက်ရှိသော မြန်မာနိုင်ငံ၏အလေးစားခံရဆုံး ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်များအနက်မှ တစ်ဦး ဖြစ်သူ သီတဂူဆရာတော်နှင့်နှိုင်းယှဉ်၍လည်း ထိုအရာအား အတိအလင်းတံဆိပ်ကပ်ခြင်းအား ထပ်မံသရုပ်ဖော်နိုင်သည်။  စက်တင်ဘာလ ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင် ကရင်ပြည်နယ်ရှိ စစ်ရေးလေ့ကျင့်ရေးကျောင်းတွင် ဟောကြားသည့် တရား‌တော်နှင့်ပါတ်သတ်ပြီး သူသည်အငြင်းပွားဖွယ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ တစ်နိုင်ငံလုံးအတိုင်းအတာဖြင့် ထုတ်လွှင့်ပြသလျက်ရှိသည့် ရုပ်မြင်သံကြားမှ ၎င်း‌၏ဟောပြောချက်များသည် ဗုဒ္ဓဘာသာစစ်သားများက အခြားဘာသာတရားများမှ စစ်သားများကိုသတ်ဖြတ်မှုသည် တရားမျှတမှုအဖြစ်အဓိပ္ပာယ်ကောက်ယူနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၉၉ ခုနှစ်ဇွန်လတွင် ဆရာ‌တော်သည်မြိုင်ကြီးငူ၌ “ငြိမ်းချမ်းရေးမြစ်” ခေါင်းစဉ်ဖြင့်ဟောကြားခဲ့သည်။ ဉူးသုဇနက ထိုတရားတော်ကို “DKBA နှင့်သင့်တော်ပြီးဥပမာယူကာ တရားဝင်နေရာသို့ ပြန်သွားသင့်သည်” ဟုကြေငြာခဲ့သည်။ ဟောပြောသူက သူ၏မိန့်ခွန်းနိဒါန်းတွင် “ မြိုင်ကြီးငူသို့ ဓမ္မခရီးသည် အစောကြီးကတည်းကရှိခဲ့သင့်သည်” ဟုပြောကြားခဲ့သည်။

သီတဂူဆရာတော်၏ခရီးစဉ်နှင့်အချို့သောဓာတ်ပုံများကိုမှတ်တမ်းတင်ထားသည့်စာအုပ်၏မျက်နှာဖုံး
သီတဂူဆရာတော်၏ခရီးစဉ်နှင့်အချို့သောဓာတ်ပုံများကိုမှတ်တမ်းတင်ထားသည့်စာအုပ်၏မျက်နှာဖုံး
သီတဂူဆရာတော်၏ခရီးစဉ်နှင့်အချို့သောဓာတ်ပုံများကိုမှတ်တမ်းတင်ထားသည့်စာအုပ်၏မျက်နှာဖုံး

ဇာတ်လမ်းအရ ဉူးသုဇနသည် မြန်မာပြည်ရှိသံဃာတော်များ၏ ကိုယ်စားလှယ်အဖြစ် လူသိများသည်။ သူသည် ကျဉ်းမြောင်းသော ကရင်ဗုဒ္ဓဘာသာယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အမျိုးသားရေးဝါဒအတွက်သာမက တိုင်းရင်းသားနယ်နိမိတ်များကိုကျော်လွန်သည့် “ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်သီးသန့်” အတွက်သာ ကိုယ်စားပြု ခဲ့သည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ ထိုကဲ့သို့သော အယူအဆသည် အသိဉာဏ်ရှိသော“ ခေတ်သစ်” နိုင်ငံရေးအတွေးအခေါ်နှင့်ဆန့်ကျင်သည်။ ဤအတိုင်းအတာအထိ ဉူးသုဇနသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝိုင်းနှင့်အဆင်မပြေသောဆက်ဆံရေးကိုပြသသည်။

အောက်ခြေမှတ်ချက်များ

မြန်မာနိုင်ငံပြည်တွင်းစစ်တွင်ပါဝင်ပတ်သက်သောအခြားအုပ်စုများနည်းတူ ၁၉၉၄ ခုနှစ်နှောင်းပိုင်းတွင်ပေါ်ပေါက်ခဲ့သောဗုဒ္ဓဘာသာအဖွဲ့အစည်းအသစ်များသည်နိုင်ငံရေးအဖွဲ့အစည်းနှင့်၎င်း၏လက်နက်ကိုင်တပ်များအကြားခွဲခြားမှုကိုခံရသည်။ DKBA အတိုကောက်ဝေါဟာရကိုပထမ ဦး ဆုံးနိုင်ငံရေးအသင်းအဖွဲ့အဖြစ်သတ်မှတ်ခဲ့ပြီး၊ လှုပ်ရှားမှု၏နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာအရေးပါမှုကို DKBO-O“ အဖွဲ့အစည်းအတွက်ရပ်တည်ချက်” ဟူသောဝေါဟာရကဖော်ပြသည်

2 ဖတ်စရာများ: Mathew J. Walton: Buddhism, Politics and Political Thought in Myanmar, Cambridge University Press, 2016.

https://www.mmtimes.com/news/last-journey-kayins-most-revered-monk.html (accessed 15.3.2019).

4Gravers 2018.

5Myaing Nan Swe 1999: 1.

6Ibid.: 2.

 7. တတိယလူအနေဖြင့် ကိုယ်တိုင်ရေးအတ္ထုပ္ပတ္တိတစ်ခုရေးသားခြင်းသည် ဗုဒ္ဓဘာသာစာပေးများရေးသားသူအတွက် မထူးခြားပါ။ ဦးနု (၁၉၇၆ ခုနှစ်တွင်ထုတ်ဝေခဲ့သည့်“ စနေနေ့၏သားတော်”) ၏ကိုယ်တိုင်ရေးအတ္ထုပ္ပတ္တိကို တတိယမှ ရေးသားခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ မိမိကိုယ်ကို “ငါ” ဟူသောစကားလုံးကိုရှောင်ရှားသည့် စာ‌ရေးနည်းပုံစံသည် ဗုဒ္ဓဘာသာနိယာမနှင့်အညီဖြစ်သည်

8ကောဇာသက္ကရာဇ် ၁၃၁၀ ပြည့်နှစ်၊ ဒုတိယဝါဆိုလဆုတ် (၁၂)ရက်နေ့

9Myaing Nan Swe 1999: 15.

10မြန်မာပြက္ခဒိန် – ကောဇာသက္ကရာဇ် ၁၃၃၀ ပြည့်နှစ် လဆန်း ၈ ရက်

11Myaing Nan Swe 1999: 62.

12Ibid.: 73.

13Ibid.: 109.

14. အမျိုးမျိုးသောအစီရင်ခံစာများအရ အရေအတွက် 200 နှင့် 300 အကြားဖြစ်နိုင်သည် ဤစာတမ်းကိုအနောက်တိုင်းစာပေတွင် DKBO – ဒီမိုကရက်တစ်ကရင်ဗုဒ္ဓဘာသာအဖွဲ့အစည်းဟုလူသိများသည်။

15The rules were: စည်းမျဥ်းများမှာ  နယ်မြေအတွင်းနှင့် ပြင်ပတွင် တစ်သက်တာလုံး သားသတ်လွတ်စားသုံးသူအဖြစ် ‌နေထိုင်သွားရန် – မည်သူမှ နယ်မြေအပြင်ဘက်တွင် စကားများ ရန်ဖြစ်ခြင်းမပြုရန် – နယ်မြေအတွင်း လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုမရှိစေရ။ – လူတိုင်း ဂေါတမ မြတ်စွာဘုရား၏ ငါးပါးသီလကို လုံခြုံအောင်စောင့်ထိန်းရမည်။ (သူတပါးအသက်မသတ်ရ)။  – နယ်မြေထဲရှိမည်သူ့ကိုမဆို ထိခိုက်စေမည့် အသရေဖျက်သည့်အတင်းအဖျင်းကိုမပြောဆိုရ။  – နယ်မြေအတွင်းရှိ လူများကိုအနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေသည့် မည်သည့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုသို့မဟုတ်အငြင်းပွားမှုများကိုခွင့်မပြုပါ။ – နယ်မြေအတွင်းတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာ မှလွဲ၍ မည်သည့်အခြားဘာသာကိုမျှဆွေးနွေးခြင်းမပြုရပါ။

 (Keenan 2016). မြိုင်ကြီးငူတွင် စာသင်ကျောင်းတစ်ကျောင်းတည်ဆောက်သည့် ဂျာမန်ဖောင်ဒေးရှင်း၏ အစီရင်ခံစာအရ ထိုဒေသရှိသက်သတ်လွတ်မူဝါဒသည် ထိုဒေသတွင်နေထိုင်သောခွေးများပင်ပါဝင်သည်။ ၎င်းတို့ကို ဆန်နှင့်ဟင်းသီးဟင်းရွက်များသားကျွေးသည်။ (People in Need 2004: 5) ။

16Ibid. 17 ဦးခင်ညွန့် ၂၀၀၄ ခုနှစ်အောက်တိုဘာလတွင်ရာထူးမှနှုတ်ထွက်ခဲ့ပြီးနောက် တွင် NGO များ၏ထောက်ပံ့မှုအဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ မူလကစီစဉ်ထားသည်ထက်ပို၍‌ သေးငယ်သော ကျောင်းသား

ကျမ်းကိုးစာရင်း

Equality Myanmar 2016 Situation of Freedom of Religion and Belief in Myanmar. (http://www.burmalibrary.org/docs22/FoRB%20situation%20briefer%20Full%20Report%20(Eng).pdf; accessed 25.9.2019)

Gravers, Mikael 2015 Religious Imaginary as an Alternative Social and Moral Order – Kayin Buddhism across the Thai-Burma Border. Jung, Jin-Heong and Alexander Horstmann (eds.) 2015 Building Noah’s Ark for Migrants, Refugees and Religious Communities. New York, Palgrave McMillan: 45-67.

– 2018 A Saint in Command? Spiritual protection, justice, and religious tensions in the Kayin State. Independent Journal of Burmese Scholarship 1, 2: 87-119 (https://journalofburmesescholarship.org/issues/v1n2/04Gravers.pdf; accessed 259.2019).

Jolliffe, Kim 2016 Ceasefire, Governance, Development: The Kayin National Union in Times of Change. The Asia Foundation.

Keenan, Paul 2016 The Formation of the DKBA. (https://paullkeenan.net/2016/05/06/the-formation-of-the-dkba/; accessed 18.4.2019).

မြိုင်ကြီးငူဆရာတော် ၂၀၀၂ခုနှစ် မင်္ဂလာသုတ် အမေးအဖြေ  ဦးသန်းဇွန် (ရွှေဘို)မှ  အင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ ပြန်ဆိုခဲ့သည်။ မန်းဘညွှန့်‌ဖေ မြိုင်ကြီးငူအထူး‌ဒေသ မှ ပုံနှိပ်ထုတ်‌ဝေခဲ့သည်။

မြိုင်နန်းဆွေ ၁၉၉၉ခုနှစ် မြိုင်ကြီး ငူဆရာတော် ရှင်ခေမိန္ဒ ဘာသာပြန်ဆိုထားသော A Jahan who Shines the light of Dhamma.  (www.burmalibrary.org/docs11/U_Thuzana’s_Book-red.pdfaccessed 29.5.2019).

People in Need – Gerhard-Baumgard Stiftung 2004 Report on the Foundation, December 1004 (https://peopleinneed.de/pdf/PIN-Annual_Report-2004.pdf; accessed 28.5.2019).

Rozenberg, Guillaume 2010 Renunciation and Power. The Quest for Sainthood in Contemporary Burma. New Haven, Ct. Yale Southeast Asian Studies.

သီတဂူဆရာတော်ဘုရား၏ ၂၀၀၁ခုနှစ်တွင် ‌ဟောကြားခဲ့သည့် “ငြိမ်းချမ်းရေးမြစ်” တရားဒေသနာ။ (မြိုင်ကြီးငူသို့ ဓမ္မခရီး) မြိုင်နန်းဆွေ မှ အသံဖမ်းယူပြီး ဦးသန်းဇွန် (ရွှေဘို)မှ  အင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ ပြန်ဆိုခဲ့သည်။ မန်းဘညွှန့်‌ဖေ မြိုင်ကြီးငူအထူး‌ဒေသ မှ ပုံနှိပ်ထုတ်‌ဝေခဲ့သည်။

Toza, Keiko 2009 The Cult of Thamanya Sayadaw. The Social Dimension of a Formulating Pilgramage Site. Asian Ethnology 68,2: 230-264 (https://nirc.nanzan-u.ac.jp/nfile/830; accessed 25.9.2019)

အချက်အလက်များအတွက် Gerhard Baumgard အားကျေးဇူးတင်ကြောင်းစာရေးသူမှ ပြောကြားလိုပါသည်။

ဒေါ်ခင်ကြည်(၁၉၁၂-၁၉၈၈)

Hans-Bernd Zöllner
Translation by Nang Lao Kham


English version of this article

မိတ်ဆက်

၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာ ၂၄ ရက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံအစိုးရပိုင်သတင်းစာဖြစ်သော ကမ္ဘာ့ကြေးမုံ သတင်းစာတွင် ဒေါ်ခင်ကြည်အမျိုးသမီးဆေးရုံ ပြန်လည်ဖွင့်လှစ်ခြင်း အခမ်းအနားတွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်မှ သူမ၏မိခင်ဖြစ်သူ ဒေါ်ခင်ကြည်၏ ရုပ်တုအား ဖွင့်လှစ်နေသည့် ရုပ်ပုံဖြင့် ဖော်ပြထုတ်ဝေခဲ့ပါသည်။  စာသားထဲတွင်မူ နိုင်ငံတော်အတိုင်ပင်ခံပြောကြားသော မိန့်ခွန်းနှင့် ထိုအဆောက်အဦး၏ သမိုင်းကြောင်းတို့ကို ရေးသားထားပါသည်။  ၎င်းကို ၁၉၃၃ခုနှစ် သြဂုတ်လ စစ်ပွဲပြီးဆုံးချိန်တွင် အုတ်မြစ်ချခဲ့ပြီး ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့်သူ၏မိသားစုနေထိုင်သောအိမ်နှင့် နီးကပ်စွာတည်ရှိပြီး ၎င်းကိုအမျိုးသမီးသားဖွားဆေးရုံအဖြစ်အသုံးပြုခဲ့သည်။ ၎င်းကို ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင် တရုတ်သံရုံးနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးကိုမြှင့်တင်သော တရုတ်လူမှုဖူလုံရေးအဖွဲ့တို့၏ ရန်ပုံငွေဖြင့်ပြန်လည် ပြုပြင်ခဲ့သည်။

၂၀၁၇ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၂၃ ရက်‌နေ့ ဖွင့်ပွဲအခမ်းအနားမှ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်

ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်မှ သူမ၏မိန့်ခွန်းတွင် သူနာပြုဆရာမဖြစ်ခဲ့ဖူးသည့် သူမ၏မိခင်နှင့်တွေ့ရန် သူနာပြုဆရာမများအိမ်သို့ လာရောက်လည်ပါတ်ချိန်ကို စဉ်စားမိသောကြောင့် ဤဆေးရုံသည် သူမ၏ကလေးဘဝကို ပြန်လည်အမှတ်ရစေခဲ့သည်ဟုပြောကြားခဲ့သည်။ သူနာပြုများသည် တိုင်းပြည်၏ ဒေသအသီးသီးမှလာကြသော်လည်း “ပြည်ထောင်စုစိတ်ဓာတ်” ရှိသူများဖြစ်ကြပြီး “လူနာများကို အနီးကပ်ပြုစုမှုနှင့် စိတ်ဓါတ်ခွန်အားမြှင့်တင်‌ပေးနိုင်သူများ ဖြစ်သောကြောင့်“ သူမအမြင်တွင် သူနာပြုများသည် ဆရာဝန်များထက် ပို၍အရေးကြီးသည်။

သတင်းစာတွင် ဒေါ်ခင်ကြည်၏အမည်မှာ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်မွေးဖွားသည့် လွတ်လပ်ရေးမတိုင်မီ ကာလများနှင့် ၁၉၄၇ခုနှစ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းလုပ်ကြံခံရပြီးနောက် မိခင်ဖြစ်သူ၏ လှုပ်ရှားမှုများနှင့် လက်ရှိ NLDခေါင်းဆောင်များအကြား ဆက်စပ်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်ဟု‌ ဖော်ပြ ထားပါသည်။  ထို့အပြင် ဒေါ်ခင်ကြည်အားလွမ်းဆွတ်သတိရအခမ်းအနားအားဖြင့် အစိုးရသစ်နှင့် တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံအကြားဆက်ဆံရေးမြှင့်တင်ခဲ့သည်။ သူမ၏သမီးဖြစ်သူမှ သူမ၏အမည်ဖြင့် နိုင်ငံရှိပြည်သူများ၏ ကျန်းမာရေး၊ ပညာ‌ရေးနှင့် ‌နေထိုင်မှုအဆင့်အတန်းများမြှင့်တင်ရန် ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် ‌ဖောင်ဒေးရှင်းတစ်ခုလည်းထူ‌ထောင်ထားပြီး မြန်မာနိုင်ငံ၏ မဖွံ့ဖြိုးသေးသော ဒေသများကို အထူးပြုလုပ်ဆောင်သွားမည်ဟု ပြောကြားခဲ့ပါသည်။

ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် ယနေ့အောင်ဆန်းပြတိုက် အဖြစ်ပြောင်းလဲထားသော နေအိမ်၌ မွေးဖွားခဲ့သည်ဟူသော ကောလဟာလများလည်းကြားသိရပါသည်။ ယခင်ကမိသားစုနေထိုင်ခဲ့သော အိမ်အား နိုင်ငံ၏ဖခင်ကိုဂုဏ်ပြုသည့်အနေဖြင့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းပြတိုက်အဖြစ်ပြောင်းလဲခဲ့သည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကိုသူမ၏ထောက်ခံသူများစွာက “အမေစု” ဟုချစ်ခင်စွာခေါ်ဝေါ်သောကြောင့် ဆေးရုံသည် တိုင်းပြည်၏လက်ရှိမိခင်ဖြစ်‌သော ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏မိခင်ကို ဂုဏ်ပြုထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုအချက်များက ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏ မိခင်သည် သူမ၏သမီးနှင့် တစ်နိုင်ငံလုံးအပေါ် ရေရှည် လွှမ်းမိုးမှုရှိကြောင်းကို ဖော်ပြနေခဲ့သည်။ ဒေါ်ခင်ကြည်၏ဘဝ၊ အောင်မြင်မှုများနှင့်လွှမ်းမိုးမှုများကို အနီးကပ်လေ့လာခြင်းသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ မကြာသေးမီကဖြစ်ပေါ်ခဲ့သော ဖြစ်စဉ်များကို ပိုမိုနားလည်ရန်အထောက်အကူဖြစ်နိုင်သည်။

အတ္ထုပ္ပတ္တိပုံကြမ်း

မခင်ကြည်ကို ဉီးဘိုငြိမ်း နှင့် ဒေါ်ဖွားစုတို့မှ ၁၉၁၂ခုနှစ် ဧပြီလ၁၆ရက်နေ့တွင် ‌ဧရာဝတီတိုင်း ‌‌‌‌မြောင်းမြမြို့တွင် မွေးဖွားခဲ့ပါသည်။  မောင်နှမ ၁၀ ယောက်မြောက် ရှိသည့်အနက် ၈ယောက်မြောက် ဖြစ်ပြီး သူမ၏ ဖခင်ဖြစ်သူသည် လမ်းတံတားတည်ဆောက်ရေးဌာနတွင် အရာရှိအဖြစ် တာဝန်ထမ်း‌ဆောင်လျက်ရှိသည်။  သူမသည် မြောင်းမြမြို့တွင် ၇တန်းအထိပညာသင်ကြားခဲ့ပြီး ရန်ကုန် ကြည်မြင်တိုင်မြို့နယ်ရှိ အမေရိကန်နှစ်ခြင်းသာသနာပြု မိန်းကလေးအထက်တန်းကျောင်းတွင် ဆယ်တန်းအထိ ဆက်လက်ပညာသင်ယူခဲ့ပါသည်။  ပြီးနောက်တွင် ‌မော်တင်လမ်း အမေရိကန်နှစ်ခြင်း သာသနာပြု မိန်းကလေးကျောင်းရှိ ဆရာအတတ်သင်အတန်းမှ အလယ်တန်းပြဆရာအဖြစ် သင်တန်းဆင်းလက်မှတ်ရရှိခဲ့ပြီး မြောင်းမြမြို့ရှိ အထက်တန်း‌ကျောင်းတွင် အချိန်ကာလတစ်ခုအထိ ဆရာမ အဖြစ်တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။

သို့သော်ငြားလည်း မခင်ကြည်သည် သူနာပြုအလုပ်ကို ပိုမိုဝါသနာပါသောကြောင့်  သူမ၏အစ်မ ၂ယောက်တတ်ရောက်ခဲ့ဖူးသော ဒူဖာရင်ဆေးရ (ယနေ့ ရန်ကုန်ဗဟိုအမျိုးသမီးဆေးရုံ) တွင် သားဖွားဆရာမနှင့် သူနာပြုသင်တန်းကို တတ်‌ရောက်ခဲ့ပါသည်။  သင်တန်းပြီးဆုံးပြီးနောက်တွင် ရန်ကုန်အထွေထွေဆေးရုံကြီးတွင် သူနာပြုအဖြစ် စတင်အလုပ်လုပ်ကိုင်ခဲ့ပါသည်။  ၁၉၄၁ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ၂၃ ရက်နေ့တွင် ရန်ကုန်တွင် ဗုံးခွဲမှုတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီးအရပ်သားများအားဒဏ်ရာရစေခဲ့သည် မခင်ကြည်သည်ဒဏ်ရာရသူများကို အိန္ဒိယနိုင်ငံ ကလကတ္တားမြို့တွင် ဆေးကုသမှုခံယူရာတွင် အတူလိုက်ပါခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် သူမအား ဂျပန်လက်အောက်ခံကာလတွင် ကျော်ကြားသော မြန်မာခွဲစိတ်ဆရာဝန်ဒေါက်တာဘသန်းမှ “စစ်စတာ”အဖြစ်ရာထူးတိုးမြှင့်ပေးခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ၁၉၄၂ခုနှစ် မေလတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း ဖျားနာ၍ ဆေးရုံတတ်ခဲ့ရသည်။  ဒေါက်တာဘသန်းမှ ဒေါ်ခင်ကြည်အားဗမာ့လွတ်လပ်ရေးတပ်မတော် (BIA) ၏တပ်မှူးကိုစောင့်ရှောက်ရန်တာဝန်ပေးခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှစတင်၍ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် သူ့ထက်၃နှစ်ပိုကြီး‌သော သူနာပြုအား ချစ်ကြိုက်ခဲ့သည်။  သူမတွေဝေနေခဲ့သော်လည်း နောက်ပိုင်းတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ အချစ်ကိုလက်ခံခဲ့သည်။  ၁၉၄၂ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် လက်ထပ်ထိမ်းမြားခဲ့ကြပြီး ကလေး ၃ယောက် ဆက်တိုက်ဆိုသလို ထွန်းကားခဲ့သည်။  အောင်ဆန်းဉီးကို ၁၉၄၃ခုနှစ်၊ အောင်ဆန်းလင်းကို ၁၉၄၄ခုနှစ်၊ အောင်ဆန်းစုကြည်ကို ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ‌မွေးဖွားခဲ့ပါသည်။  ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် နောက်ထပ်သမီးတစ်ယောက်ဖွားမြင်ခဲ့သော်လည်း မွေးဖွားပြီး မကြာခင်ပင် သေဆုံးသွားခဲ့ပါသည်။

လက်ထပ်ထိမ်းမြားစဉ်က ဓါတ်ပုံ

ထိုလက်ထပ်ထိမ်းမြားခြင်းတွင် နိုင်ငံရေးအရအရေးပါ‌မှုရှိခဲ့ပါသည်။  ဗြိတိသျှများထွက်ခွာသွားပြီး နောက်တွင် မခင်ကြည်၏ ‌မွေးရပ်ဇာတိဖြစ်သော မြောင်းမြမြို့တွင် BIA နှင့်ကရင်လက်နက်ကိုင် အဖွဲ့များအကြားတိုက်ပွဲများဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ မြန်မာ-ကရင်ဆက်ဆံရေးကို ဆယ်စုနှစ်များစွာ တင်းမာစေခဲ့သော ထိုအကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်မှုများသည် ဂျပန်စစ်တပ်များထိုနေရာသို့ရောက်ရှိသွား မှသာရပ်တန့်သွားခဲ့သည်။ မခင်ကြည်သည် ဗမာဖြစ်သော်လည်း သူ၏ဖခင်သည် နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန် ဘာသာဝင်တစ်‌ယောက်ဖြစ်ပါသည်။

အောင်ဆန်းစုကြည်ကို ရန်ကုန်မြို့တွင် ဗြိတိသျှနှင့်သူတို့၏ မဟာမိတ်အသစ်များအောင်ပွဲဆင်နွှဲပြီး နောက်ရက်အနည်းငယ်အကြာ ၁၉၄၅၊ ဇွန် ၁၉ ရက်တွင်ထူးခြားသည့်ကာလများ၌မွေးဖွားခဲ့သည်။ သူမ မမွေးဖွားမီသုံးလအလို မတ်လ ၂၇ရက်နေ့တွင် အောင်ဆန်းသည် ဂျပန်စစ်တပ်သည် မဟာမိတ်များ မဟုတ်တော့ဘဲရန်သူများသာဖြစ်ကြောင်းကြေငြာခဲ့သည်။ ထိုကြေငြာချက်သည် အန္တရာယ်များသော အရွေ့တစ်ခုဖြစ်ကြောင်းကို ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသိနှင့်နေခဲ့ပါသည်။  ထိုကြောင့်လည်း ထိုကြေငြာချက် မပြုလုပ်မီ ရက်အနည်းငယ်အလိုတွင် သူ၏မိသားစုအား ရန်ကုန်မှ ပြောင်းရွေ့ထားခဲ့ပါသည်။  ဒေါ်ခင်ကြည်သည် ကလေးငယ်နှစ်ယောက်နှင့် သမီးလေးအား ကိုယ်ဝန်လွယ်ထားကာ ဧရာဝတီ မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိသေးငယ်သည့် မွေးဇောင်းရွာကလေး သို့စစ်သားသုံးဦးနှင့်အတူ တိမ်း‌ရှောင် နေထိုင်ခဲ့သည်။ ချမ်းသာသော စီးပွားရေးသမားတစ်ဦးမှ သူ၏‌နေအိမ်ကို မိသားစုများ နေထိုင်နိုင်ရန် စီစဉ်ပေးခဲ့သည်။  ယနေ့အချိန်တွင် ဖျာပုံမြို့ရှိထိုနေရာသို့ ကားဖြင့် ၄နာရီခန့်သာ ကြာမြင့်‌သော်လည်း  ဒေါ်ခင်ကြည် ကလေးငယ်များဖြင့် ‌ရှောင်တိမ်းရစဉ်အခါက လှေဖြင့် ရက်ပေါင်းများစွာခရီးနှင်ရပါသည်။  ထိုခရီးတွင် ၂ကြိမ်တိုင်တိုင် အန္တရာယ်ဖြင့် ကြုံတွေ့ခဲ့ရပါသည်။  ထိုဒေသသို့ သွားရာလမ်းတွင် ဂျပန်စစ်သားများဖြင့် ရင်ဆိုင်တွေ့ခဲ့သည်။  ဒေါ်ခင်ကြည်မှသူမ၏ အစောင့်များအားမီးမဖွင့်ရန် ပြော၍ရှောင်တိမ်းနိုင်ခဲ့သည်။ ဗမာ့နှစ်သစ်ကူးအချိန် သကြ်န်ကာလ ဧပြီလ အိမ်အပြန်လမ်းတွင်လည်း ဗြိတိသျှစစ်သားများ ‌လေယာဉ်ပေါ်မှ ဗုံးကြဲခြင်းအန္တရာယ်ကိုလည်း ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။  ဘေးကင်းစွာ ပြန်လာပြီးသည့်နောက်တွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကို ယနေ့ဒေါ်ခင်ကြည်ဆေးရုံ အနီးတွင်ရှိသည့် မိသားစုနေအိမ် (ယခုအချိန်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းပြတိုက်ဖြစ်ပါသည်) တွင်မွေးဖွားခဲ့သည်။

ဒေါ်ခင်ကြည်သည် ၂နှစ်ကြာတိုင်းပြည်၏ လွတ်လပ်ရေးသူရဲကောင်း၏ ဇနီးဘဝဖြင့်နေထိုင်ခဲ့ပြီး တာဝါလမ်း နံပါတ်၁၅ရှိနေအိမ်၌ ကလေးသုံးယောက်ကိုပြုစုခဲ့သည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၁၉ ရက်နေ့တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းလုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခြင်းမခံခင်အချိန်အထိ ၁၉၄၇ ခုနှစ်အစောပိုင်း မဲဆန္ဒရှင်ညီလာခံမတိုင်မီ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ခရီးစဉ်များတွင် သူမအတူလိုက်ပါခဲ့သည် များမကြာမီ ဒေါ်ခင်ကြည်၏ဖခင်သည် ကလေးထိန်းတာဝန်လွှဲပြောင်းယူရန်အတွက် ဒေါ်ခင်ကြည်တို့နေအိမ်သို့ ပြောင်းရွေ့နေထိုင်ခဲ့ပါသည်။

သူမသည် ၁၉၄၇ ခုနှစ်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဉပဒေကိုရေးဆွဲသော ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဉပဒေဆိုင်ရာ ညီလာခံတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ နေရာမှ ခတ္တခဏ တာဝန်ယူဆောင်ရွက်ပြီးနောက်တွင် အလုပ်လုပ်သောမိခင်တဦးဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၄၇ခုနှစ် အောက်တိုဘာလမှ ၁၉၅၂ ခုနှစ်အထိ သူမသည် မိခင်နှင့်ကလေးစောင့်ရှောက်ရေး ဦးစီးဌာန၏ ဒါရိုက်တာအဖြစ်ခန့်အပ်ခြင်းခံရသည်။ ၁၉၅၂ခုနှစ် ဦးနုအစိုးရလက်ထက်တွင် သူမသည် တိုင်းပြည်၏လူမှုစီမံကိန်းကော်မရှင်၏အကြီးအကဲဖြစ်လာခဲ့သည်။

ဒေါ်ခင်ကြည် (ဘယ်ဖက်မှ ၂‌ယောက်မြောက်) နှင့် ဉီးနု (ညာဖက်မှ ၄ယောက်မြောက်) မြောက်ဖက်ချင်း‌တောင်တန်းတွင် (၁၉၅၀ခုနှစ်)

ဒေါ်ခင်ကြည်သည်  ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကွယ်လွန်ပြီးနောက် ဉီးနုအစိုးရလက်ထက်တွင် AFPFL အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦး ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကွယ်လွန်ပြီးနောက် ကြားဖြတ်ရွေးကောက်ပွဲတွင် သူမသည်သူမ၏ခင်ပွန်း၏ မဲဆန္ဒနယ်ဖြစ်သော လမ်းမတော်မြို့နယ်အတွက် မဲဆန္ဒနယ်ညီလာခံ၏ အဖွဲ့ဝင်အဖြစ်ရွေးချယ်တင်မြှောက်ခံခဲ့ရသည်။ ထို့အပြင်သူမသည် ၁၉၅၀ ခုနှစ်မေလတွင်လန်ဒန်သို့ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ကွယ်လွန်သွားသောစစ်သားများအတွက် အောက်မေ့ဖွယ်အခမ်းအနားသို့ တက်ရောက်ရန် လာရောက်သည့် အထင်ကရဝန်ကြီးချုပ်နူနှင့်အတူ လိုက်ပါခဲ့သည်။

ဒေါ်ခင်ကြည် လန်ဒန်မြို့ရှိ Premier Nu နှင့်သူ၏ဇနီးတို့နှင့်အတူ (ရင်းမြစ် – ဧရာဝတီ)

အောက်တိုဘာလ 1958 ခုနှစ်တွင် အသင်းပြိုကွဲပြီးနောက် ဉီးနု၏ „သန့်ရှင်း‌သော AFPFL“ သို့ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ သူမသည် ဉီးနု၏ လှုပ်ရှားမှုများဖြစ်သော ဗုဒ္ဓဘာသာကိုနိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ် သတ်မှတ်ရန် ကတိကဝတ်အပါအဝင် သူ၏မဲဆွယ်စည်းရုံးရေးလုပ်ငန်းများကိုထောက်ခံခဲ့ပြီး ‌၁၉၆၀ ရွေးကောက်ပွဲမဲဆွယ်စည်းရုံးရေးကာလအတွင်း မြန်မာပြည်အလယ်ပိုင်းရှိ မြို့‌‌ပေါင်းများစွာတွင် ဆန္ဒပြပွဲများတွင် ဟောပြောခြင်းများပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သူမသည် ပါတီအတွင်း ခေါင်းဆောင်နေရာတွင် ပါဝင်ခဲ့ပါသည်။ သူမ၏ ဉီးနုအပေါ်ထောက်ခံမှုနှင့် ဉီး‌နေဝင်း၏စစ်တပ်နှင့်၎င်း၏ ဆိုရှယ်လစ် ပြိုင်ဘက်များအား ဆန့်ကျင်မှုသည် ထိုအချိန်က ၁၄ နှစ်အရွယ်ဆယ်ကျော်သက်အရွယ် လူငယ်ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏စိတ်ကိုလွှမ်းမိုးနိုင်ခဲ့‌ပေလိမ့်သည်။ ၁၉၆၀ခုနှစ် မေလ ၁၉ ရက်နေ့တွင် သူသည်အိန္ဒိယနိုင်ငံရှိ မြန်မာသံအမတ်ကြီးအဖြစ်ခန့်အပ်ခံရပြီး တစ်လအကြာတွင် နီပေါနိုင်ငံ အတွက်လည်း သံအမတ်အဖြစ်လည်းခန့်အပ်ခံခဲ့ရပြီး နိုင်ငံအတွင်း ထို့သို့ ခန့်အပ်ခံရသော ပထမဆုံးအမျိုးသမီးဖြစ်ခဲ့သည်။

၁၉၆၀ ခုနှစ်များတစ်လျှောက် အစိုးရဝန်ဆောင်မှုများတွင် ပြည်ထောင်စုအမျိုးသမီးများအဖွဲ့ချုပ်ဉက္ကဌ ကဲ့သို့သောဂုဏ်ထူးဆောင်ရာထူးများကို ရယူခဲ့ပြီးနိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်မှ ဂုဏ်ထူးဆောင်ဘွဲ့အချို့ လည်းရရှိခဲ့သည်။

အခြားတစ်ဖက်သူမ၏ မိသားစုဘဝတွင်လည်း  ၁၉၅၃၊ ဇန်နဝါရီလတွင် ဒုတိယမြောက်သား အောင်ဆန်းလင်းသည် အိမ်၏ခြံဝင်းအတွင်းရှိ ရေကန်ထဲတွင်ရေနစ်သေဆုံးသွားခဲ့ပြီးနောက် သူမအတွက် ပြင်းထန်သောထိုးနှက်ချက်တစ်ခုဖြစ်ခဲ့သည်။ ထို့နောက်တွင် သူမသည် အစိုးရမှပေးသော တက္ကသိုလ်ရိပ်သာလမ်းမှ ‌နေအိမ်သို့ ပြောင်းရွေ့နေထိုင်ခဲ့သည်။

မိသားစုဓါတ်ပုံ ဘယ်ဖက်မှ ၂‌ယောက်မြောက် စုကြည်

အကြီးဆုံးသား၏အကြောင်းကိုမူ လူသိမများပေ။  သူသည် ၁၉၅၀ ပြည့်နှစ်နှောင်းပိုင်းတွင် ဖြစ်သည့်အင်္ဂလန်နိုင်ငံရှိ ဒိုဗာကောလိပ်တွင် Kent ရှိဘော်ဒါကျောင်းမှ ‌နေ၍ ပညာသင်ကြားခဲ့ပြီး လန်ဒန် Imperial ကောလိပ်တွင်လည်း အင်ဂျင်နီယာဘာသာရပ်ကို လေ့လာခဲ့သည်။ ထိုမှနေ၍ နောက်ပိုင်းတွင်အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသို့သွားရောက်ခဲ့ပြီး အမေရိကန်နိုင်ငံသားဖြစ်လာခဲ့သည်။ သူ၏ညီမဖြစ်သူ အောင်ဆန်းစုကြည်သည်  ဒေါ်ခင်ကြည်နှင့်အတူအိန္ဒိယနိုင်ငံသို့လိုက်ပါခဲ့ပြီး ၁၉၆၄ ခုနှစ်တွင် အထက်တန်းကျောင်းပြီးဆုံးပြီးနောက် အောက်စ်ဖို့ဒ်တက္ကသိုလ်တတ်ရောက်ခဲ့သည်။ သံအမတ်အဖြစ် ဒေါ်ခင်ကြည်၏ လုပ်ဆောင်မှုများကိုမူ မှတ်တမ်းမှတ်ရာအ‌သေးစိတ်ဖြင့် ရှာမတွေ့ခဲ့ပါ။

ဒေါ်ခင်ကြည်သည် ၁၉၆၂ မတ်လ သူမအသက် ၅၅ နှစ်အရွယ်တွင် ဦးနု၏အုပ်ချုပ်မှုကို အာဏာသိမ်းခြင်းဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့သော ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်း၏မူဝါဒကို မနှစ်သက်သောကြောင့် ရာထူးမှနုတ်ထွက်ခဲ့သည်။ သို့သော် သံအမတ်ကြီးအဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ပြီးနောက် သူမသည် အများပြည်သူရှေ့တွင် နိုင်ငံရေးအကြောင်းပြောဆိုခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ ထို့အပြင် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ထိုအချိန်က အသက် ၅၅ နှစ်သည် ပြည်သူ့ဝန်ထမ်းများအတွက် အငြိမ်းစားယူရမည့် အသက်အရွယ်လည်း ဖြစ်နေခဲ့ပါသည်။  နောက်ပိုင်းတွင် သူမသည် အိမ်တွင်သာတိတ်ဆိတ်စွာနေထိုင်ခဲ့ပြီး သူမနှင့် သမီးဖြစ်သူ၏ သူငယ်ချင်းများ၊ မိသားစုများ ပုံမှန်လည်ပတ်ခြင်းများကိုသာလက်ခံခဲ့သည်။  သူမ၏ ‌မြေးဖြစ်သူ ၂ယောက်အတွက် ရန်ကုန်တွင် မြန်မာ့ရိုးရာ ရှင်ပြုအခမ်းအနား ကျင်းပခဲ့ပါသည်။

သူမ အငြိမ်းစားယူပြီးတစ်နှစ်အကြာ ၁၉၆၈ ခုနှစ်တွင် သူမ၏အစ်မ ဒေါ်ခင်ကြီး၏ခင်ပွန်းဖြစ်သူ ကွန်မြူနစ်ပါတီခေါင်းဆောင် ကိုသန်းထွန်း သည် တရုတ်ယဉ်ကျေးမှုတော်လှန်ရေးနှင့်သက်ဆိုင် သည့်ဂိုဏ်းကွဲပဋိပက္ခနှင့် ပါတ်သတ်၍ သူ၏ရုံးချုပ်တည်ရှိရာ ပဲခူးရိုးမတွင် လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ‌ဒေါ်ခင်ကြီးသည် ထိုအချိန်မှ စ၍ ရန်ကုန်သို့ထွက်ခွာလာပြီး တက္ကသိုလ်ရိပ်သာလမ်းရှိ အိမ်ဝင်းအတွင်း သီးခြားအဆောက်အအုံငယ်လေးတစ်ခု ဖြင့်နေထိုင်ခဲ့ပြီး ထိုနေရာတွင် သူမ အသက် ၉၃ နှစ်အရွယ် ၂၀၀၁ ခုနှစ်တွင် ကွယ်လွန်သည့် အချိန်အထိနေထိုင်ခဲ့သည်။

၁၉၈၈ခုနှစ် မတ်လနှောင်းပိုင်းတွင် သူမလေဖြတ်ခဲ့ပြီး သူမ သူနာပြုဆရာမအဖြစ်လုပ်ကိုင်ခဲ့ဖူးသော ဘန်ကောက်အထွေထွေရောဂါကုဆေးရုံသို့ တက်ရောက်ခဲ့ရသည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် ရန်ကုန်သို့ ပြန်လာကာ သူမကို ပြုစုစောင့်ရှောင့်ခဲ့ပါသည်။  သူမကို ဂျူလိုင်လတွင် အိမ်သို့ ပြန်လည်ခေါ်ဆောင်ခဲ့ပြီး  ဂျက်စင်ဘုရားရှိခိုးကျောင်းမှ နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်သင်းအုပ်ဆရာ၏ ပြောကြားချက်အရ သူမသည် ခရစ်ယာန်ဘာသာအတိုင်းဘုရားရှစ်ခိုးရန်သူ့အား တောင်းဆိုခဲ့သည်ဟု ပြောကြားထားပါသည်။ သူမသည် ၁၉၈၈ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၇ ရက်တွင်ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။

အသုဘအခမ်းအနားသို့ သွားရောက်ကြသည့်ပုံ အသုဘအခမ်းအနားမှ ဓါတ်ပုံ ၂ပုံ (Courteey of Goethe Institute, Yangon)
အသုဘအခမ်းအနားတွင် (ညာဖက်မှ‌နေ၍ ၃ရောက်မြောက်) Michael Aris အသုဘအခမ်းအနားမှ ဓါတ်ပုံ ၂ပုံ (Courteey of Goethe Institute, Yangon)

၁၉၈၉ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၂ ရက်နေ့တွင် နိုင်ငံတော်ဈာပနအခမ်းအနားကို သူမအတွက် ကျင်းပခဲ့ပါသည်။  ထိုအခမ်းအနားကို ခန့်မှန်းခြေလူတစ်သိန်းကျော်တက်ရောက်ခဲ့ပြီး ၁၉၈၈ ခုနှစ်စက်တင်ဘာ ၁၈ ရက်တွင် အစိုးရအဖြစ်အာဏာသိမ်းခဲ့သည့် စစ်အစိုးရကိုဆန့်ကျင်သောနိုင်ငံရေးဆန္ဒပြမှုတစ်ခုအဖြစ် သတ်မှတ်ခံခဲ့ရသည်။

ရွှေတိဂုံဘုရားလမ်းရှိ ဒေါ်ခင်ကြည်အုတ်ဂူ (အလယ်) နောက်ဆုံးမြန်မာဘုရင်မိဖုရားဖြစ်သူ စုဖုရားလတ်  နှင့် နိုင်ငံကျော်ကဗျာဆရာ သခင်ကိုယ်တော်မိုင်း (ဘယ်ဘက်)  (အလယ်) (ဓါတ်ပုံ- Courtesy of Ben Basal)

ရည်ရွယ်ချက်နှင့် ပြီးမြောက်မှုများ

ဒေါ်ခင်ကြည်ကိုယ်တိုင် ‌ရေးသားခဲ့သော မိန့်ခွန်းများ၊ ဆောင်းပါးများကို မတွေ့ရှိခဲ့ပါ။ ထို့ကြောင့် ကျွန်ုပ်တို့အနေဖြင့်  သူမ၏ကျော်ကြားသော ခင်ပွန်းဖြစ်သူ၏‌ သေဆုံးခြင်းနှင့် အမွေဆက်ခံမှုများ အကြောင်းကို သူမမည်သို့ ကိုင်တွယ်ခဲ့ကြောင်း မသိရှိနိုင်ခဲ့ပေ။  ဂျီနီဗာမြို့ရှိကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေး အဖွဲ့အစည်းအဝေးသို့တက်ရောက်ပြီးနောက်အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးဌာန၏ဖိတ်ကြားချက်အရ ၁၉၅၂ ခုနှစ် ဇွန်လနှင့်ဇူလိုင်လအတွင်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသို့လာရောက်လည်ပတ်ခြင်းအကြောင်း နှင့် ပါတ်သတ်‌ပြီး အမေရိကန်သတင်းစာအချို့တွင် ဖော်ပြခဲ့သည့် ကိုးကားချက်အနည်းငယ် မျှသာရှိသည်။

အစီရင်ခံစာများတွင် မြန်မာနိုင်ငံတွင်တည်ထောင်ထားပြီး သူမကြီးကြပ်ခဲ့ရသောမိခင်နင့် ကလေး‌စောင့်ရှောက်ရေးစင်တာ ၁၀၈ ခုအတွက် အလွန်ဂုဏ်ယူကြောင်းဖော်ပြထားသည်။  စစ်ပွဲမတိုင်မီ ၃၅ ခုထပ်မံတည်ထောင်နိုင်ခဲ့ပါသည်။ ဒေါ်ခင်ကြည်မှ ထိုအစီအစဉ်များသည် ဒေသခံများ၏ဆောင်ရွက်မှုများအပေါ်အခြေခံထား‌သော တန်းတူညီမျှသောစံနှုန်းများကို ရရှိနိုင်ရန်အတွက် ပြည်နယ်မှပံ့ပိုးထားခြင်းဖြစ်သည်အကြောင်းကို အလေးထားပြောကြားခဲ့သည်။ မူဝါဒများကို ရွာသူရွာသားများမှသာ ချမှတ်ထားခြင်းဖြစ်ကြောင်း  အကယ်၍ အစိုးရအနေဖြင့် စင်တာများအတွက် အဆောက်အအုံတစ်ခုတည်ဆောက်ပေးမည်ဆိုပါက စေတနာ့ဝန်ထမ်းများသည်“ စိတ်အားထက်သန်မည်မဟုတ်” ဟုသူမကပြောကြားခဲ့သည်။ ထို့အပြင် လစာအနည်းငယ်သာရရှိသော အစိုးရအလုပ်အကိုင်အတွက်ရှိ‌နေသော လစ်လပ်ရာထူးများထက် လျောက်ထားသူအရေအတွက်က အလွန်များပြားနေသည်ဟုလည်း ပြောကြားခဲ့ပါသည်။

အလွန်များပြားနေသည်ဟုလည်း ပြောကြားခဲ့ပါသည်။

သူမ၏ USAသို့ အလည်အပတ်ခရီးစဉ် အကြောင်းဖော်ပြထားသော သတင်းစာ၏ ဖော်ပြချက်အရ သူမသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင်တည်ထောင်ထားသောမိခင်နှင့်ကလေး‌စောက်ရှောက်ရေးစင်တာ ၁၀၈ခု အတွက်အလွန်ဂုဏ်ယူခဲ့သည်။ စစ်ပွဲမတိုင်မီ ၃၅ ခုထပ်မံတိုးပွားလာခဲ့ပါသည်။ ဒေါ်ခင်ကြည်မှ ထိုအစီအစဉ်များသည် ဒေသခံများ၏ဆောင်ရွက်မှုများအပေါ်အခြေခံထား‌သော တန်းတူညီမျှသောစံနှုန်းများကို ရရှိနိုင်ရန်အတွက် ပြည်နယ်မှပံ့ပိုးထားခြင်းဖြစ်သည်အကြောင်းကို အလေးထားပြောကြားခဲ့သည်။ မူဝါဒများကို ရွာသူရွာသားများမှသာ ချမှတ်ထားခြင်းဖြစ်ကြောင်း  အကယ်၍ အစိုးရအနေဖြင့် စင်တာများအတွက် အဆောက်အအုံတစ်ခုတည်ဆောက်ပေးမည်ဆိုပါက စေတနာ့ဝန်ထမ်းများသည်“ စိတ်အားထက်သန်မည်မဟုတ်” ဟုသူမကပြောကြားခဲ့သည်။ ထို့အပြင် လစာအနည်းငယ်သာရရှိသော အစိုးရအလုပ်အကိုင်အတွက်ရှိ‌နေသော လစ်လပ်ရာထူးများထက် လျောက်ထားသူအရေအတွက်က အလွန်များပြားနေသည်ဟုလည်း ပြောကြားခဲ့ပါသည်။

ထို့အပြင်အစီရင်ခံစာများအရ ဒေါ်ခင်ကြည်သည် နိုင်ငံမှပံ့ပိုးထားပြီး ဒေသခံပြည်သူများကိုယ်တိုင် ဆောင်ရွက်မှုများအပေါ် အခြေခံ၍ ဦးနုမှဖန်တီးထားသည့် “ပြည်တော်သာ” အစီအစဉ်အားအလွန်ယုံကြည်ကြောင်းဖော်ပြထားသည်။ ထို့အပြင် သူမသည် အလွန်ကြံ့ခိုင်သော၊ အလုပ်တွင်မြုတ်နှံထား‌သော၊ ပွင့်လင်းရိုးရှင်းသောပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦး ‌အဖြစ် ဖော်ပြချက်များနှင့် ကိုက်ညီသည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။  အများဆုံး‌ ကောက်နှုတ်ချက်များကို ၁၉၉၅ နှင့် ၁၉၉၆ ခုနှစ်တွင် Alan Clements ဖြင့် ပြုလုပ်သောအင်တာဗျူးတွင် သူမ၏ သမီးဖြစ်သူ၏ ‌ပြောကြားချက်များမှ ယူထားခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ထိုထဲမှ အချို့ကို ‌အောက်တွင်ဖော်ပြထားပါသည်။

မြန်မာ့ကလေးအများစု သင်ကြားခံခဲ့ရသလိုပဲ ကျွန်မလည်း ကျွန်မအမေကို ချစ်ကြောက်ရိုသေပြီး ကြီးပြင်းခဲ့ပါတယ်။  ကျွန်မအတွက်တော့ ကျွန်မအမေက ဂုဏ်သိက္ခာ၊ သတ္တိနဲ့ စည်းကမ်းပဲဖြစ်တယ်။  သူမကအရမ်းလည်း ကြင်နာတတ်တယ် ဒါပေမယ့် ဘဝကို လွယ်လွယ်ကူကူတော့ မနေထိုင်နိုင်ခဲ့ပါဘူး အဖေဆုံးသွားပြီးတဲ့နောက် မိသားစု နဲ့ အလုပ်အကိုင် ၂ခုစလုံးအပေါ်မှာ တာဝန်ကျေနိုင်ဖို့ဆိုတာ သူမအတွက် အရမ်းကို ခက်ခဲခဲ့မယ်ထင်ပါတယ် ဒါပေမယ့်လည်း သူမအကောင်းဆုံးကြိုးစားပြီး လုပ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ကျွန်မတို့ကို အကောင်းဆုံးပညာရေးနဲ့ အကောင်းဆုံးဘဝအခြေအနေကို ပေးနိုင်အောင်သူမ အရမ်းကိုကြိုးစားပြီးနေထိုင်ခဲ့တယ်။  ဘယ်သူမှ‌တော့ ဘဝမှာအမှားနဲ့မကင်းနိုင်ပါဘူး  သူမက အချိန်နဲ့ပါတ်သတ်ပြီး အရမ်းကို တင်းကျပ်တယ်  ငယ်ငယ်က‌တော့ ကျွန်မအဲ့ဒါကို မကောင်းမြင်မိတယ် ဒါပေမယ့် အခုကျွန်မသိလာရတာက အဲ့လိုလုပ်တာ ကျွန်မဘဝ ကောင်းမွန်စွာကြီးပြင်းလာနိုင်ဖို့ပဲ ဆိုတာ တင်းကျပ်တယ်ဆိုတာ (စည်းကမ်းကြီးခြင်းတစ်မျိုးဖြစ်ပါသည်။ အချိန်မှန် ‌နေရာမှန် စသည်ဖြင့် ) သူမကအရမ်းကို ပြီးပြည့်စုံတဲ့သူတစ်‌‌ယောက်ပါ ကျွန်မကအရမ်းကြီးတော့ စည်းကမ်းကြီးသူမဟုတ်ပါဘူး ဒါပေမယ့် ကျွန်မလည်း တင်းကျပ်ပါတယ်။  ကျွန်မအမေကအရမ်းကို ကြံ့ခိုင်တဲ့သူတစ်ယောက်ဖြစ်ခဲ့တယ် ဒါကြောင့် ကျွန်မလည်း ကျွန်မနည်းလမ်းအတိုင်း ကြံ့ခိုင်တဲ့သူတစ်ယောက်ဖြစ်လာတယ်လို့ ထင်ပါတယ်။

ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းက သူနှင့် လက်ထပ်ရန် ချက်ချင်းသဘောတူခြင်းမရှိသောကြောင့် သူမအား “မာနကြီးသူ” ဟုချစ်စနိုးစနောက်လေ့ရှိပါသည်။ 

ဒေါ်ခင်ကြည်၏ စည်ကမ်းတင်းကျပ်မှုကို ‌အောက်ပါအကြောင်းအရာ ၂ခုဖြင့် သိသာထင်ရှား‌စေပါသည်။  သူမရဲ့ သားဖြစ်သူ ရေနစ်သေဆုံးသွားကြောင်းကို သူမအလုပ်လုပ်နေသည့်နေရာသို့ ဖုန်းဆက်၍အကြောင်းကြားသောအခါ သူမသည် ‌နေအိမ်သို့မပြန်မီ တနေ့တာလုပ်ငန်းများကို အလျှင်အမြန်ပင်အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ သူမ၏ခင်ပွန်းဖြစ်သူ သေဆုံးစဉ်အချိန်ကလည်း သူမခင်ပွန်းဖြစ်သူ၏ ရန်သူများအား ‌အောင်ပွဲတစ်ခုကဲ့သို့ မခံစားစေချင်သောကြောင့် သူမငိုကြွေးခြင်းမရှိခဲ့ ကြောင်းကိုလည်းသိရှိခဲ့ရသည်။

သူမသည် ၁၉၆၀ ပြည့်နှစ်တွင်ဗုဒ္ဓဘာသာကို နိုင်ငံတော်ဘာသာအဖြစ်သတ်မှတ်ရန် စီစဉ်ထားသည် ဘာသာရေးကိုင်းရှိုင်းသော ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် ဦးနု၏ နိုင်ငံရေးကိုထောက်ခံခဲ့သည်။  ဤခန့်မှန်းသုံးသပ်ချက်ကို သူမ၏သမီးဖြစ်သူမှ ယခုကဲ့သို့ ထောက်ပံ့ပြောကြားခဲ့သည်။

ကျွန်မဘဝမှာ သင်ယူခဲ့ရတာက ကိုကိုယ်ပြုလုပ်လိုက်တဲ့အမှားကသာ ကိုယ့်ကို အကြီးမားဆုံး နာကျင်ခံစား‌စေရတာဖြစ်တယ်။  အဲ့လိုနာကျင်စေအောင် အခြားသူက သင့်အပေါ်ပြုလုပ်တာမဟုတ်ဘူး ကျွန်မကအဲ့လိုကြီးပြင်းခဲ့ရလို့ အဲ့လိုတွေးတာလည်း ဖြစ်ကောင်းဖြစ်နိုင်ပါတယ်။  ကျွန်မအမေကအဲ့လို ဆုံးမသွန်သင်ခဲ့ပြီး ကျွန်မရဲ့ အတွေ့အကြုံအချို့ကလည်း အဲ့လိုသက်သေပြနေတာမို့ ကျွန်မအဲ့လိုတွေးတာလည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။  ပြီးတော့ တစ်ကယ်လို့ သင်က အခြားသူတွေအပေါ်မှာ အ‌ကောင်းမြင်စိတ်လည်း ရှိ‌နေမယ်ဆိုရင် သူတို့ သင့်ကို ဘာမှလုပ်နိုင်မှာမဟုတ်ပါဘူး။ သင့်ကိုလည်း ကြောက်ရွံ့စေနိုင်မှာမဟုတ်ပါဘူး။  သင်အခြားသူတွေကို ချစ်ခင်မြတ်နိုးခြင်းကနေ ရပ်တန့်လိုက်မှ သာလျှင် သင်နာကျင်ရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဤ‌နေရာတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာအတွေးအခေါ်နှင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာအတွေးအခေါ်နှစ်ခုစလုံး သက်ဆိုင်နေပြီး ဗုဒ္ဓဘာသာမိခင်နှင့် ခရစ်ယာန်ဖခင်တစ်ဦး၏ သမီးဖြစ်သူဒေါ်ခင်ကြည်အပေါ်လွှမ်းမိုးမှုရှိခဲ့သည်။ ထိုပြောကြားချက်သည် ကံကံ၏အကျိုးကို ပြောခြင်းဖြစ်သည်။  ဤပြောကြားအချက်အရ လူတစ်ဦးချင်းစီ၏ လုပ်ရပ်များသည် သေခြင်းနှင့်ပြန်လည်မွေးဖွားခြင်း သံသရာတွင် အကြောင်းအရင်းနှင့် အကျိုးဆက်များဖြစ်ပေါ်စေသည် ပင်ပန်းဆင်းရဲရခြင်းသည် အမြဲပင် မိမိကြောင့်ပင်ဖြစ်ပါသည်။  မိမိအပေါ် ပြုလုပ်သော အခြားသူများ၏လုပ်ရပ်များကို သနားကြင်နာမှုဖြင့် လက်ခံခြင်းကို ခရစ်ယာန်ဘာသာ၏ အဆုံးအမအရ မိမိ၏ အိမ်နီးချင်းများကို ချစ်ခြင်းအဖြစ် ရည်ညွှန်းထားပါသည်။  ဒေါ်ခင်ကြည်သည် သူမ၏သမီးဖြစ်သူအား ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာ တို့၏အဆုံးအမ ၂ခုလုံးဖြင့် ပျိုးထောင်ခဲ့ပါသည်။

ဒေါ်ခင်ကြည်၏ ကလေးများကို ပျိုးထောင်ခဲ့သည့်ဖြစ်တည်မှု၏ အခြေခံကျသောနည်းလမ်းသည် မိသားစုအပေါ်တွင်ခံစားခဲ့ရသော ကံမကောင်းခြင်းများကို ခံနိုင်ရည်ရှိစေခဲ့သည်ဟုဆိုနိုင်ပါသည်။ မိမိကိုယ်ကို စည်းကမ်းထိန်းသိမ်းခြင်း၊ စိတ်ဓါတ်ခွန်အားနှင့် တာဝန်ယူတတ်စေခြင်းများကို ဆိုလိုခြင်းဖြစ်သည်။ ၁၉၅၂ ခုနှစ်တွင် သူမလာရောက်လည်ပါတ်စဉ်က အမေရိကန်အိမ်ရှင်ဖြစ်သူ၏ စိတ်တွင် လေးစားစွဲမှတ်သွား‌စေလောက်အောင်ပင် ဒေါ်ခင်ကြည်တွင် ထိုအချက်အားလုံးကို ပိုင်ဆိုင်ထားပါသည်။  အမေရိကန်များက သူမ၏“ မြန်မာ့ကျက်သရေ” ကိုစွဲမှတ်သွားပြီး သူမ၏ အမေရိကန်သို့ ပထမဆုံးခရီးစဉ်တွင်“ အမေရိကန်ဘန်းစကား” ကိုအသုံးချနိုင်ခဲ့သည်ကို အံ့အားသင့်ခဲ့ကြပြီး သူမသည် သူမကလေးများအကြောင်းပြော၍  လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များဖြင့် စကားလက်ဆုံကျခဲ့သည့် အကြောင်းများကို ဖော်ပြထားသည်။

သုံးသပ်ချက်

ဒေါ်ခင်ကြည်၏ ကွယ်လွန်ခြင်းနှစ် ၃၀ မြောက်နှစ်ပတ်လည်တွင် ဧရာဝတီသတင်းဌာနမှ ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် „Overlooked Mother“ ခေါင်းစဉ်ဖြင့်ရေးသားထားသော သူမ၏ဆောင်းပါးကို ပြန်လည်ရေးသားခဲ့သည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် သူမအသက် ၂ နှစ်အရွယ်တွင် သေဆုံးသွားသော ဖခင်ထက် မိခင်ကသမီးအပေါ်သြဇာလွှမ်းမိုးမှုရှိသည်ဟု ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ဖော်ပြထားသည်။ သို့သော် ဤဆောင်းပါးတွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်သို့ မဝင်ရောက်မီသူမ၏ မိခင်ဖြစ်သူထံမှခွင့်ပြုချက်ရရှိခဲ့လိမ့်မည်ဟု ခန့်မှန်း ပြောဆိုခြင်းအပြင် တိကျသည့် သတင်းအချက်အလက်မပေးနိုင်ခဲ့ပါ။  ယေဘုယျအားဖြင့်ပြောရလျှင် ဒေါ်ခင်ကြည်သည်သူမ၏သမီးအားပုံသက်သေပြပြီးဖော်ပြခဲ့သည်မှာအောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးနယ်ပါယ်တွင် လူတစ်ဦးသည်ဘဝတွင် မိမိကိုယ်ကိုကာကွယ်ရန် မိမိကိုယ်ကိုဆုံးမပဲ့ပြင်ရမည်။ အများနှင့်ဆိုင်‌သော နယ်ပါယ်တွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ခြေရာကိုလိုက်၍ တိုင်းပြည်အတွက် ကိုယ်ကျိုးမငဲ့သော ဝန်ဆောင်မှုကိုပေးရမည်။

နိုင်ငံရေးစကားဖြင့်ပြောရလျှင်  ဒေါ်ခင်ကြည်နှင့် ဦးနု တို့၏ရင်နှီးသောဆက်ဆံရေးသည် ဦးနေဝင်းအား ဆန့်ကျင်သည့် အဓိပ္ပါယ်ဖြစ်သည်ဟု ငြင်းခုန်ကြလိမ့်မည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ ဇနီးဖြစ်သူ မဲဆွယ်စည်းရုံးပေးခဲ့ပြီး ဒီမိုကရက်တစ်နည်းဖြင့်ရွေးကောက်တင်မြှောက်ထားသော ဉီးနုအစိုးရသည် အဆုံးသတ်ချိန်ရောက်ခဲ့သည်။ ဦးနုနှင့် အခြားနိုင်ငံရေးသမားများအား “ချုပ်နှောင်ထားခြင်း” ပြုလုပ်ထားသော ဦးနေဝင်း၏ သူမအပေါ်အပျက်သဘောအကဲဖြတ်မှုသည် သူမသမီးအပေါ် အကျိုးသက်ရောက်မှုများစွာရှိသည်။ ဦးနေဝင်း၏ ဗုဒ္ဓဘာသာအပေါ်ထားရှိသော သဘောထားသည် ဦးနုထက်ပို၍ ဝေးကွာပြီး စစ်ဗိုလ်ချုပ်တစ်ဉီး၏ ဂုဏ်သတင်းကို ကိုယ်ကျင့်တရားဖြင့် ရောနှော၍မရနိုင်သောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ထိုသို့သော အပျက်သဘောအကဲဖြတ်မှုများသည် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အနေဖြင့် ဉီးနေဝင်းအားပြင်းထန်စွာရှုံ့ချခြင်းအပြင် သူမအနေဖြင့် စစ်တပ်အား ဗိုလ်ချုပ်နေဝင်း သို့မဟုတ်သူမ၏ဖခင်၏လမ်းစဉ်အတိုင်းရွေးချယ်ရန် တောင်းဆိုခြင်းအပေါ် လွှမ်းမိုးမှုရှိနိုင်သည်။ ထိုတောင်းဆိုချက်ကြောင့် ၁၉၈၉ခုနှစ်မှစ၍ စစ်တပ်နှင့်ဒီမိုကရေစီအင်အားစုများ အကြားထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်မှုများပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။

မည်သို့ပင်ဖြစ်စေ ဒေါ်ခင်ကြည်၏ ဘဝသည် မိသားစုဘဝများနှင့် အုပ်ချုပ်သူအမျိုးသားများအား ကူညီခြင်းအားဖြင့် နိုင်ငံ‌ရေးတွင် သွယ်ဝိုက်ပါတ်သတ်နေသော ဗမာအမျိုးသမီးများ၏ ရိုးရာအစဉ်အလာအားပြသသော ဉပမာတစ်ခုဖြစ်ပါသည်။ ဒေါ်ခင်ကြည်သည် သူမ၏ခင်ပွန်းအား အဖော်ပြုပေးခြင်းနှင့် နောက်ပိုင်းတွင် သူ၏မဲဆွယ်စည်းရုံးရေးလှုပ်ရှားမှုများတွင်ပါဝင်ပေးခြင်း တို့ကြောင့် ပြည်သူလူထုမှ ချစ်ခင်အားထားခဲ့သည်။  ထို့အပြင်သူမ၏ သမီးဖြစ်သူကိုလည်း တာဝန်ယူတတ်စေရန် ပြုစုပျိုးထောင်ခြင်းက နောက်ပိုင်းတွင် သမီးဖြစ်သူ၏ နိုင်ငံရေး လုပ်ဆောင်မှုများအတွက် အထောက်အပံ့ကောင်းတစ်ခု ဖြစ်နိုင်ခဲ့သည်။  ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အား ယခုအခါ သူ၏နောက်လိုက်များက အမေစု ဟုခေါ်တွင်ကြသည်။  သူမသည် နိုင်ငံနှင့် စစ်တပ်တို့၏ ဖခင်ကဲ့သို့‌ ချစ်ခင်အားထားရသော ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကို လက်ထပ်ခဲ့ခြင်းကြောင့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း၏ စစ်သားများကလည်း ဒေါ်ခင်ကြည်အား စစ်တပ်၏မိခင် ဟုခေါ်တွင်ခဲ့ ကြပါသည်။

အခြားတစ်ဖက်တွင်လည်း သူမသေဆုံးပြီးနောက် ကျန်ရှိနေသေးသောကလေးနှစ်ယောက်နှင့် တက္ကသိုလ်ရိပ်သာလမ်းရှိနေအိမ်နှင့်ပတ်သက်သည့် အမွေကိစ္စ စကားများခြင်းတို့ အပါအဝင် သူမ၏မိသားစုရှိ အဖြစ်ဆိုးများစွာသည် လွတ်လပ်ရေးရပြီး‌နောက်ပိုင်း မြန်မာနိုင်ငံ၏သမိုင်းကြောင်းကို ပုံဖော်ထားပါသည်။

ကျမ်းကိုးစာရင်း

Clements, Alan 1996 The Voice of Hope. New York, Seven Stories Press.

Harridan, Jessica 2012 The Authority of Influence. Power and Women in Burmese History. Copenhagen, NIAS.

Kyaw Zwa Moe 2006 The Mother Who Was Overlooked. In: Irrawaddy Magazine. July 2006: 16-17.

Maung Maung 1960 Aung San’s Helpmate. In: Maung Maung (ed.) 1962 Aung San of Burma. The Hague, Martinus Nijhoff: 117-129.

Who’s Who in Burma 1960. Rangoon, The Guardian Press.

Wintle, Justin 2007 Perfect Hostage. A Life of Aung San Suu Kyi. London, Hutchinson.

Zöllner, Hans-Bernd/Rodion Ebbighausen 2015 The Daughter. A Political Biography of Aung San Suu Kyi. Chiang Mai, Silkworm.

Footnotes

1http://dawkhinkyifoundation.org/.

2Wintle, 111-112.

3For some datails see Wintle 112-114.

4Maung Maung119.

5Who’s Who in Burma: 71.

6 There is a lot of speculation about the reasons for the estrangement of the siblings. This thae headlines when Aung San Oo filed a legal suit against his sister to claim half of the property of the house oin Uiversity Avenue (see http://www.burmalibrary.org/reg.burma/archives/200101/msg00074.html).

7The San Francisco Examiner 10.7.1952: 15.

8Clements: 79-80.

9Maung Maung 119.

10New York Times 15.10.1991 (https://www.nytimes.com/1991/10/15/world/woman-in-the-news-burmese-whose-silenced-voice-echoes-aung-san-suu-kyi.html; accessed 15.4.2019).

11Maung Maung 120. – The scene happened in the hospital where she had met him. Her mentor Dr. Ba Than did the post mortem for Aung San and the other martyrs.

12Clements: 67.

13https://www.irrawaddy.com/from-the-archive/the-overlooked-mother.html. The article was originally published under the title “The Mother Who Was Overlooked” (https://www.irrawaddy.com/from-the-archive/mother-overlooked.html).

14Zöllner/Ebbighausen 83-89.15Herridan: 305-308.

မြန်မာ့သမိုင်းပညာရှင်ဆရာမကြီးဒေါ်ကြန် (၁၉၁၈-၂ဝ၁၉)

ဘာသာပြန်သူ
ဒေါက်တာသင်းသင်းအေး
ဒေါ်ပိုးအိဖြူ

English version of this biography

နိဒါန်း

ဒေါ်ကြန်သည် လူသိများထင်ရှားသော သမိုင်းပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်သည်။ သူဘဝ၏အချိန် အများစုကို  မြန်မာ့သမိုင်းနှင့်ပတ်သက်၍ သုတေသနပြုလုပ်ရန်နှစ်မြှုပ်ထားခဲ့သည်။ ၁၉၆ဝ ပြည့်လွန် နှစ် များမှစ၍ သမိုင်းဘာသာရပ်နှင့်ပတ်သက်သော စာအုပ်စာတမ်းများ၊ ဆောင်းပါးများကို ရေးသားခဲ့ပြီး သုတေသနကိုစိတ်ဝင်စားသောလူငယ်ပညာရှင်များကိုလည်းမွေးထုတ်ပေးခဲ့သည်။ ကလောင် အမည်မှာ မကြန်ဖြစ်သည်။ တစ်ခါတစ်ရံသူမ၏ အမည်ရင်း ဒေါ်ကြန်ကို ကလောင် အမည် အဖြစ် အသုံးပြုသည်။

ဒေါ်ကြန်သည် သုတေသနစာတမ်းများကိုရေးသားပြုစုရာတွင် သမိုင်းပညာရှင် တစ်ဦး အနေဖြင့် ရရှိသော သက်သေအထောက်အထားများကိုအနီးစပ်ဆုံးရေးသားခြင်း၊ သမိုင်းကြောင်း တိကျမှန်ကန်မှု ကို အလေးထားခြင်း၊ သုတေသနဆိုင်ရာအချက်အလက်အတွက် ခိုင်မာသော ယူဆချက်များကို စေ့စေ့စပ်စပ်  ပြင်ဆင်ရေးသားခဲ့သည်။ စာအုပ်အမြောက်အများကို လည်းစု ဆောင်း တည်းဖြတ်ခဲ့ သည်။၎င်းတို့မှာ မြန်မာ့ စွယ်စုံကျမ်းနှင့် အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ အဘိဓာန်တို့ ဖြစ်သည်။

ဒေါ်ကြန်သည်    ၂ဝဝ၂ခုနှစ် မှ ၂ဝဝ၅ခုနှစ်အထိ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် သမိုင်းဌာန ပါရဂူဘွဲ့ သင်တန်း၏ ဦးစီးကော်မတီဝင်တစ်ဦးဖြစ်ခဲ့သည်။ အမျိုးသားစာပေဆု စိစစ်ရွေးချယ်ရေး ကော်မတီအဖွဲ့ဝင်၊ ရည်ညွန်းကျမ်းစီစဉ်ရေးကော်မတီအဖွဲ့ဝင်၊ ထွန်းဖောင်ဒေးရှင်း အဘိဓာန်ပြုစုရေး အဖွဲ့ဝင်နှင့် ပခုက္ကူဦးအုန်းဖေစာပေဆုရွေးချယ်ရေး ကော်မတီဝင်လည်းဖြစ်သည်။ သူ၏ နောက်ဆုံး နေ့ရက်တိုင်မြန်မာစာအဖွဲ့၏အချိန်ပြည့်အဖွဲ့ဝင်အဖြစ်တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ဘဝ တစ်လျှောက် လုံး နိုင်ငံ၏ သမိုင်းဝင်အမွေအနှစ်များကိုထိန်းသိမ်းရန်နှင့် သမိုင်းတန်ဖိုးကို လူငယ်ကျောင်းသား၊ ကျောင်းသူများအား သိရှိစေရန် မမောနိုင်မပန်းနိုင်အလုပ်လုပ်ခဲ့သည်။ ၂ဝဝဝ ပြည့်နှစ်မှ စတင်၍ စာရေးသူ (ဒေါက်တာသင်းသင်းအေး၊ ပါမောက္ခ၊ သမိုင်းဌာန၊ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်)သည် ပါရဂူကျမ်း ပြုစုသူအနေဖြင့် ဆရာမကြီးနှင့်တွေ့ဆုံခဲ့သည်။ ၂ဝဝ၅ခုနှစ်တွင် စာရေးသူသည် ဒေါ်ကြန်၏ ကြီးကြပ်မှုအောက်တွင် ပါရဂူဘွဲ့ကိုရရှိခဲ့သည်။

My Kyan as graduate

အတ္ထုပ္ပတိ

ဒေါ်ကြန်ကို ၁၉၁၈ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ (၁)ရက်နေ့တွင် ရခိုင်ပြည်နယ်၊ သံတွဲမြို့တွင် မွေးဖွားခဲ့သည်။ ဖခင်မှာ ဦးကျော်ထွန်းဖြစ်ပြီး ကိုလိုနီခေတ်က သံတွဲမြို့၏ ကျန်းမာရေး ဝန်ထမ်းအဖြစ် တာဝန် ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ မိခင်မှာ ဒေါ်ငွေနှင်းဖြစ်သည်။ အသက် (၉) နှစ်အရွယ် တွင် ဖခင်ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ငယ်စဉ်ကလေးဘဝကို မိခင်နှင့်အတူ   ဖြတ်သန်းခဲ့ရသည်။ မွေးချင်း မောင်နှမ (၄)ယောက်တွင် အကြီးဆုံးဖြစ်သည်။ သူ၏မောင်နှမများသည် ဒေါ်ကြန်သည် ကဲ့သို့ပင် ပညာရေးတွင် ထူးချွန်ပြီး  စာပေ မြတ်နိုးသူများဖြစ်ကြသည်။

ဒေါ်ကြန်သည် ၁၉၃၅ခုနှစ်တွင် သံတွဲမြို့ အစိုးရ  အထက်တန်းကျောင်း အထက်တန်း စာမေးပွဲ ကိုအောင်မြင်ခဲ့ပြီး ယင်းကျောင်းတွင် အလယ်တန်းပြ ဆရာမအဖြစ် ခေတ္တ လုပ်ကိုင်ခဲ့ သည်။ နောက်ပိုင်း တွင် ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ သံတွဲစာတိုက်နှင့် စစ်တွေစာတိုက်တွင်လည်း အထက်တန်း စာရေးအဖြစ် လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ခုနှစ် အသက် (၃၂)နှစ်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ်တွင် ပညာဆက်လက် သင်ကြားခဲ့ပြီး ၁၉၅၄ ခုနှစ်တွင်ဝိဇ္ဇာဘွဲ့ရရှိခဲ့သည်။   ၁၉၅၉ခုနှစ်တွင် သမိုင်း ဘာသာရပ်ဖြင့် မဟာဝိဇ္ဇာဘွဲ့ ရရှိခဲ့သည်။  မဟာဝိဇ္ဇာကျမ်းပြုစုနေစဉ် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် အင်္ဂလိပ်စာ ဌာနတွင် အချိန်ပိုင်းနည်းပြ အဖြစ် (၂)နှစ် ခန့်တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၆ခုနှစ်တွင် မြန်မာ့သမိုင်း ကော်မရှင် (သမိုင်းသုတေသန) တွင် သုတေသနအရာရှိအဖြစ် ခန့်အပ်ခြင်းခံရသည်။

Daw Kyan in London

၁၉၅၇ခုနှစ်တွင် ဒေါ်ကြန်အား မြန်မာ့သမိုင်းနှင့်ပက်သက်သော အထောက်အထားများကို စုဆောင်းရန်  လန်ဒန်တက္က္ကသိုလ်၊ အရှေ့တိုင်းနှင့်အာဖရိကလေ့လာရေးကျောင်းသို့ စေလွတ်ခဲ့သည်။ ဒေါ်ကြန်သည် မြန်မာနိုင်ငံ၏ အုပ်ချုပ်ရေး၊ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး၊ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး၊ ကုန်သွယ်ရေး၊ အခွန်၊ ရဲ နှင့် ပညာရေးဆိုင်ရာမှတ်တမ်းများ၊ ၁၈၇၂၊ ၁၈၈၁၊ ၁၈၉၁ခုနှစ် သန်းခေါင် စာရင်းအစီရင်ခံစာများ၊ ပြည်ထဲရေးဌာန၏မှတ်တမ်းများ၊ မြန်မာနိုင်ငံပြန်တမ်းများ ၊ ကိုလိုနီခေတ်နှင့် သက်ဆိုင်သောအရေးကြီးသောစာရွက်စာတမ်းများ ၊ ကိုလိုနီခေတ် မြန်မာနိုင်ငံ အကြောင်း မိုက်ခရိုဖလင်ဖြင့် ရိုက်ကူးထားသောမှတ်တမ်းများကိုစုဆောင်းနိုင်ခဲ့သည်။ ရှားပါးမြန်မာ ပုရပိုက်များ၊ ရှေးဟောင်းသမိုင်းမှတ်တမ်းပေစာများအပါအဝင် ၁၉ဝဝ ပြည့်နှစ်အထိမှတ်တမ်း တင်ထားသော ဗြိတိသျှအစိုးရ၏ မူဝါဒဆိုင်ရာအထောက်အထားများကို မိုက်ခရိုဖရင်ဖြင့် ကူးယူ လာနိုင်ခဲ့သည်။ အလားတူ ဗိုလ်မှူးကြီး အီး၊ ဘီ၊စလေဒင် နှင့် ဗိုလ်မှူးဟင်နရီဘာနေးတို့၏ သမိုင်းဆိုင်ရာ မှတ်တမ်း များကိုလည်းကူးယူလာခဲ့ သည်။

မြန်မာ့သမိုင်းကော်မရှင်သည် ဘာသာရပ်အမျိုးမျိုးအတွက် မြန်မာနှင့် နိုင်ငံခြားသုတေသန ပညာရှင်များ ရေးသားသော သုတေသနစာစောင်ကို ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ယင်းစာစောင်သည် ယခင်က ထုတ်ဝေခဲ့သော မြန်မာနိုင်ငံသုတေသနအသင်း၏ဂျာနယ်နှင့်ပုံစံတူသည်။ ယင်းသုတေသန စာစောင်သည် တစ်နှစ်လျှင်(၂)ကြိမ် ထုတ်ဝေသည်။ ၁၉၆ဝခုနှစ်၊ ဇွန်လတွင် ပထမတွဲ (အပိုင်း-၁)ကို ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး ထိုနှစ်ဒီဇင်ဘာလတွင် ပထမတွဲ (အပိုင်း-၂)ကို ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ထို့နောက် သုတေသနစာစောင် ကော်မတီကို ပြန်လည်ဖွဲ့စည်းခဲ့ရာ ဖွဲ့စည်းပုံအသစ်အရ ဒေါ်ကြန်သည် အဖွဲ့ဝင်အသစ်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၆၂ခုနှစ်တွင် မြန်မာ့သမိုင်းကော်မရှင်ကို မြန်မာ့သမိုင်းဌာနဟု ပြောင်းလဲခေါ်ခဲ့ပြီးနောက် မြန်မာ့သမိုင်းကော်မရှင်၏စာစောင်ထုတ်ဝေခြင်းကိုရပ်နားလိုက်သည်။

Doing fieldwork

ဒေါ်ကြန်သည် ၁၉၆၃ ခုနှစ်တွင် အကြီးတန်းသုတေသနအရာရှိ အဖြစ်ရာထူူးတိုးမြှင့်ခြင်း ခံရသည်။  သုတေသနစာတမ်းများကို ဆက်လက်ရေးသားခဲ့ပြီး သူ၏သုတေသနစာတမ်းများကို ကန်သာ စိမ်းလဲ့၊ ဂန္ဒီဟောနှင့် စာပေဗိမာန်တို့၌မြန်မာသုတေသနအသင်းက ကျင်းပသော ဆွေးနွေးပွဲ များ တွင်တင်ပြခဲ့ သည်။

၁၉၇၇ခုနှစ်တွင် သြစတြေးလျနိုင်ငံ၏ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာဆုချီးမြှင့်ခြင်း အစီအစဉ်အရ ဒေါ်ကြန် သည် သြစတြေးလျနိုင်ငံသို့ လေ့လာရေးခရီး သွားရောက်ခဲ့သည်။ ၁၉၇၈ခုနှစ် အသက်(၆ဝ)တွင် မြန်မာ့ သမိုင်းသုတေသနဌာနမှ အငြိမ်းစားယူခဲ့ပြီး ထိုဌာနမှာပင် ၁၉၈၄ခုနှစ် အထိ အကြံပေးပုဂ္ဂိုလ်အဖြစ် ဆက်လက်တာဝန် ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ထို့နောက် ၁၉၈၆ မှ ၁၉၉၁ အထိ အမှတ်( ၁ ) စက်မှုဝန်ကြီး ဌာန၏ အကြံပေးအဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခ့ဲပြီး ဦမြန်မာနိုင်ငံစက်မှု လက်မှုသမိုင်း အတွဲ (၆) တွဲဲ ကို သုတေသနပြုလုပ်နိုင်ခဲ့ခြင်းမှာလည်း သူ၏အောင်မြင်မှု တစ်ခုဖြစ် သည်။ ၁၉၉၁ခုနှစ်မှစတင်၍ ပညာရေး ဝန်ကြီးဌာန လက်အောက်ရှိ မြန်မာစာအဖွဲ့တွင် အချိန်ပြည့် အဖွဲ့ဝင် အဖြစ်ကွယ်လွန်ချိန်အထိ တာဝန် ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၉၃ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေသစ် ရေးဆွဲရန် အမျိုးသား လွတ်တော်၏ ကိုယ်စားလှယ်ဖြစ်ခဲ့သည်။

ရည်ရွယ်ချက် နှင့် အောင်မြင်မှုများ

ဒေါ်ကြန်သည် သမိုင်းဆိုင်ရာစာအုပ်စာတမ်းများ၊ ဂျာနယ်များကိုရေးသားဖြန့်ဝေခဲ့သည်။ သမိုင်းမှတ်တမ်းများ၊ အထောက်အထားများကို နှံနှံစပ်စပ်လေ့လာသူုဖြစ်သည်။ထို့ကြောင့် သူ၏ စာအုပ်စာတမ်းများမှာ ကျောင်းသားများနှင့် စာဖတ်သူများအတွက် အကျိုးများစွာ ရရှိခဲ့သည်။ ထို့အပြင် တစ်သက်တာစာပေဆုနှင့်အမျိုးသားစာပေဆု (၅) ဆုကိုလည်းရရှိခဲ့သည်။ ၂ဝဝ၄ခုနှစ်တွင် ပခုက္ကူ ဦးအုန်းဖေ တစ်သက်တာစာပေဆု၊ ၂ဝဝ၆ခုနှစ်တွင်ဝိဇ္ဇာပညာထူးချွန်ဆု (ပထမအဆင့်)၊ ၂ဝဝ၆ ခုနှစ်အတွက် အမျိုးသားစာပေတစ်သက်တာဆု၊ ထွန်းဖောင်ဒေးရှင်းစာပေဆု၊ ၂ဝဝ၃၊၂ဝဝ၅၊ ၂ဝဝ၇ခုနှစ် များ၏ ထူးချွန်အမိျုးသမီးများဆုနှင့် ၂ဝ၁၂ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတော်သမ္မတကချီးမြှင့်သော စည်သူ ဘွဲ့ကိုရရှိခဲ့သည်။ ထွန်းဆုချီးမြှင့်ခြင်း ခံရချိန်တွင် Dr. Lilian Handlin  တက်ရောက်ခဲ့ပြီး ပရိတ်သတ်၏ရက်ရောသော တုံ့ပြန်မှုကို အမြဲအမှတ်ရနေ ကြောင်းပြောပြလေ့ရှိသည်။

Daw Kyan with senior historians Dr. Khin Maung Nyunt (left), Dr. Toe Hla (standing), and Dr. Kyaw Win (right) at the ceremony of Centennial Daw Kyan)

ဒေါ်ကြန်၏ ၁၈၈၅ခုနှစ်မှ ၁၈၈၆ခုနှစ်အတွင်း မြန်မာနိုင်ငံအခြေအနေ စာအုပ်သည် ၁၉၇၈ ခုနှစ် တွင် အမျိုးသားစာပေ(သုတဝိဇ္ဇာ)ဆု ရရှိခဲ့သည်။ ချီးမြှင့်ခြင်းခံရချိန်တွင် ဒေါ်ကြန် သည် မြန်မာသမိုင်းသုတေသနတွင် အကြီးတန်းသုတေသန အရာရှိအဖြစ် အမှုထမ်းနေစဉ်ဖြစ်သည်။ ၎င်းစာအုပ်သည် ကိုလိုနီခေတ်အစောပိုင်းကာလကိုသုတေသနပြုထားသော စာအုပ်ဖြစ်သည်။ ရှားပါးသောပေစာ အထောက်အထားများနှင့် ပုရပိုက်လက်ရေးမူများကို ကိုးကား၍ ကုန်းဘောင် မင်းဆက်၏ အခြေ အနေများကို အသေးစိတ်သုတေသန ပြုလုပ်ထားသည်။ စစ်ရေး၊ စီးပွားရေးနှင့် လူမှုရေးရှု့ထောင့် အမျိုးမျိုးမှ မြန်မာနိုင်ငံအခြေအနေကိုအသေးစိတ်လေ့လာတင်ပြထားသည်။။

၁၉၇၆ခုနှစ်တွင် ဒေါ်ကြန်၊ဒေါက်တာရီရီနှင့်သမိုင်းသုတေသီ ၆ ဦးပါဝင်သောသုတေသနအဖွဲ့ သည် ရွေတိဂုံဘုရားမှ ကြေးအုတ်ပေါင်း (၅၉၆၂) တွင်ပါရှိသော ကျောက်စာများကို ကူးယူ၍ သုတေသန ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ကျောက်စာကူးယူခြင်းနှင့် ကျောက်စာတွင်ရေးထိုးထားသောစာများကို အဓိပ္ပာယ် ဖွင့််ဆိုခြင်းလုပ်ငန်းလုပ်ဆောင်ရန် (၆) လခန့်ကြာမြင့်ခဲ့သည်။ ယင်းကြေးအုတ်များသည်  ၁၈၇၁ခုနှစ် ရွေတိဂုံစေတီတော်ကြီးကို မင်းတုန်းမင်းထီးတော်သစ် မတင်မီက  ပြည်သူများ လှူဒါန်းခဲ့သော ကြေးအုတ် များဖြစ်သည်။ ၁၈၆၉ခုနှစ် ရက်စွဲပါကြေးနီအုတ်များကို လှူဒါန်း သူများသည် လူတန်းစား အမျိုးမျိုးမှ ဖြစ်ကြသည်။ အများအားဖြင့်  အောက်မြန်မာပြည်မှဖြစ်သည်။ ကျောက်စာများမှ အလှူရှင်များ၏အမည်များနှင့် ၎င်းတို့၏မိသားစုများ၊ ကျေးရွာအမည်များ၊ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုများ၊ ယုံကြည်မှုများနှင့် လူမှုရေးအခြေအနေများ၊ ကြေးနီပြား၏ အလေးချိန်နှင့်တန်ဖိုး၊ အလှူရှင်များ ၏စီးပွားရေးနှင့် လူမှုရေး ဆိုင်ရာ ရှုထောင့်များကို လေ့လာ တွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဤတွေ့ရှိချက်များကို အခြေခံ၍ ဒေါ်ကြန်နှင့် ဒေါက်တာရီရီတို့က သုတေသန ပြုလုပ်ပြီး ရလဒ်အနေဖြင့် ၁၉၇၇ခုနှစ်တွင် စာတမ်း(၂)စောင် ဖတ်ကြားခဲ့သည်။   ဖတ်ကြားပြီး စာတမ်းများပြင်ဆင်ခြင်း၊ တည်းဖြတ်ခြင်းများပြုလုပ်ပြီးနောက် ပုံနှိပ် ထုတ်ဝေရန် စီစဉ်ခဲ့သည်။

သမိုင်းရှာပုံတော်ခရီးနှင့်အခြားစာတမ်းများ စာအုပ်သည် ၂ဝဝ၂ခုနှစ်တွင် အမျိုးသား စာပေ(သုတဝိဇ္ဇာ)ဆု ချီးမြှင့်ခြင်းခံရသည်။ ဤစာအုပ်တွင် သုတေသနဂျာနယ်များနှင့် မဂ္ဂဇင်းများတွင် သူမကိုယ်တိုင်သူတေသနပြုရေးသားထုတ်ဝေခဲ့သည့် သမိုင်းဆိုင်ရာဆောင်းပါး ၅ဝ ပါဝင်သည်။ ကုန်းဘောင်ခေတ်၊ ကိုလိုနီခေတ်နှင့် ဂျပန်ခေတ်ကာလ မြန်မာနိုင်ငံ သမိုင်းကြောင်းကို ဖော်ပြထားသည်။

မဟာဝန်ရှင်တော်မင်းကြီး အုပ်ချုပ်ရေး(၁၈၈၆-၁၈၉၇)  စာအုပ်သည် ၂ဝဝ၃ခုနှစ်တွင် အမျိုးသားစာပေ(သုတဝိဇ္ဇာ)ဆု ရရှိခဲ့သည်။ ဤစာအုပ်တွင် ၁၈၈၅ခုနှစ် တတိယအင်္ဂလိပ်-မြန်မာစစ်ပွဲပြီး  ဗြိတိသျှတို့ အထက်မြန်မာနိုင်ငံကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြိးနောက် ဗြိတိသျှ အစိုးရသည် မြန်မာနိုင်ငံ ငြိမ်ဝပ် ပိပြားရေးအတွက် ၁၈၈၅ မှ ၁၈၉၇ခုနှစ်အထိ မဟာဝန်ရှင်တော်  မင်းကြီး အုပ်ချုပ်ရေးကို အကောင် အထည်ဖေါ်ခဲ့သည်။ မဟာဝန်ရှင်တော်မင်းကြီး အုပ်ချုပ်ရေး အောက်ရှိ တရားရေးနှင့် ဝင်ငွေခွန်စနစ်များကို  လေ့လာခြင်းအားဖြင့်  ကိုလိုနီ အုပ်ချုပ်ရေးသည် ဒေသခံလူထုအပေါ်တွင် မည်သို့ သက်ရောက်မှုရှိပြီး ကိုလိုနီအာဏာပိုင်များသည် မည်သို့မည်ပုံ အုပ်ချုပ်ရန်မျှော်လင့်ခဲ့ ကြောင်းကို တင်ြပထားသည်။

ကိုလိုနီခေတ်ဦးကျေးရွာအုပ်ချုပ်ရေး (၁၈၈၆-၁၈၉၇)  စာအုပ်သည် ၂ဝဝ၅ခုနှစ်တွင် အမျိုးသားစာပေ(သုတဝိဇ္ဇာ)ဆု ချီးမြှင့်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။ ဤစာအုပ်သည် ကိုလိုနီ ခေတ်ဦးကာလ ဗြိတိသျှတို့ပြဌာန်းခဲ့သည့် အထက်မြန်မာပြည်ကျေးရွာစည်းမျဉ်းဥပဒေနှင့် အောက်မြန်မာပြည် ကျေးရွာအက်ဥပဒေတို့ကို ဗြိတိသျှတို့၏ မှတ်တမ်းမှတ်ရာ၊ အစီရင်ခံစာ၊ ကြေငြာချက်၊ ပြန်တမ်း၊ စသည်တို့ပါမကျန်ခိုင်လုံပြည့်စုံသော အထောက်အထားများဖြင့် မှီငြမ်း ပြုစုထားပါသည်။ နိုင်ငံရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် သမိုင်းရေးရာသုတဝိဇ္ဇာကိစ္စများအပြင် ကိုလိုနီခေတ်ဦး ရုံးသုံးစာပေအရေးအသား၊ အသုံးအနှုန်းတို့ကိုပါ သိရှိနိိုင်သည်။ မြန်မာ့အစဉ်အလာနှင့်ကျေးရွာထုံးထမ်း များကို ဥပဒေ ပြဌာန်းပေးခြင်း မဟုတ်ဘဲ ကိုလိုနီခေတ်ဦး အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေး လှုပ်ရှားမှု ကိုနှိပ်ကွပ်ရန် ပြဌာန်းကျင့်သုံးခဲ့၍ ကိုလိုနီခေတ်ဦး ကျေးရွာအုပ်ချုပ်ရေး ပျက်ယွင်းနေပုံ ကိုမီးမောင်းထိုးပြ ထားသည်။ အခြားတစ်ဖက်တွင်မူ ဗြိတိသျှနယ်ချဲ့ ဝါဒမှတစ်ဆင့် တိုင်းပြည်ကို ကမ္ဘာ့စီးပွားရေး စနစ်သို့ရောက်အောင်   ပိုမိုခေတ်မီသောအမြင်များ၊ ဓလေ့ထုံးတမ်းများကို လက်တွေ့ လုပ်ဆောင်ရန် တွန်းအားပေးခဲ့သည်။

ကုန်းဘောင်ခေတ်အခွန်တော်ရေးရာ စာအုပ်သည် ၂ဝဝ၉ခုနှစ်တွင် အမျိုးသား စာပေ (သုတဝိဇ္ဇာ)ဆု ချီးမြှင့်ခြင်းခံရသည်။ သက်ဦးဆံပိုင်ဘုရင်သည် ပြည်သူများထံမှ အခွန်ကောက်ခံရ သည်။ ပြည်သူများသည် အစိုးရထံဝင်ငွေခွန်ပေးဆောင်ရန် တာဝန်ရှိသည်။ ရရှိသည့်  အခွန်ငွေတို့ကို အခွန်ထမ်းပြည်သူတို့၏ အသက်အိုးအိမ်စည်းစိမ်လုံခြုံရေး၊  လူမှုဖူလုံရေး၊ မင်းမှုထမ်းများ ခန့်ထားရေး၊ စသည်ဖြင့် နိုင်ငံနှင့် ပြည်သူအကျိုးစီးပွားအတွက် ကုန်ကျစရိတ်ကို ဤဝင်ငွေခွန်များမှ ကျခံရသည်။ မင်းတုန်းမင်းလက်ထက်မတိုင်မီက အခွန်စည်းကြပ်သည့်စနစ်မရှိခဲ့ပါ။ မင်းတုန်းမင်း သည် သသမေဓခွန် ကောက်ခံသည့်စနစ်ကို စတင်ခဲ့သည်။ အိမ်ဆယ်အိမ် ၏အုပ်စုတိုင်း သည်  နှစ်စဉ် ရူပီ ၁ဝဝကို သသမေဓခွန်အဖြစ် ပေးဆောင်ရသည်။ သို့သော် အိမ်ထောင်စုတစ်ခုစီသည် တူညီသောငွေပမာဏကို ပေးရခြင်းမဟုတ်ဘဲ ချမ်းသာသောသူများကပိုပေးကြသည်။ အိမ်တစ်အိမ် ဆီကပေးရမည့်ငွေကိုကျေးရွာခေါင်းဆောင်များ (သို့မဟုတ်) အိမ်ထောင်စု ဆယ်အိမ်စု၏ ခေါင်းဆောင်များက ဆုံးဖြတ်ပေးရသည်။ ဒေါ်ကြန်သည် ဤစာအုပ်ထဲတွင် အခွန်တော် ထမ်းရသူ၊ အခွန်တော်လွတ်ငြိမ်းခွင့်ရသူ၊ အခွန်တော်အမျိုးမျိုး၊ အခွန်နှင့် ပက်သက်၍ ဝေါဟာရအမျိုးမျိုး၊ ခေတ်အလိုက်တွင်ကျယ်ခဲ့ပုံ တို့ကို ပါ ဖော်ထုတ်ခဲ့သည်။

With Lilian Handin (Northern Illinois University) and the author

ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်း

ဒေါ်ကြန်သည် ၂ဝ၁၉ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလ (၁၆) ရက်နေ့တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ သူသည် သမိုင်းပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်သလို မြန်မာစာအဖွဲ့၏ အဖွဲ့ဝင်လည်းဖြစ်သည်။ ပါဠိ၊ မြန်မာစာ၊ အင်္ဂလိပ်စာ နှင့် သမိုင်းဘာသာရပ်တို့တွင် ကျွမ်းကျင်သည်။ သူ၏စာအုပ်များသည် မူရင်း အထောက် အထားများကို ကိုးကားသည်။ ထို့ပြင် ရှေးဟောင်းစာပေများတွင် အသုံးပြုသော ဝေါဟာရများကို ရှင်းလင်းဖေါ်ပြသည်။ သူသည် ဖြောင့်မတ်တည်ကြည်ပြီး တိကျသောသူဖြစ်သည်။ ကိုယ်ပိုင် ဆုံးဖြတ်ချက်ဖြင့် ဘဝကို ရှင်သန်ခဲ့ပြီးမှန်ကန်သည်ဟု ယုံကြည်သောအရာများအတွက် မကြာခဏ တိုက်ပွဲဝင်လေ့ရှိသော ကြံ့ခိုင်သောအမျိုးသမီးတစ်ဦးဖြစ်သည်။ စာပေများ ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေ ရာတွင်လည်းကောင်း၊  စာပေရေးသားရာတွင်လည်းကောင်း အလွန်စေ့စပ်သေချာသူဖြစ်သည်။ တွေ့ရှိချက်များကို သက်သေအထောက်အထား မှန်ကန်စွာသမိုင်းသက်သေပြခဲ့သူဖြစ်သည်။ သူမသည် စာဖတ်ရာတွင် အမြဲစေ့စေ့စပ်စပ်နှင့် ဂရုတစိုက် ဖတ်သူဖြစ်ပြီး ငယ်ရွယ်သူ ပညာရှင်များကိုလည်း ရက်ရက်ရောရောဖြင့် အကြံဥာဏ်နှင့် အကူအညီများ ပေးသူဖြစ်သည်။ ဗန်းစကား များကို လက်ခံရန် ငြင်းဆန်သည်။ အတိတ်ကို ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင် သတ်မှတ်ချက်များဖြင့် ပြန်လည် ကောင်းမွန်လာ နိုင်သည်ဟု ယုံကြည်သည်။ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးထင်မြင်ချက်များ (သို့မဟုတ်) နိုင်ငံရေးအမြင်များသည် လူတစ်ယောက်၏ ပညာအရည်အသွေးအပေါ်သို့ မဆုံးဖြတ် သင့်ကြောင့်ယူဆခဲ့သည်။ သမိုင်းဆိုင်ရာ သုတေသန စာတမ်းများပြုစုခြင်းနှင့် တည်းဖြတ်ခြင်းအတွက် ကြီးမားသောပံ့ပိုးမှုများပေးခဲ့သူ လည်းဖြစ်သည်။ တိုင်းပြည်အတွက်သာမကကျောင်းသားများနှင့် စာဖတ်သူများအတွက် တန်ဖိုး မဖြတ်နိုင်သည့် ပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်သည်။ သူမက တိုင်းပြည်တွင်ရှည်လျားပြီး မတည်ငြိမ်သော သမိုင်းကြောင်းရှိခဲ့ ကြောင်း၊ လက်ရှိပြသနာများကို ထိုသမိုင်းကြောင်းမှ အမြဲအသိပေးခဲ့သည်ဟု အားလုံးကို သတိပေး ခဲ့သည်။ ပစ္စုပ္ပန်ကိုနားလည်ရန်၊ လက်ရှိအကြောင်းအရာများထက် ကျော်လွန်၍ တိုးတက်ရန်၊ အတိတ်နှင့်ပတ်သက်သော အသိပညာသည် မရှိမဖြစ်လိုအပ်ကြောင်းကို လည်းပြောခဲ့သည်။ တစ်နည်းအားဖြင့် ဒေါ်ကြန်သည် ပြည်သူများရှေ့မှောက်တွင် အချိန်ကြာမြင့်စွာနေထိုင်ခဲ့သည့် သက်ရှည်သမိုင်းပညာရှင်ဖြစ်ခဲ့သည်။ သူ၏ မြန်မာ့သမိုင်း အရေးအသားများသည်ယနေ့ထက်တိုင် ခေတ်မီနေဆဲဖြစ်သည်။

စောဖားဒေး (မွေးသက္ကရာဇ် ၁၉၄၅ခုနှစ်) – KNU တိုက်စစ်မှုးတစ်ယောက်၏ ရုပ်ပုံ

by Georg Winterberger
Translation by Nang Lao Kham

English version of the article

မိတ်ဆက်

စောဖား‌ဒေးသည် ဤလှုပ်ရှားမှုတွင် အာရုံစိုက်ခံရခြင်းသည် သူ၏ကျော်ကြားမှု သို့မဟုတ် အ‌ရေးပါသောလူပုဂ္ဂိုလ် ဖြစ်ခြင်းကြောင့် မဟုတ်ဘဲ  ၁၉၇၀ခုနှစ် မှ ၁၉၉၀ခုနှစ် အတွင်း ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး KNU ၏ တိုက်စစ်မှူးတစ်ဉီးဖြစ်ခဲ့ခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ KNU (ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး) သည်မြန်မာနိုင်ငံ၏ဒုတိယအကြီးဆုံးတိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုဖြစ်သောကရင်လူမျိုးများ၏ နိုင်ငံရေးအဖွဲ့အစည်း (များ) ထဲမှတစ်ခုဖြစ်သည်။ လူဦးရေအချိုးအစားမှာ ၂.၅ မှ ၇ သန်းအထိ များပြားပါသည်။ ၎င်းတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံအောက်ပိုင်းရှိ ဒေသများတွင်နေထိုင်ပြီး အုပ်စုခွဲ (၂၀) ကျော်ခန့်ရှိပါသည်။  မိခင်ဘာသာစကားကို စကော နှင့် ပိုး ကရင်ဘာသာစကားများအဖြစ်ခွဲခြားထား ပြီး ယခင်က ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသတွင်နေထိုင်ခဲ့သည်။ ‌နောက်ပိုင်းတွင် ထိုင်းနယ်စပ်နှင့်နီးစပ်သော မြန်မာနိုင်ငံအရှေ့ဘက်ပိုင်းတွင်နေထိုင်ကြသည်။ အများစုမှာဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း  ၎င်း‌တို့၏နိုင်ငံရေး ဦးတည်ချက်သည် ခရစ်ယာန်အထက်တန်းလွှာဦးဆောင်သော KNU၏ (အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ ယနေ့တိုင်) လွှမ်းမိုးမှုရှိသောကြောင့် ကရင်လူမျိုးများသည် ခရစ်ယာန်များဖြစ်သည်ဟု အများအားဖြင့်ရှုမြင်လေ့ရှိသည်။  (Gravers 2014: 175)

စောဖားဒေးသည် ထင်ရှားသည့် နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်တစ်ယောက်၊ ထူးချွန်သောတိုက်စစ်မှုုး တစ်‌ယောက် မဟုတ်ခဲ့သော်လည်း ကရင်အဖွဲ့များထဲမှ အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့၏ ကရင်ခေါင်းဆောင်တစ်‌ယောက်ဖြစ်သည်။ သို့‌သော် ၎င်း‌၏ရိုးရှင်းလှစွာ‌သော အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုသည် ကျွနှ်ပ်၏စိတ်၀င်စားမှုကို ဆွဲဆောင်ထားပါသည်။  လူသိမများတဲ့ လူတစ်ယောက်ရဲ့ ဓါတ်ပုံတစ်ပုံလောက် ကျွန်တော်ထုတ်ပြချင်ပါတယ်။ ထိုအရာက စောဖား‌ဒေးကဲ့သို့ သမားရိုးကျမဟုတ်သည့်အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုတစ်ခုကို ပုံဖော်လိုသူများအတွက် ထိုးထွင်းသိမြင်မှုနဲ့နားလည်မှုကိုပေးနိုင်လိမ့်မယ်ဟု မျှော်လင့်ပါသည်။ သူ့လိုလူများမရှိလျှင် မည်သူမှ „အ‌ရေးပါသည်“ဟု ဆိုသော သူများ၏အကြောင်း အတ္ထုပ္ပတ္တိရေးရန် စိတ်ဝင်စားမည်မဟုတ်ပါ။

မြန်မာနိုင်ငံရှိ မွန်ပြည်နယ်၏မြို့တော်ဖြစ်သော မော်လမြိုင်မြို့တွင် ကျွန်ုပ်ကာလအတော်ကြာအောင် ကွင်းဆင်းသုတေသနပြုလုပ်နေချိန်တွင် ကျွန်ုပ်၏အဓိကသတင်းပေးသူတစ်ဦးထံမှ သူ၏ အကြောင်းကို ပထမဆုံးအကြိမ်ကြားခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ (Winterberger 2017: 10-12) စောဖား‌ဒေးသည် ထိုသူ၏ဦးလေးဖြစ်သည်။  အစပိုင်းတွင် သူသည် ကျွနှ်ပ်နှင့်မသက်ဆိုင်ခဲ့ပါ အဘယ်‌‌‌‌‌‌‌ကြောင့်ဆိုသော်ကျွနှ်ပ်၏သုတေသနပြုခြင်းတွင် ကရင်ဒေသတွင်းတွင်သာမက KNU တိုက်စစ်မှူးများ၏အတ္ထုပ္ပတ္တိများလည်းမပါ၀င်ခဲ့ပါ။  သို့‌သော် ဤအတ္ထုပ္ပတ္တိစီမံကိန်းကို ပြုလုပ်သောအခါ ကျွနှ်ပ်၏အဆက်အသွယ်များကို ပြန်လည်ဆက်သွယ်ခဲ့ရသည်။  ကျွနှ်ပ်၏အဆက်အသွယ်များက အကူအညီပေးသည့်အပြင် သူ၏ဉီး‌လေးအကြောင်းကို ပြောပြရန် အလွန်စိတ်အားထက်သန်ခဲ့သည်။  သူ့ ဦးလေးဖြစ်သူမှ ၎င်း‌၏အကြောင်းအရာများကို မျှဝေလိုစိတ်ရှိမရှိကို သိရှိရန် သူ့ ဦးလေးကိုမော်လမြိုင်သို့ခေါ်‌ဆောင်လာခဲ့သည်။ လွယ်တော့မလွယ်ကူခဲ့ပေ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော်စောဖား‌ဒေးသည် ထိုမြို့သို့ မရောက်ရှိ‌‌တော့သည်မှာ ၄၃နှစ်ခန့်ရှိပြီဖြစ်သည်။  စောဖား‌ဒေး၏ တူဖြစ်သူမှ သူ၏ကွယ်လွန်သွားဖြစ်သောမိခင်၏ နှစ်ပါတ်လည်ကိုအကြောင်းပြချက်‌ပေးကာ ခေါ်ဆောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ စောဖား‌ဒေး မော်လမြိုင်မြို့သို့ရောက်ရှိ‌သောအခါ မည်သည့်အခမ်းအနားမှ မတွေ့ရသည့်အတွက် မြို့မှချက်ခြင်းပြန်လည်ထွက်ခွာလိုခဲ့သည်။  ၂ရက်ကြာပြီး‌နောက် သူ၏ချစ်လှစွာ‌သော ရွာလေးဆီသို့ ပြန်လာခဲ့သည်။  ထိုဖိတ်ကြားချက်သည်ကျွန်ုပ်၏ အဓိကသတင်းပေးသူအတွက် စမ်းသပ်မှုတစ်ခုသာဖြစ်ခဲ့သည်။ ကျွန်ုပ်နှင့် အင်တာဗျူးပြုလုပ်ရန် သူ၏ဦးလေး မော်လမြိုင်သို့လာမည်လား။ မလာမှာ ကျိန်း‌သေပါတယ်။

ထိုအချိန်က ကျွန်ုပ်စောဖား‌ဒေးကိုဆုံတွေ့နိုင်ခဲ့ခြင်းမရှိ‌သော်လည်း ထိုအရာသည် ကျွန်ုပ်အတွက်ရော စီမံကိန်းအတွက်ပါ ကောင်းသောအရာဖြစ်ခဲ့ပါသည်။  ကျွန်ုပ်သူ၏ရွာတွင် သူ၏နေ့စဥ်ဘ၀နှင့် နေ့စဥ်လုပ်ဆောင်ချက်များကိုပါ အင်တာဗျူးခွင့်ရခဲ့သည်။  မည်သို့ပင်ဆိုစေ ထီးဖာထော ရွာသို့ သွားရောက်ရသည့်ခရီးမှာ အားစိုက်ရပြီး ခက်ခဲပါသည်။  ကျွနှ်ပ်၏အဆက်အသွယ်မှ ကျွနှ်ပ်ကို KNU က ထိန်းချုပ်ထားဆဲဖြစ်သော ဒေသသို့ မော်တော်ဆိုင်ကယ်ဖြင့် ခေါ်ဆောင်သွားသည်။ စစ်ဆေးရေးဂိတ်များကို ရှောင်ရှားရန် ကျွန်ုပ်တို့အနေဖြင့် အနန်းကွင်းကျေးရွာနှင့်၎င်း၏(တရား၀င်မဟုတ်သော) နယ်နိမိတ်အပြင် တပ်မတော်ထိန်းချုပ်နယ်မြေနှင့် KNUထိန်းချုပ်နယ်မြေတို့အကြား ကျော်လွှားခဲ့ရသည်။  လမ်းကြောင်းသည် မိုးရာသီမှစ၍ ယခုတိုင်ရွှံ့ထူနေဆဲဖြစ်သော်လည်း KNU ထိန်းချုပ်နယ်မြေထဲသို့ဝင်ရောက်ပြီးနောက် ထီးဖားထောကျေးရွာသို့ ကျွန်ုပ်တို့သွားရမည့်“လမ်း” နှင့်ယှဉ်လျှင်ကောင်းသောအခြေအနေတွင်ရှိသည်။ စောဖာဖာဒေး၏ဘဝတွင် အ‌ရေးပါသောနေရာများဖြစ်သည့် ၀င်းခန နှင့် သံဘယာ ကျေးရွာများသို့ ကျွန်ုပ်အားလမ်းပြပို့ဆောင်ပေးသည့်အတွက် ကျွန်ုပ်၏လမ်းညွှန်နှင့် သတင်းပေးသူအား ကျေးဇူးတင်မိသည်။ ထို့အပြင် KNU လက်အောက်ခံခေါင်းဆောင်ဟောင်းနှင့် စောဖား‌ဒေး၏ သူငယ်ချင်းဖြစ်သူဒေါ်လဲ၏ မိသားစုနှင့်လည်း တွေ့ဆုံခွင့်ရခဲ့သည်။

စောဖား‌ဒေးမှ ၎င်း‌၏ကိုယ်ပိုင်သမိုင်းကြောင်းကို အသုံးပြုခွင့်ပေးသောကြောင့် ကျွန်ုပ်အနေဖြင့် နှုတ်ဖြင့်သာ သမိုင်းအင်တာဗျူးလုပ်ရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။  နှုတ်ဖြင့်ပြောသောသမိုင်းကြောင်းသည် မေးမြန်းခံရသူသည် မိမိကိုယ်ကိုနှင့် ၎င်း‌တို့၏သမိုင်းကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း‌ဖော်ထုပ်ပြောဆိုနိုင်သောကြောင့် သမိုင်းလေ့လာမှုဆိုင်ရာ ဒီမိုကရေစီ (Perks and Thomson 1998: 360) နှင့်အတိတ်အကြောင်းတို့ကို ပိုမိုပြောပြနိုင်စွမ်းရှိပါသည်။  သို့သော်လည်း ကျွန်ုပ်တို့သည်မှတ်ဥာဏ်များသည် တည်ငြိမ်သည့်အရင်းအမြစ်တစ်ခုမဟုတ်ကြောင်းသတိပြုရန်လိုသည်။ နှုတ်သမိုင်းလေ့လာသူသည် ဘက်လိုက်မှုမရှိသည့် သမိုင်းတင်ဆက်မှု ဖြစ်ရန်သတိထားရပါမည်။ ပစ္စုပ္ပန်အယူအဆများရှိ စွဲမြဲနေသော ခံစားချက်များ နှင့် အင်တာဗျူးဖြေဆိုသူ၏အခြေအနေတို့ကိုလည်း သတိထားရပါမည်။ စောဖား‌ဒေး နှင့်ကျွန်ုပ်တွေ့ဆုံစဉ် သူ၏‌နောက်ကြောင်းအနည်းငယ်ကို သူ၏တူဖြစ်သူထံမှ သိရှိပြီးဖြစ်သည်။ ကျွန်ုပ်တို့ နေ့စဥ်စကားစမြည်ပြောဆိုခြင်းဖြင့် စတင်ပြီး သူ၏ဘ၀အကြောင်းမေးသောမေးခွန်းများကြောင့် စိတ်ဖိစီးမှုမဖြစ်စေရန် အချိန်ယူရပါသည်။ ကျွန်တော့်လမ်းညွှန်၏ ပြောပြချက်အရ စောဖာဒေးနေထိုင်သည့် လူ့အဖွဲ့အစည်းတွင် ဤကဲ့သို့ မေးမြန်းမှုမျိုးသည် ဖြစ်‌တောင့်ဖြစ်ခဲကြောင်း သိရသည်။  တူဖြစ်သူကိုယ်တိုင်လည်း ကျွနှ်ပ်၏အင်တာဗျူးမတိုင်ခင် ဦးလေးဖြစ်သူ၏ဘ၀သမိုင်းကို စေ့စေ့စပ်စပ်မသိခဲ့ပါ။  တူဖြစ်သူသည် ကျွနှ်ပ်၏ဘာသာပြန်အဖြစ် ကူညီပေးခဲ့ပါသည်။  အင်တာဗျူးကို ကရင်ဘာသာမှ အင်္ဂလိပ်ဘာသာသို့ တိုက်ရိုက်ပြန်ဆိုခဲ့သည်။  ပါးစပ်သမိုင်းပညာရှင် (Morrissey 1998; Slim and Thompson 1998) ၏အကြံပြုချက်အရ စောဖား‌ဒေးအားအင်တာဗျူးရာတွင် အချိန်အလုံအလောက်ပေးနိုင်ရန် ကျွန်ုပ်ကြိုးစားခဲ့ပါသည်။  ကရင်လူမျိုးတို့၏ သမိုင်းတွင် ၎င်း‌၏အမြင်ကို ပိုမိုသိရှိ‌ဖော်ထုတ်နိုင်ရန်အတွက် ၎င်း‌၏ကိုယ်ပိုင်အတွေးအခေါ်များကို လိုချင်ခဲ့သည်။  နောက်ပိုင်းတွင် ထိုအကြောင်းအရာများကို နှစ်အလိုက်စီ၍ ‌ရေးသားခဲ့ပါသည်။  စောဖား‌ဒေး၏ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးသမိုင်းကိုမတင်ပြမီ ၎င်း‌၏နောက်ခံဖြစ်သော  မြန်မာနိုင်ငံရှိကရင်လူမျိုးများ၏အကြောင်း နှင့် ၎င်းတို့၏သမိုင်းကို တင်ပြပါမည်။

ကရင်လူမျိုး

ကရင်နှင့်မြန်မာစစ်တပ်အကြား ဖြစ်သော ပြည်တွင်းစစ်ကို အကြာရှည်ဆုံးစစ်ပွဲသို့မဟုတ် ကမ္ဘာ့အကြာရှည်ဆုံးပြည်တွင်းစစ်အဖြစ် မကြာခဏဖော်ပြခံရလေ့ရှိသည် (Gravers 2014: 173) ဤပဋိပက္ခ၏အကြောင်းရင်းခံသည် ကိုလိုနီခေတ်မှစတင်ခဲ့သည်။ ကရင်အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော် (KNLA) နှင့်မြန်မာစစ်တပ်အကြားပြည်တွင်းစစ်သည် ဗြိတိသျှလက်အောက်မှလွတ်လပ်ရေးရရှိပြီးနောက် တစ်နှစ်အကြာ ၁၉၄၉ ခုနှစ်ဇန်နဝါရီလတွင်စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ခေတ်သစ်စကားလုံးတွင် ကရင်ပြည်နယ် ဟူ၍ တစ်ခါမျှမရှိခဲ့သော်လည်း ကိုလိုနီခေတ်ကာလအတွင်း ကရင်လူမျိုးတို့၏ဝိသေသလက္ခဏာဆိုင်ရာ သဘောထားသည် ပြင်းထန်စွာပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ ထို့အတွက် စောဖိုးဒေး၏ဘဝကိုခိုင်မာစွာပုံသွင်းထားသည့်ဟုဆိုနိုင်သော ဆန့်ကျင်ဘက်အကြောင်းပြချက် ၂ခုကို ဖော်ထုတ်နိုင်သည်။ ထိုအရာတို့မှာ မြန်မာနှင့်ကရင်အကြားရှိ နိုင်ငံရေးတင်းမာမှုများနှင့်  ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့်ခရစ်ယာန်ကရင်တို့အကြားရှိဘာသာရေးကွဲပြားမှုတို့ဖြစ်ကြသည်။ အမေရိကန်နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်သာသနာပြုများသည် ၎င်း‌တို့၏အောင်မြင်သောသာသနာပြုလုပ်ငန်းများကို ၁၈၁၃ခုနှစ်မြန်မာနိုင်ငံသို့ ပပထမဆုံးနှင့် ယနေ့တိုင်အောင်အလွန်ကျော်ကြားသော သာသနာပြု Adoniram Judsonလာရောက်ပြီးနောက်တွင် ပထမအင်္ဂလိပ် – မြန်မာစစ်ပွဲ (၁၈၂၄-၁၈၂၆)အပြီးနှစ်အနည်းငယ်အကြာတွင်စတင်ခဲ့သည်။  မြန်မာဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များအဖြစ်မှပြောင်းလဲရန် သူ၏ကြိုးပမ်းမှုများသည် ဘာသာပြောင်းဝင်လာသူအရေအတွက်အရ ထိရောက်မှုမရှိပါ။ နတ်ကိုးကွယ်သောကရင်များကြား ခရစ်ယာန်သာသနာပြုလုပ်ငန်းကို ကျမ်းစာများအားဘာသာပြန်၍ စာဖြင့်ရေးသားပေးခြင်းဖြင့် လုပ်‌‌ဆောင်ခဲ့သည်။ တိုင်းရင်းသားအုပ်စုဖြစ်ရခြင်း၏အဓိပ္ပာယ်ကို သာသနာပြုသူများက သိရှိ‌စေခဲ့သည်။  ၁၈၈၁ခုနှစ်တွင် ခရစ်ယာန်ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး (KNA) ကိုခရစ်ယာန်သာသနာပြုများ၏အကူအညီဖြင့်ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ၁၈၈၅ခုနှစ်တွင် တတိယအင်္ဂလိပ် – မြန်မာစစ်ပွဲအပြီး ဗမာတော်လှန်ရေးတွင်မြန်မာဘုရင်စနစ်အဆုံးသတ်သွားခြင်းနှင့် ဗမာပြည်တစ်ခုလုံးကိုဗြိတိသျှအင်ပါယာသို့ပေါင်းစည်းစေခြင်းအားဖြင့် ခရစ်ယာန်ကရင်များသည် ဗြိတိသျှတပ်များအားထောက်ပံ့ရန် ဗမာဗုဒ္ဓဘာသာသူပုန်များကိုတိုက်ခိုက်ခြင်းဖြင့် အားတက်သရောကူညီပေးနေသည်ဟုသတင်းများရရှိခဲ့သည်။ ၁၉၂၉ခုနှစ်တွင် ကရင်ခေါင်းဆောင်တစ်ဦး ရေးသားခဲ့သည့် စာအုပ်တစ်အုပ်တွင် ဗမာနှင့်ကရင်တို့၏ ယဉ်ကျေးမှုကွဲပြားခြားနားမှုများကြောင့် အတူတကွအုပ်ချုပ်၍မရနိုင်ဟု ဖော်ပြထားသည် (San C. Po 2001) စာအုပ်တွင်ထည့်သွင်းထားသည့် အတွေးအခေါ်များသည် ဗြိတိသျှအပေါ်သစ္စာစောင့်သိမှုအတွက် ဆုတစ်ခုအဖြစ် ကရင်တို့အတွက် သီးခြားပြည်နယ်တစ်ခုတောင်းဆိုမှု၏အစအဖြစ် ထင်မှတ်နိုင်သည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း ကရင်စစ်သည်များသည် ဗြိတိသျှစစ်တပ်တွင် အမှုထမ်းခဲ့ပြီး အောင်ဆန်း၏ ဦးဆောင်မှုအောက်ရှိ ဂျပန်တို့နှင့်မဟာမိတ်များဖြစ်သော ဗမာလွတ်လပ်သောတပ်မတော် (BIA) ကိုတိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၂ခုနှစ်တွင် မြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ BIA နှင့်ကရင်လူမျိုးများအကြားအကြမ်းဖက်တိုက်ပွဲများဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ထိုအဖြစ်အပျက်သည် ခရစ်ယာန်နှင့်ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များဖြစ်သော ကရင်လူမျိုးတို့၏ လူမှုရေးမှတ်ဉာဏ်၏ အရေးပါသောအစိတ်အပိုင်းတစ်ခုဖြစ်ခဲ့သည်။  (Gravers 2007; 2014: 180-182)

၁၉၄၇ခုနှစ်တွင် ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး (KNU) ကို KNA မှဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ခေါင်းဆောင်ပိုင်းတွင် ချမ်းသာသောကရင်ခရစ်ယာန်ဘာသာ၀င်များပါဝင်သည်။ KNU သည် ကရင်လူမျိုးအများစုနေထိုင်သည့် ဒေသအားလုံးပါဝင်သော ပြည်နယ်တစ်ခုကိုတောင်းဆိုခဲ့သည်။ KNLA ၏ခေါင်းဆောင်ပိုင်းတွင် ခရစ်ယာန်အများစုဖြစ်သော်လည်း အောက်ခြေတွင် အများစုမှာဗုဒ္ဓဘာသာကရင်များ ဖြစ်သည်။ ထိုအရာသည် တင်းမာမှုများကိုဖြစ်စေသည်။  ဗုဒ္ဓဘာသာကရင်လူမျိုးများက ၎င်းတို့ကိုခရစ်ယာန်ခေါင်းဆောင်များက အမြတ်ထုတ်သည်ဟု ခံစားခဲ့ရတယ်။ ရလဒ်အနေဖြင့် ဒီမိုကရက်တစ်ကရင်ဗုဒ္ဓဘာသာတပ်မတော် (DKBA) ကို ၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင် ကရင်ဗုဒ္ဓဘာသာဘုန်းတော်ကြီး ဦးသုဇန၏လက်အောက်တွင် ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ အကျိုးဆက်ကတော့ KNU ၏ဌာနချုပ်နှင့်ထိုင်းနယ်စပ်တွင်တည်ရှိသောအခြားအတိုက်အခံအုပ်စုများသည်  မြန်မာနိုင်ငံအား ၁၉၈၈ နောက်ပိုင်းတွင်အုပ်ချုပ်ခဲ့သောစစ်အစိုးရလက်‌အောက်သို့ ၁၉၉၅ ခုနှစ်အစောပိုင်းတွင် ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ ထို့ကြောင့် ကျွန်ုပ်တို့အနေဖြင့် ကရင်လူမျိုးများသည် တစ်ခုတည်းအဖြစ်စည်းလုံးညီညွတ်သည်ဟု ပြောဖို့ရာခက်ခဲပါသည်။  ကျွန်ုပ်တို့အနေဖြင့် ကရင်လူမျိုးအုပ်စုအမျိုးမျိုးကို အကျိုးစီးပွားနှင့် အဖွဲ့အစည်းစသည့်အရာများဖြင့် ခွဲခြားရန်လိုအပ်ပါသည်။ ဥပမာ ဒုက္ခသည်များ၊ အခြားနိုင်ငံတွင်အခြေချသွားသောကရင်လူမျိုးများ၊ အိုးအိမ်စွန့်ခွာထွက်ပြေးရသည့်ကရင်လူမျိုးများနှင့်“ အခြား” ကရင်လူမျိုးအမြောက်အမြား Thawnghmung(၂၀၁၃)  မှခေါ်တွင်သည့်အတိုင်း။ ၎င်းတို့သည် မကြာခဏ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်အတွက် တိုက်ပွဲ၀င်နေကြသည့်ကရင်များနှင့် မြန်မာစစ်တပ်နှင့်ဖြစ်ပွားသောတိုက်ပွဲများကြောင့် ဆင်းရဲဒုက္ခခံခဲ့ရသူများဖြစ်သည်။ ဤနေရာတွင် ပြန်ပြောသည့်ပုံပြင် အများစုတွင် စောဖား‌ဒေးအကြောင်းမပါ၀င်ပါ။ သူသည် နိုင်ငံ၏အရှေ့ဘက် ထိုင်းနယ်စပ်အနီးတွင် နေထိုင်သောကရင်လူမျိုးများထဲမှတစ်‌‌ယောက်ဖြစ်ပြီး ကရင်လူမျိုးများနှင့်ဗမာလူမျိုးများအကြားရှိ ပဋိပက္ခများနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာ-ခရစ်ယာန်ဘာသာ စသည့် ခွဲခြားမှုများအတွင်း ဆွဲခေါ်ခြင်းခံခဲ့ရသူဖြစ်သည်။

စောဖား‌ဒေး

စောဖား‌ဒေး သည် မွန်ပြည်နယ်၏မြို့တော်ဖြစ်သော မော်လမြိုင်မြို့တွင် ကြီးပြင်းလာခဲ့သည်။  သူ၏မိဘများမှာ စကောကရင်လူမျိုးများဖြစ်သော ဉီးရွှေထွန်းနှင့် ဒေါ်ရွှေတို့ဖြစ်သည်။  သူ၏မိသားစုသည် ရံဖန်ရံခါ မော်လမြိုင်ကမ်းလွန်ဖြစ်သော ဘီလူးကျွန်းတွင်လည်း နေထိုင်ကြသည်။  ဘီလူးကျွန်းသည် ၎င်း‌၏မိခင်ဒေါ်ရွှေ၏ မွေးရပ်မြေဖြစ်ပါသည်။  ၎င်း‌၏ဖခင် ဉီးရွှေထွန်း၏ ဇာတိမှာ မော်လမြိုင်မြို့၏တောင်ဖက် ကရင်မြို့တစ်မြို့ဖြစ်သော ကြာအင်းဆိပ်ကြီးဖြစ်ပါသည်။ ဉီးရွှေထွန်းနှင့် ဒေါ်ရွှေတို့သည် ၎င်း‌တို့၏အိမ်နားရှိ မတူညီသည့် ‌ကျောင်းတွင်စာသင်ခဲ့ကြသည်။  ထိုကျောင်းများသည် ဦးရွှေထွန်းနှင့်ဒေါ်ရွှေတို့ကို မြန်မာနိုင်ငံ၏အကြီးဆုံးခရစ်ယာန်အသိုင်းအဝိုင်းဖြစ်သည့် နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်ဘာသာသို့ ပြောင်းလဲစေခဲ့ပါသည်။  ထိုကျောင်းအဖွဲ့အစည်းများသည် နောက်ပိုင်းတွင် လက်ထပ်ထိမ်းမြားခြင်းကိုပါစီစဥ်ပေးခဲ့သည်။  ထိုအရာများအားလုံးသည် ၁၉၄၀ခုနှစ်ပြည့်လွန်နှစ်များတွင် ဂျပန်များက မြန်မာနိုင်ငံကိုသိမ်းပိုက်ချိန်၌ဖြစ်ပျက်ခဲ့သည်။ စောဖား‌ဒေးတွင် ၁၉၅၀ ခုနှစ်အစောပိုင်းတွင် မွေးဖွားခဲ့သည့် မွေးချင်းအငယ် ၂ယောက်ရှိပါသည်။  သူ၏ ကျောင်းနေစဥ်ကာလများကို မပျော်မွေ့သည့် အချိန်များအဖြစ် အမှတ်ရနေခဲ့ပါသည်။  သူသည် ၅တန်းအထိကျောင်း‌‌နေခဲ့ရပြီး ၆တန်းစာမေးပွဲအောင်ရန် နှစ်အနည်းငယ်ကြိုးစားခဲ့ရသည်။  သူ၏ မိသားစုဖြစ်စေ ‌ကျောင်းဖြစ်စေ သူ့ကိုစိတ်လှုပ်ရှားမှုမ‌ပေးနိုင်ခဲ့ပါ။  သူအသက် ၁၄ နှစ်အရွယ်တွင်အိမ်မှထွက်သွားပြီး တောထဲ၌ကျင်လည်နေသောကရင်လူငယ်များနှင့်ပူးပေါင်းခဲ့သည်။ ဤအချိန်တွင်သူသည် KNU အဖွဲ့ဝင်များ၊ ခေါင်းဆောင်များနှင့်တွေ့ဆုံခဲ့သည်။ ဒေါ်လီသည်လည်း၎င်းတို့ထဲမှတစ်ဦးဖြစ်သည်။

မြေပုံ

စောဖား‌ဒေး၏မှတ်ဉာဏ်ထဲတွင် သူကျောက်မျက်ကုန်သည်နှင့်စတင်သိကျွမ်းသည့်အချိန်၌အသက် ၂၆ နှစ်ခန့်သာရှိသေးသည်။  ထိုကုန်သည်သည် ကရင်လူမျိုးတစ်‌‌ယောက်ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံ၏မြောက်ဖက်ပိုင်းရှိကျောက်မျက်ရတနာများပေါများသည့် ကချင်ပြည်နယ်နှင့် မော်လမြိုင်မြို့သို့ ကုန်သွယ်ခရီးသွားလာလေ့ရှိသူတစ်‌‌‌ယောက်ဖြစ်သည်။ ထိုကုန်သည်နှင့်တွေ့ဆုံပြီးမကြာမီ စောဖာဒေးသည် ထိုင်းနိုင်ငံသို့ တရားမ၀င်ကျောက်မျက်ရတနာရောင်းဝယ်မှုကိုလုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ သူသည်မော်လမြိုင်ရှိကုန်သည်ထံမှ ကျောက်မျက်ရတနာများကို ယူ၍ ကြာအင်းဆိပ်ကြီးသို့လှေဖြင့်သွားခဲ့သည်။ ကရင်ပြည်၏ထူထပ်သော တောအုပ်ကို ဖြတ်ရန် အချိန် ၂ရက်ကြာအောင်လမ်းလျောက်ရန် ရဲ့ရင့်သန်မာသော ခြေလှမ်းများလိုအပ်ပါသည်။  ထိုအချိန်များတွင် စောဖရဲဒေးသည် ၎င်း‌၏ဘိုးဘေးများ၏ကြမ်းတမ်းသောခရီးစဉ်များနှင့်ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်ခွင့်ရခဲ့သည့်အချိန်များဖြစ်သည်။ ထိုင်းနိုင်ငံမဲဆောက်မြို့သို့ ‌ရောက်ရှိရန် နောက်ထပ်သုံးနာရီကြာ‌‌အောင် လှေစီး၍ သွားရသည်။ ကရင်လူမျိုးများသည် မြန်မာပြည်နှင့်ထိုင်းနိုင်ငံနှစ်ခုလုံးတွင် နေထိုင်သောကြောင့် စောဖား‌ဒေးလိုကုန်သည်များသည် နယ်စပ်ကိုတရားမ၀င်အလွယ်တကူဖြတ်သန်းသွားလာနိုင်သည်။ အများအားဖြင့်သူ၏ ခရီးစဉ်သည်မဲဆောက်တွင်အဆုံးသတ်‌သော်လည်း တစ်ခေါက်တွင် လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးဆိုင်ရာစာရွက်စာတမ်းများမရှိဘဲ ဘန်ကောက်မြို့သို့ပင်သွားရောက်ခဲ့သည်။ ပုံမှန်အားဖြင့် မဲဆောက်သို့ ရောက်သောအခါ သူသည်သယ်ဆောင်လာသည့် ပစ္စည်းများနှင့် ကျောက်မျက်ရတနာများကို ထိုင်းဘက်ခြမ်းရှိအခြားသယ်ဆောင်သူထံသို့လွှဲပြောင်းပေးရသည်။ အပြန်အလှန်အားဖြင့် စောဖား‌ဒေးသည် ထိုသယ်ဆောင်သူထံမှ ပိုက်ဆံလက်ခံရရှိပြီး မော်လမြိုင်မြို့ရှိ ကုန်သည်များထံပြန်ပို့ခဲ့ရသည်။ ထိုသို့ ပုံမှန်အလုပ်ပုံမှန်လည်ပါတ်ခဲ့ရပြီး အလုပ်လည်း‌ကောင်းခဲ့သည်။  သူသည် ထိုင်းနိုင်ငံသို့ ၃လမှ ၅လခြားတစ်ခါ ‌ကျောက်မျက်ရတနာများ သယ်ယူပို့ဆောင်ပေးရသည်။  ကျောက်မျက်ရတနာများသည်အလွန်အဖိုးတန်သောကြောင့် ထိုအလုပ်သည်အတော်လေးအကျိုးအမြတ်များသောအလုပ်ဖြစ်ခဲ့သည်။

သူ၏လုပ်ငန်းဒုတိယမြောက်နှစ်တွင် ထိုင်းဖက်မှသယ်ယူသူမှ စောဖား‌ဒေး လိမ်လည်ခဲ့သည်။ စောဖား‌ဒေးသည်မော်လမြိုင်မြို့မှ အလွန်အဖိုးထိုက်တန်‌သော ပတ္တမြားတစ်လုံးကိုသယ်ယူလာခဲ့သည်။  ထိုင်းဖက်မှသယ်ယူသူထံ ပတ္တမြားကိုလက်လွှဲပြီးချိန်တွင် ထိုသူမှာ ပိုက်ဆံမပေးဘဲ ‌ပျောက်ကွယ်သွားခဲ့သည်။  မော်လမြိုင်မြို့ရှိကရင်ကုန်သည်များထံပြန်ပေးရမည့် ပိုက်ဆံမရှိတော့‌ သောကြောင့် သူသည်ကြောက်လန့်ကာ အိမ်သို့ မပြန်ရဲတော့ပေ။  သူသည် ကရင်ပြည်နယ်၏ကုန်းတွင်းပိုင်း ကျေးရွာများတွင်နေထိုင်ခဲ့သည်။ ထိုအချိန်က နောက် ၄၃ နှစ်ကြာပြီးမှ မော်လမြိုင်သို့ပြန်လာရမည်ဖြစ်ကြောင်း သူ့အမေနှင့်ထပ်မံတွေ့ဆုံခြင်းမရှိ‌တော့ကြောင်းနှင့် သူ၏ဆုံးဖြတ်ချက်သည်မော်လမြိုင်ရှိမိသားစုတစ်စုလုံးအတွက်ဆိုးဝါးသောအကျိုးဆက်များရှိကြောင်းကို သူမသိရှိခဲ့ပဲ ‌နှစ်‌ပေါင်းများစွာကြာမှသာသိရှိခဲ့ရသည်။  သူ့အစ်ကိုသည်သာ အခါအား‌‌လျော်စွာ သူနေထိုင်သည့်နေရာသို့ လမ်းကြုံ၀င်ရောက်လည်ပါတ်လေ့ရှိ‌သော်လည်း သူ့မိသားစုခံစားခဲ့ရသည့် အကျိုးဆက်များကိုမပြောပြဖြစ်ခဲ့ပါ။

စောဖား‌ဒေးသည် ၀င်းခနကျေးရွာတွင်နေထိုင်ခဲ့ပြီး ငယ်စဥ်ကသိကျွမ်းခဲ့သော ဒေါ်လီ၏အဖွဲ့သို့၀င်ရောက်ခဲ့သည်။ ဒေါ်လီသည် KNU ဒေသခံခေါင်းဆောင်တစ်ဦးဖြစ်ပြီး တစ်ချိန်တည်းမှာပင် သူသည် KNU ဒေသလေးခုအနက်တစ်ခုဖြစ်သည့် ၀င်းရွာမြို့နယ်ကိုထိန်းချုပ်သည်။ ၆. ထိုဒေသသည် တပ်မတော်ထိန်းချုပ်ဒေသမဟုတ်ဘဲ KNU ၏ထိန်းချုပ်ဒေသ (ယနေ့တိုင်) ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့၏ဒေသကို အဖွဲ့ငယ်လေးများ ၂၀မှ ၃၀အထိ ကင်းလှည့်ခဲ့ကြပြီး စောဖား‌ဒေးသည်ထိုအထဲမှ တစ်ဦးဖြစ်သည်။  ကျောင်းဆရာများရှားပါးလာသည့်နှင့်အမျှ သူသည်ကျေးရွာစာသင်ကျောင်းတစ်ကျောင်းတွင် ကျောင်းဆရာအဖြစ် ထမ်း‌‌ဆောင်ခဲ့သည်။ သူဒေါ်လီ၏အဖွဲ့၀င်တစ်ဦးအနေဖြင့် နေခဲ့ရသည့်အချိန်များသည် ကောင်းမွန်သည့်အမှတ်တရများဖြစ်ခဲ့သည်။ တောအုပ်ထဲတွင် လှည့်လည်သွားလာရသည့် လွပ်လပ်ခြင်းကို သူအလွန်နှစ်သက်ပါသည်။  အမှန်အတိုင်း ၀န်ခံရလျှင် ထိုနေရာတွင်စွန့်စားခန်းများစွာက ကြိုဆိုနေ‌သော်လည်း သူ့အနေဖြင့် အမဲလိုက်ခြင်းတစ်ခုတည်းကိုသာ ကြိုက်နှစ်သက်ခဲ့သည်။  ထိုဒေသကိုကင်းလှည့်နေစဉ် အစားအစာများလိုအပ်လျှင် ခေါင်းဆောင်သည်စောဖားဒေးကိုအမြဲတာ၀န်ပေးအပ်သည် အဘယ်‌‌‌‌‌‌‌ကြောင့်ဆိုသော်သူသည်အကောင်းဆုံးလက်ဖြောင့်သမားဖြစ်ပြီး ပစ်မှတ်များကိုအမြဲထိမှန်ခဲ့သူဖြစ်သည်။

စောဖား‌ဒေး‌နေထိုင်သည့်ကျေးရွာ ပါတ်၀န်းကျင် (G. Winterberger)

စီ၀ဆိုသော ဒေသခံကရင်မိန်းကလေးတစ်ဦးနှင့် ကင်းလှည့်တာ၀န်ထမ်း‌ဆောင်နေချိန်တွင် ဆုံတွေ့ခဲ့ကြသည်။ ထိုမိန်းကလေးသည် ၎င်းတို့ထိန်းချုပ်ထားသည့် ကျေးရွာတစ်ရွာဖြစ်သော သံဘရာကျေးရွာတွင် နေထိုင်သူဖြစ်သည်။  ထိုမိန်းကလေးနှင့် ၃နှစ်ကျော်ကြာ ချစ်ကြိုက်ပြီးနောက်တွင် ဒေါ်လီထံမှ လက်ထပ်ထိမ်းမြားခွင့်တောင်းခံခဲ့ကြသည်။  စောဖား‌ဒေးသည် အသက်၃၀ခန့်တွင် စီ၀နှင့် ၀င်းခနကျေးရွာတွင် မင်္ဂလာဆောင်ခဲ့ပြီး သံဘရာရွာတွင်အတူတကွနေထိုင်ကြသည်။ ၎င်းတို့တွင် ‌ယောကျာ်းလေး ၂ဦးနှင့် မိန်းကလေး ၁ဦး စုစုပေါင်းသားသမီး ၃ဦး ထွန်းကားခဲ့ကြသည်။  စောဖား‌ဒေးသည် ဒေါ်လီ့အဖွဲ့တွင်ပါ၀င်၍ KNUဒေသတစ်လျှောက် ကင်းလှည့်တာ၀န်းဆက်လက်ထမ်း‌ဆောင်နေဆဲဖြစ်သည်။  KNUသည် ကရင်‌တော်လှန်ရေး၏ နိုင်ငံရေးပါတီဖြစ်သဖြင့် KNU“တိုက်စစ်မှုးများ” သည်လေ့ကျင့်ထားသောစစ်သားမဟုတ်ကြပေ – ပုံမှန်စစ်သားများသည် KNLA တွင်ပါ၀င်၍စည်းလုံးကြသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ KNU တိုက်စစ်မှုးများသည် တပ်မတော်နှင့်တိုက်ပွဲများဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ များသောအားဖြင့် စောဖားဒေးအပါအ၀င် ဒေါ်လီနှင့်သူအဖွဲ့သည် မြန်မာစစ်တပ်နှင့်မဆုံမိရန် ကြိုးစားခဲ့ကြသည်။  မြန်မာစစ်သားများသည် များသောအားဖြင့်ကရင်ရွာသားများနှင့်ပေါ်တာများကိုလူ့ဒိုင်းများအဖြစ်အသုံးပြုကာ ‌ရောက်ရှိလာလျှင် KNU တိုက်စစ်မှုးများသည်တောထဲ၌ပုန်းအောင်းနေကြရသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ စောဖား‌ဒေး KNU တိုက်စစ်မှုးအဖြစ်ရှိနေချိန်တွင် တပ်မတော်မှ ၎င်းတို့ကို ၂ကြိမ်တိုင် ချုံခိုတိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ တိုက်ပွဲတစ်ခုတွင် KNU တိုက်စစ်မှုး၅ဦး သေဆုံးခဲ့‌‌သော်လည်း ထိုတိုက်ပွဲများအတွင်း မြန်မာဘက်တွင်ထိခိုက်သေဆုံးမှုမရှိခဲ့ပါ။

သူ၏ဇနီး စီ၀သည် ဗုဒ္ဓဘာသာမိသားစုမှ လာသူဖြစ်ခြင်းမှလွဲ၍ စောဖာဒေးသည်ပျော်ရွှင်သောအိမ်ထောင်ရေးကိုရရှိခဲ့သည်။  အစပိုင်းတွင် သူ၏ယောက္ခမဖြစ်သူများက သူ့ကိုဗုဒ္ဓဘာသာသို့ကူးပြောင်းစေလိုခဲ့ကြသည်။ သူသည်နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်ဘာသာ၀င်အဖြစ်ကြီးပြင်းလာသူဖြစ်‌သောကြောင့် အမြဲတစေငြင်းပယ်ခဲ့သည်။ ဤလက်ထပ်ထိမ်းမြားမှုရှိ ဘာသာရေးကွဲပြားမှုသည်နှစ်ပေါင်းများစွာကြာ‌သောပြဿနာတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၀နှစ်ကြာပြီး‌‌နောက် စောဖား‌ဒေး နှင့် စီ၀တို့သည် ကွာရှင်းပြတ်စဲရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ စောဖား‌ဒေးကတော့ သူအနေဖြင့် ဗုဒ္ဓဘာသာဖြစ်စေ နှစ်ခြင်းခရစ်ယာန်ဘာသာဖြစ်စေ မည်သည့်ဘာသာကိုမှ ယ‌‌နေ့အချိန်တွင် နှစ်သက်ခြင်းမရှိ‌ကြောင်းပြောဆိုခဲ့သည်။  သူကွာရှင်းပြတ်စဲပြီး‌ နောက်ပိုင်းတွင် သူ၏ကလေးများနှင့်လည်းမတွေ့ဆုံခဲ့ပါ။  သို့‌သော် သူသည်ဒေါ်လီ အပေါ်တွင်တော့ သစ္စာရှိခဲ့ပြီး ဒေသတစ်၀ိုက် ခြေဦးတည့်ရာသွားလာနေထိုင်ခဲ့သည်။  သူသည်လွတ်လပ်မှုနှင့်သဘာဝတရားကိုချစ်မြတ်နိုးပြီး “လွပ်လပ်ဖို့နဲ့ ကျွန်ုပ်လုပ်ချင်တာကိုလုပ်ခွင့်ရဖို့” ဆိုသည့်ဝါကျသည် ယနေ့တိုင် သူ၏ဘ၀အကြောင်းဖော်ပြရန် လက်စွဲကျင့်သုံးခဲ့သော ဝါကျတစ်ခုဖြစ်သည်။

ထိုအချိန်များ ရုတ်တရက်ဆိုသလို ရပ်တန့်ဖို့ဖြစ်လာခဲ့သည်။  သူ၏ KNUတိုက်စစ်မှုးအဖြစ် တာ၀န်ယူမှုသည် သူ၏ခေါင်းဆောင်အလွန်ရင်းနှီးသောကြောင့်သာဖြစ်သည်။  ထို့ကြောင့် ဒေါ်လီလုပ်ကြံခံရချိန်တွင် စောဖား‌ဒေးသည် အနှစ်၂၀ကျော်တာ၀န်ယူခဲ့သည့် KNUတိုက်စစ်မှုးအဖြစ်မှ ရပ်တန့်ရန်နှင့် အဖွဲ့မှထွက်ခွာရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ သူသည် အသက် ၅၀ အရွယ်တွင် သူအမြဲနှစ်သက်ခဲ့ရသော ထီးဖားထောကျေးရွာတွင်အငြိမ်းစားယူပြီးနေထိုင်ခဲ့သည်။ လှပသောသဘာ၀ပါတ်၀န်းကျင်နှင့် လွပ်လပ်မှု ကိုထိုနေရာတွင် ခံစားရသောကြောင့်ဖြစ်သည်။  သူသည်ကင်းလှည့်တာ၀န်ထမ်းဆောင်စဉ်က ထိုနေရာတွင်  သူငယ်ချင်းများစွာရှိခဲ့ပြီးဖြစ်သည်။ ထိုနေရာတွင်သူ၏ ကိုယ်ပိုင်အိမ်မရှိသော်လည်း သူ၏သူငယ်ချင်းများက အိမ်တွင်လာနေရန် အမြဲကြိုဆိုသည်။ စောဖာဒေးသည် တိရိစ္ဆာန်များကိုအမဲလိုက်ခြင်း အထူးသဖြင့် ငှက်များအားလေသနတ်ဖြင့်ပစ်ဖမ်း၍ ရွာထဲတွင်ရောင်းချခြင်းဖြင့် အသက်မွေးခဲ့သည်။

မြန်မာစစ်တပ်သည် ထီးဖားထောကျေးရွာသို့ မကြာခဏလာရောက်ခဲ့ပြီး ကရင်စစ်သားများ၊ စစ်တပ်အသုံးအဆောင်များ သို့မဟုတ် အတင်းအဓမ္မအလုပ်ခိုင်းစေရန်အတွက် ပေါတာအဖြစ် အား‌ကောင်းမောင်းသန်ကရင်အမျိုးသားများအား လာရောက်ရှာ‌ဖွေလေ့ရှိကြသည်။  ထိုအချိန်များတွင် အခြားရွာသူရွာသားများနည်းတူ စောဖား‌ဒေးသည်လည်းတောထဲ၌အမြဲပုန်းနေခဲ့ရသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် သူလည်း အခြား‌‌သူများနည်းတူထိုင်းနိုင်ငံသို့ ထွက်ပြေးခိုလှုံရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။  ထိုင်းနိုင်ငံရှိ Hwe Malei ဒုက္ခသည်စခန်းတွင် ၂နှစ်ခန့်နေထိုင်ခဲ့သည်။  ထိုနေရာတွင်လုံခြုံစိတ်ချရပြီး သူ၏သူငယ်ချင်းများနှင့်ကရင်အသိအကျွမ်းများစွာလည်းထို‌နေရာတွင်နေထိုင်ကြသည်။ သို့သော်လည်း ထိုနေရာတွင် ထိုင်းအာဏာပိုင်များမှ စည်းကမ်းများဖြင့် ထိန်းချုပ်ထား‌သောကြောင့် သူအနေဖြင့် လုပ်စရာမရှိ‌ သောကြောင့် မပျော်ရွှင်နိုင်ခဲ့ပါ။  သူချစ်မြတ်နိုးရသည့်ကျေးရွာ၏လွတ်လပ်မှုနှင့်ရှုခင်းများကိုသူ လွမ်းဆွတ်ခဲ့ရသည်။ အန္တရာယ်ရှိသည့်ကြားမှ အိမ်သို့ သုံးရက်ကြာလမ်းလျှောက်ပြန်လာခဲ့သည်။ ထီးဖာထောရွာသို့ ပြန်ရောက်ပြီး ‌ပျော်ရွင်သည့်ဘ၀ဖြင့် နေထိုင်ခဲ့သည်။ သို့သော် လုံး၀အန္တရာယ်ကင်းသည့် ဘ၀မျိုးတော့မဟုတ်ပါ။ ရွာသားများသည် တစ်ခါတစ်ရံမြန်မာစစ်တပ်များထံမှ ပုန်းအောင်းနေရဆဲဖြစ်သော်လည်း ၎င်းမှာလွတ်လပ်သည့် ဘ၀တစ်ခုဖြစ်သည်။ ယနေ့အချိန်တွင် မြန်မာစစ်သားများလည်း လာ‌‌ရောက်ခြင်းမရှိကြ‌တော့ပါ။

စောဖား‌ဒေး၏အငယ်ဆုံးသားမှာ‌ ‌ကျေးရွာအနီးတွင်ပင်နေထိုင်သောကြောင့် မကြာခဏတွေ့ခွင့်ရသည်။  သူ၏ ညီဖြစ်သူမှလည်း အခွင့်အခါသင့်သလို လာ‌ရောက်လည်ပါတ်ပါသည်။  လွန်ခဲ့သော နှစ်အနည်းငယ်က စောဖား‌ဒေးသည် သူ၏မိခင်ဖြစ်သူမော်လမြိုင်မြို့တွင် ဆုံးပါသွားပြီဖြစ် ကြောင်းကြားသိခဲ့ရသည်။  လွန်ခဲ့သောဆယ်စုနှစ်အလွန်က သူထိုင်းဖက်မှသယ်ယူသူထံမှ အလိမ်ခံရစဉ် မော်လမြိုင်သို့မပြန်ဖြစ်ခဲ့‌သောကြောင့် မည်သည့်အရာများဖြစ်ပျက်ခဲ့သည့်ဆိုသောကိစ္စများကိုလည်းသူသိရှိခွင့်ရခဲ့သည်။ စောဖား‌ဒေး ထံမှ ငွေကြေးရစရာရှိ‌ သောကရင်ကုန်သည်သည် သူပြန်ရောက်မလာသောအခါ သူ၏မိသားစုထံသို့ ဆက်သွယ်လာခဲ့သည်။ စောဖား‌ဒေး၏မိခင်မှ မြေအချို့ကို ရောင်းချပြီး ထိုငွေများကို ပေးချေခဲ့ရသည်။  အကယ်၍ထိုအကြောင်းကို စောဖား‌ဒေးသိရှိခဲ့လျှင် မော်လမြိုင်မြို့သို့ ပြန်သွားပြီး သူ၏အကြွေးများအတွက် ပေးချေမည်ဖြစ်သည်။  သို့‌သော် နှစ်‌ပေါင်းများစွာကြာပြီး အသက် ၆၀နီးပါးရှိသည့် ပိုက်ဆံတပြားမှမရှိသည့် ဘ၀ဖြင့် မော်လမြိုင်မြို့သို့ ပြန်သွားစရာအကြောင်းပြချက် သူ့မှာမရှိတော့‌ပေ။  သူ၏တူဖြစ်သူမှ အလွန်တိုက်တွန်း‌တောင်းဆိုမှုကြောင့်သာ သူတစ်ခေါက်ပြန်သွားဖြစ်သည်။  စောဖား‌ဒေးသည် သူ၏ မျက်စိတွင်ပြဿနာမဖြစ်ခင်အချိန်အထိ မုဆိုးဘ၀ဖြင့်အသက်မွေးခဲ့သည်။  ယခုအချိန်တွင် သူ့အသက် ၇၀ရှိပြီဖြစ်သည်။  သူအလွန်ချစ်‌သောသေနတ်ကို ရောင်းရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။  ယခုအချိန်တွင် သူသည် ရွာတွင် ထိုင်းထီများ ရောင်းချခြင်းဖြင့်အသက်မွေးပါသည်။  သူ၏အနာဂါတ်အတွက်လည်း သူစိုးရိမ်မိပါသည်။  ယခုအချိန်တွင် သူ့ကိုယ်သူ စောင့်ရှောက်နိုင်သော်လည်း မည်မျှကြာသည်အထိ ထိုသို့လုပ်နိုင်မည်ကို မသေချာပါ။  သူဘာဆက်ဖြစ်မလဲ ဘယ်သူက သူ့ကိုစောင့်ရှောက်မည်ကို သူမသိပါ။

နောက်ပိုင်းအတွေးများ

စောဖားဒေးကို ၎င်း‌၏ဇာတိမြေအတွက် တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့သည့် စံပြပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဉီးအဖြစ် ဖော်ပြ၍မရနိုင်ပါ။  သူသည် KNUသို့ အမှတ်မထင်၀င်‌ရောက်ဖြစ်ခဲ့ခြင်းသာ ဖြစ်သည်။  သို့သော် ပို၍အရေးကြီးသည်မှာ သူသည်သူ့ဘဝရှိအခက်အခဲများနှင့်အန္တရာယ်များအားလုံးကိုကျော်လွှားနိုင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ စောဖား‌ဒေးသည် သူ၏ဘ၀တွင်ကိုယ်ပိုင်ဆုံးဖြတ်ချက်များကို ချနိုင်ခဲ့သည်။  သူငယ်ရွယ်စဥ်အခါတွင် သူငယ်ချင်းများနှင့်တောအုပ်ထဲသို့ ခြေဆန့်ရသည်ကို နှစ်သက်ခဲ့သည်။  ထိုအချိန်တွင် KNUစတင်ဖွဲ့စည်းကာစအချိန်ဖြစ်သည်။ ဆယ်နှစ်မှ ဆယ့်ငါးနှစ်ခန့်ပင်ကြာမြင့်‌သေးသည်။  KNUသည် ကြီးထွားလာပြီး အင်အားကြီးမားပြီးသြဇာညောင်းသောအဖွဲ့အစည်းတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။ လူငယ်များ၏ စိတ်၀င်စားမှုများကိုလည်း ဆွဲဆောင်နိုင်ခဲ့သည်။  သို့‌သော် စောဖား‌ဒေးအတွက်မူ ထိုအရာသည် အကြောင်းပြချက်တစ်ခုမဟုတ်ခဲ့ပါ။  သူ KNUသို့၀င်ရောက်ခဲ့ခြင်းသည် သူငယ်ရွယ်စဥ်ကတည်းက ခင်မင်ရင်းနှီးသည့် သူ၏သူငယ်ချင်းဖြစ်သူ ဒေါ်လီကြောင့်ဖြစ်သည်။  ဒေါ်လီသည် KNUဒေသအမှတ် ၆၏ ‌ဒေသခေါင်းဆောင်တစ်ယောက်ဖြစ်သောကြောင့်ဖြစ်သည်။   စောဖား‌ဒေး သည် ၎င်း‌၏နက်ရှိုင်း‌သော သူငယ်ချင်းသံယောဇဥ်နှင့်  ၎င်း‌၏သူငယ်ချင်းဖြစ်သူကို ကူညီရန်အတွက် ဒေါ်လီ၏အဖွဲ့သို့ ၀င်ရောက်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။  တစ်ဖက်တွင်လည်း စောဖား‌ဒေးသည် ထိုင်းဖက်မှသယ်ယူသူထံမှ အလိမ်ခံရခြင်းကြောင့် ပိုက်ဆံမရှိဘဲ မွေးရပ်မြေသို့ ပြန်သွားရန် ကြောက်လန့်ခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်သည်။  စောဖား‌ဒေးသည် ‌ရှေ့ဆက်ဘာလုပ်ရမည်မှန်းမသိသော အခြေအနေတွင် ရှိနေခဲ့ပါသည်။   ၎င်း‌၏ဆုံးဖြတ်ချက်သည် အကြောင်းပြချက်များစွာအပေါ်အခြေခံထားပါသည်။  ဒေါ်လီအသက်ခံရပြီး မကြာခင် စောဖား‌ဒေး KNUမှ ထွက်ခွာခဲ့ခြင်းသည် သူအနေဖြင့် ကရင်တိုက်စစ်မှုးတစ်‌ယောက်ဖြစ်လာရသည့်အဓိကအကြောင်းသည် သူငယ်ချင်းသံယောဇဥ်ကြောင့် ဖြစ်သည်ဟူသော ယူဆချက်ကို ပိုမိုခိုင်မာစေခဲ့သည်။   စောဖား‌ဒေး ကိုယ်တိုင်လည်း သူအဖွဲ့၀င်ဖြစ်လာရခြင်း၏ နောက်ခံအကြောင်းပြချက်ကို မစဥ်းစားဖြစ်ခဲ့ပါ။  သူအနေဖြင့် ဒေါ်လီ၏အဖွဲ့သို့ ၀င်ရောက်ခဲ့ပြီးနောက် သူ၏ဘ၀အခြေအနေကို ကျေနပ်ခဲ့သည်ဟုသာ ထောက်ပြခဲ့ပါသည်။

လွတ်လပ်မှု၊ သူ့ဇာတိမြေကိုချစ်ခြင်းနှင့် လူမှုရေးသို့မဟုတ်ရုပ်ပစ္စည်းဆိုင်ရာအကန့်အသတ်များမှ လွတ်ငြိမ်းခြင်းတို့သည် စောဖာဖာ၏ဘဝတစ်လျှောက်ကိုထင်ဟပ်နေသော အဓိကစကားလုံးများဖြစ်သည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ သူ၏လူမှုဝန်းကျင်ရှိ အားပြင်းသောလွှမ်းမိုးမှုတစ်ခုကို မရှောင်ရှားနိုင်ခဲ့ပေ။  ၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင် DKBA ဖွဲ့စည်းရန် ဦးဆောင်ခဲ့သော ဗုဒ္ဓဘာသာကရင်နှင့်ခရစ်ယာန်ကရင်တို့၏ တင်းမာမှုများသည် စောဖီးဒေကိုလည်းထိခိုက်‌စေခဲ့သည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်ယောက္ခမများနှင့်  သူ၏အကြားရှိ မမြင်သာသည့်တင်းမာမှုသည် မြေပြင်ပေါ်သို့ ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ သူ၏ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်ယောက္ခမများသည် နောက်ဆုံးတွင်သူ့အား ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်အဖြစ်ကူးပြောင်းရန် သို့မဟုတ် သူ၏ဇနီးအား ကွာရှင်းရန် ‌တောင်းဆိုလာကြသည်။  သူကွာရှင်းရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။  ဘာသာ‌ရေးကြောင့်ထိုသို့ဆုံးဖြတ်ခဲ့သလား။  မဟုတ်ပါဟု စောဖား‌ဒေးမှပြောခဲ့သည်။ သူဘာသာ‌ရေးကို နှစ်သက်ခဲ့ခြင်းမရှိပါ။  မိရိုးဖလာကြောင့် သို့မဟုတ် သူ့ရဲ့အကျင့်ဗီဇကြောင့်ထိုသို့ဆုံးဖြတ်ခဲ့သလား။  သူကိုယ်တိုင်လည်း ‌သေချာစွာမသိခဲ့ပါ။  သို့သော်ဤဆုံးဖြတ်ချက်တွင် လွတ်လပ်မှုနှင့်ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့်သည် အဓိကအခန်းကဏ္ဍမှပါ၀င်ခဲ့သည်။

ပြီးတော့ ဤဘ၀သည် ယနေ့တိုင် စောဖား‌ဒေး နေထိုင်လာခဲ့သည့်ပုံစံဖြစ်ပါသည်။  သူ၏ မျက်စိများပိုမိုဆိုးရွားလာသောအခါ သူအခြားအလုပ်အကိုင်တစ်ခု ပြောင်းလဲလုပ်ကိုင်ရန် သူကိုယ်တိုင်ဆုံးဖြတ်ချက်ချခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။  သူဟာကံကြမ္မာကိုစိန်မခေါ်ခဲ့သော်လည်း သူဟာနှစ်ပေါင်းများစွာအသုံးပြုခဲ့တဲ့သေနတ်ကိုရောင်းပြီး အသက် ၇၀ အရွယ်မှာဘဝသစ်တစ်ခုစခဲ့ရပါတယ်။

အောက်ခြေမှတ်ချက်များ

1  ‘Karen’ ၏မြန်မာအသံထွက်နာမည်မှာ ‘ကရင်’ဖြစ်ပါသည်။ ဤစာသားသည် ကရင်လူမျိုးများမှ ၎င်းတို့အကြောင်း နိုင်ငံခြားသားများကို ပြောဆိုသောအင်္ဂလိပ်စကားလုံးကိုအသုံးပြုသည်။

2 အတိအကျကိန်းဂဏန်းများမရှိသော်လည်းခရစ်ယာန်ကရင်ရာခိုင်နှုန်းသည် ၂၅% ရှိသည်ဟုခန့်မှန်းရသည် (Gravers 2014: 175)

* စောဖားဒေးထံသို့ သွားရန်ခရီးစဉ်နှင့် ဤထုတ်ဝေမှုအတွက် ကုန်ကျစရိတ်များကို Zurich တက္ကသိုလ်မှသိပ္ပံနှင့်လူသားသုတေသနသုတေသနဖောင်ဒေးရှင်းမှငွေကြေးထောက်ပံ့ခဲ့သည်။ (No. STWF-17-021) ။

စာပေများ

Gravers, Mikael. 2007. “Conversion and Identity: Religion and the Formation of Karen Ethnic Identity in Burma.” In Exploring Ethnic Diversity in Burma, edited by Mikael Gravers: 227-258. Kopenhagen: NIAS Press.

Gravers, Mikael. 2014. “Ethno-nationalism and violence in Burma/Myanmar – the long Karen struggle for autonomy.” In Burma/Myanmar-Where Now? edited by Mikael Gravers and Flemming Ytzen: 173-197. Copenhagen: NIAS Press.

Morrissey. 1998. “On oral history interviewing.” In The oral history reader, edited by Robert Perks and Alistair Thomson: 107-113. London and New York: Routledge.

Perks, Robert and Alistair Thomson (ed.). 1998. The oral history reader. London and New York: Routledge.

San C. Po. 2001. Burma and the Karens. Bangkok: White Lotus Press.

Slim and Thompson. 1998. “Ways of listening.” In The oral history reader, edited by Robert Perks and Alistair Thomson: 107-113. London and New York: Routledge.

Thawnghmung, Ardeth Maung. 2013. The “other” Karen in Myanmar. Ethnic minorities and the struggle without arms. Lanham: Lexington Books.

Winterberger, Georg. 2017. Myanmar. Durch die Linse der Menschen. Through the lens of people. Petersberg: Michael Imhof Verlag.

စောဘဦးကြီး (1905-1950)

Laura Hornig
Translation by Nang Lao Kham

English version of this article

(နာမည်ပြောင်းလဲခြင်း မတိုင်မီက ဖြစ်ပျက်ခဲ့သည့် ဖြစ်ရပ်များဖြစ်သည့်အတွက် ဤနေရာတွင် “ကရင်ပြည်” နှင့် “ဗမာပြည်” ဟုသုံးနှုန်းပါသည်။)

မိတ်ဆက်

ထိုင်း-မြန်မာနယ်စပ်တလျှောက်ရှိ ကရင်လူမှုအသိုင်းအ၀န်းနှင့် တွေ့ဆုံခဲ့သည့်သုတေသီများ၊ စာနယ်ဇင်းသမားများနှင့် အကူအညီပေးရေးလုပ်သားများသည် သူ၏မျက်နှာကို လူတို့၏အိမ်များရှိ ပိုစတာများတွင် သို့မဟုတ် နှစ်စဉ်ကရင်အာဇာနည်နေ့ အထိမ်းအမှတ်အခမ်းအနားများတွင် အကြိမ်‌ပေါင်းများစွာ တွေ့ဖူးကြမည်မှာ မလွဲမသွေဖြစ်ပါသည်။  စောဘဦးကြီး သည် ယနေ့ထိတိုင် ကရင်ပုန်ကန်မှု၏ မျက်နှာစာအဖြစ်ရှိနေသည်။  သူ့ကို ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး (KNU)၏ တည်ထောင်သူအဖြစ် လူသိများသည်။ ဘဦးကြီးသည် ဗြိတိသျှတို့နှင့်လည်းကောင်း လွတ်လပ်ရေးရပြီး နောက်ပိုင်းမြန်မာအစိုးရနှင့်လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးမှုများပြုလုပ်ရာတွင် ကရင်အမျိုးသားအရေးကို ထပ်ခါတလဲလဲပြောဆိုခဲ့ပြီးနောက်ဆုံးတွင် လက်နက်ကိုင်တိုက်ပွဲကို စတင်ခဲ့သည့် နိုင်ငံရေးသမား စင်စစ်တစ်ယောက်ဖြစ်သည်။ ဤဆောင်းပါးသည် ကရင်ပြည်နယ်နှင့် ဝေးသောရွာတစ်ရွာတွင် မွေးဖွားခဲ့ပြီး ပြည်တွင်းစစ်မတိုင်မီနှစ်များတွင် လန်ဒန်၌ဥပဒေ ပညာသင်ကြားခဲ့ပြီး အင်္ဂလိပ်အမျိုးသမီးတစ်ဦး နှင့်လက်ထပ်ခဲ့ပြီးနောက် ကလေးသုံးယောက် ထွန်းကားခဲ့သည့်ခရစ်ယာန်ဘာသာ၀င် စကောကရင်အမျိုးသား၏ ဘဝနှင့်အမွေအနှစ်များကို လေ့လာရန် ရည်ရွယ်ထားသည်။  စောဘဦးကြီးသည် ၁၉၅၀ခုနှစ် အသက် ၄၇နှစ်အရွယ်တွင် အသတ်ခံရသည်။ သူသည် မြန်မာနိုင်ငံအရှေ့ပိုင်းရှိ အကြမ်းဖက်ပဋိပက္ခများကြောင့် တိုက်ရိုက်ဖြစ်စေသွယ်ဝိုက်၍ဖြစ်စေ ထိခိုက်ခံစားခဲ့ရသော ကရင်လူမျိုးအများစု နှင့် ယနေ့တိုင် တတ်ကြွဆဲ၊ သြဇာရှိဆဲဖြစ်သော ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံးအတွက် အ‌ရေးပါသောသင်္ကေတ အဖြစ်ကျန်ရှိ နေပါသည်။

အတ္ထုပ္ပတ္တိပုံကြမ်း

စောဘဦးကြီးကို ၁၉၀၃ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် ဧရာဝတီတိုင်း၏မြို့တော်ဖြစ်သော ပစိမ် (ယခုပုသိမ်)အနီးရှိ ရွာတစ်ရွာတွင် မွေးဖွားခဲ့သည်။ ဘဦးကြီး၏ဖခင်သည် မြေပိုင်ရှင်တစ်ဦး ဖြစ်ပြီး သူသည် ကျေးရွာ၏အကြီးအကဲလည်းဖြစ်‌သောကြောင့် ကြွယ်ဝချမ်းသာပြီးသြဇာညောင်းသည်။ ထိုအချိန်တွင် ဗြိတိသျှတို့က မြန်မာနိုင်ငံကိုဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာ အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသကို အေးဆေးပြီးလူနေထူထပ်သောဒေသအဖြစ်မှ တိုင်းပြည်၏အဓိက ဆန်စပါးထုတ်လုပ်သည့် ဒေသအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲခဲ့သည်။  ဤဖြစ်စဉ်တွင် ရွှံ့နွံများနှင့် တောအုပ်များကို အကြီးစားစိုက်ပျိုးရေးအတွက်လယ်ကွင်းများသို့ပြောင်းလဲရန် ‌ရောက်ရှိလာ‌သော ထောင်နှင့်ချီသောရွှေ့ပြောင်းအလုပ်သမားများသည် မြန်မာနိုင်ငံအထက်ပိုင်းနှင့် အိန္ဒိယတို့မှ ဖြစ်သည်။  ဤကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုကြောင့် ဒေသတွင်းနေထိုင်လျက်ရှိသော ကရင်နှင့် ဗမာလူမျိုးများသည် စိုက်ပျိုးရေးနှင့်ငါးဖမ်းလုပ်ငန်း ကိုသာအဓိကလုပ်ကိုင်ခဲ့ကြရသည့် အပြောင်းအလဲများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ကရင်လူမျိုးအများစုသည် ခရစ်ယာန်ဘာသာကို လက်ခံကျင့်သုံးသည်သာမကအတန်းပညာ၏ အရေးပါပုံကိုလည်း သိရှိလက်ခံလာကြသည်။ လူများသည် မြို့ကြီးများသို့ ပိုမိုပြောင်းရွှေ့လာကြပြီး အသက်မွေး၀မ်းကျောင်းမှုပုံစံများလည်း ပြောင်းလဲလာကြသည်။ စောဘဦးကြီး၏ဘဝနှင့် ပတ်သက်၍ သူနှင့်သူ့မိသားစုကြုံတွေ့ခဲ့‌သော အရာများအကြောင်းကို ကရင်လူမျိုးများနှင့် ကရင်လူမျိုးမဟုတ်သူများလည်း ပိုမိုနားလည်စေရန် သူ၏မြေးဖြစ်သူ Paul Sztumpf (၂၀၁၁) မှကျေးဇူးတင်စွာဖြင့် ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ဘဦးကြီး၏ ဖခင်သည် ခရစ်ယာန်ဘာသာ၀င် စကောကရင်မိသားစုမှ ဖြစ်သည်။ သို့သော်လည်း ၎င်း‌၏ရွာတွင်ဗမာလူမျိုး ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်လူဦးရေမှာ ပိုမိုများပြားသည်။ အစီရင်ခံစာများအရ ထိုအုပ်စုနှစ်စုလုံးသည် ငြိမ်းချမ်းစွာအတူယှဉ်တွဲနေထိုင်ခဲ့ကြသော်လည်း ကျေးရွာ၏သီးခြား နေရာများတွင်နေထိုင်ကြပြီး ၎င်းတို့အကြားအဆက်အသွယ်မှာ အကန့်အသတ်ရှိသည်။ ကျေးရွာတစ်ရွာစီ၏ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းဘ၀သည် ဘုရားရှိခိုးကျောင်းနှင့် ဘုန်းကြီးကျောင်းများကို အသီးသီးဗဟိုပြုသည်။ ကျေးရွာများရှိနေထိုင်မှုဘဝကို ယေဘုယျအားဖြင့်ရာသီ၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့်ရိုးရာပွဲတော်များဖြင့်မှတ်သားသည်။ ကျေးရွာခေါင်းဆောင်ဖြစ်သော ဘဦ ကြီး၏ဖခင်သည် ရွာသားအားလုံး၏စိုးရိမ်မှုများကို ဂရုစိုက်ရန်တာဝန်ရှိသည်။ သူသည် ပုသိမ်ရှိ ကိုသာဖြူဟုအမည်ရသော စကောကရင်အထက်တန်းကျောင်း ကဲ့သို့သောလူထုစီမံကိန်းများကို ထောက်ပံ့ပေးခဲ့သည်။ ကိုသာဖြူ ဘုရားရှိခိုးကျောင်းနှင့်ဘာသာရေးစာသင်ကျောင်းသည် ပုသိမ်မြို့ရှိ စကောလူမှုအသိုင်းအဝိုင်း အလယ်တွင်ယနေ့တိုင်တည်ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။

သူနှင့်အတူကြီးပြင်းခဲ့ကြသော ဘဦးကြီး၏မိခင်၊ ညီမနှစ်ယောက်၊ အစ်မနှစ်ယောက်တို့၏ အကြောင်းကိုမူသိပ်မသိခဲ့ပေ။ ကျွန်ုပ်တို့သိသည်မှာ စောဘဦးကြီးသည် နှစ်ခြင်းခံ အထက်တန်းကျောင်းသို့တက်ရောက်ခဲ့ပြီး ထိုကျောင်းတွင် သူကို နိုင်ငံခြားသာသနာပြုဆရာများမှ သင်ကြား‌ပေးခဲ့သည်။  စောဘဦးကြီးသည် ကရင်လူမျိုးနှင့် ခရစ်ယာန်ဘာသာ၀င် ဆိုင်ရာ သဘောတရားများဖြင့် ကြီးပြင်းလာပြီး လူမျိုးနှင့်ဘာသာရေးလူနည်းစုဝင်တစ်ယောက်ဖြစ်သည်။ ဗြိတိသျှတို့၏မူဝါဒများကြောင့် ကရင်ခရစ်ယာန်ဘာသာ၀င်များနှင့် ဗမာဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ အကြားရန်လိုမှုများဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ဗြိတိသျှတို့သည် ရဲနှင့်လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များတွင် ကရင်လူမျိုး အများအပြားကို စုဆောင်းခဲ့သည်။ ဗမာအမျိုးသားရေးဝါဒီများအကြား လွတ်လပ်ရေးရလိုသောဆန္ဒများပြင်းထန်လာသော်လည်း အချို့သောကရင်ခေါင်းဆောင်များ၏ အမြင်တွင် ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်မှုသည် ကရင်လူမျိုးများအား အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ ကာကွယ်မှုနှင့်အခွင့်အရေးများပေးခဲ့သည်။ မတူညီသည့် သစ္စာရှိမှုတို့သည် နောင်လာမည့် ဆယ်စုနှစ်များတွင် ကရင်လူမျိုးများ၏ ကံကြမ္မာကိုပုံဖော်လာမည့် ပဋိပက္ခများတွင် အဓိက‌သွေးခွဲမှု တစ်ခုအဖြစ်ပါ၀င်လာပါသည်။ 

အထက်တန်းကျောင်းပြီးဆုံးသည့်နောက် ဘဦးကြီးအား လန်ဒန်သို့စေလွှတ်ပြီး ၎င်း‌၏အစ်ကိုဝမ်းကွဲ နှင့်အတူ ရှေ့နေအဖြစ်လေ့ကျင့်ရန် ဥပဒေဘာသာရပ်အား ‌လေ့လာစေခဲ့သည်။  သူသည် အသက် ၁၈နှစ်တွင် လန်ဒန်သို့ ‌ရောက်ရှိပြီး ၈နှစ်ကြာ‌နေထိုင်ခဲ့သည်။  လန်ဒန်တွင် ပညာသင်ကြားနေစဉ် သူသည် Renee Rose Kemp ဟုအမည်ရသော အင်္ဂလိပ်အမျိုးသမီးတစ်ဉီးနှင့် ဆုံတွေ့ခဲ့သည်။ Renee Rose Kemp သည် ပါရမီရှိ‌သော စက်ချုပ်သူတစ်ယောက်ဖြစ်ပြီး လန်ဒန်၏အဓိက စျေးဝယ်သည့်နေရာတစ်ခုတွင် ဆိုင်အခင်းအကျင်းဒီဇိုင်နာအဖြစ် လုပ်ကိုင်နေသူဖြစ်ပါသည်။  သူတို့စုံတွဲ စတင်ချိန်းတွေ့ပြီး ညစာအတူစားခြင်း၊ ရုပ်ရှင်အတူကြည့်ခြင်း နှင့် ကခုန်ခြင်းတို့ဖြင့် အတူအချိန်ကုန်ခဲ့ကြသည်။  ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် ထိမ်းမြားလက်ထပ်ခဲ့ပြီး တစ်နှစ်အကြာတွင် သားဖြစ်သူ မိုက်ကယ်သီအိုဒေါရ်ကို မွေးဖွားခဲ့သည်။ ဘဦးကြီးသည် ၁၉၂၆ ခုနှစ်တွင် ဥပဒေဘွဲ့ရပြီးနောက် ရှေ့နေများအသင်းတွင်လေ့ကျင့်ခဲ့ရပြီး နောက်ဆုံးသုံးနှစ်အကြာတွင် ရှေ့နေတစ်‌‌ယောက်ဖြစ်လာသည်။ ၁၉၂၉ ခုနှစ်တွင် ဘဦးကြီးသည် သင်တန်းပြီးဆုံးပြီးနောက် Thelma Resa အမည်ရှိသောဒုတိယကလေး၏ ဖခင်ဖြစ်လာသည်။ ထိုနှစ်အကုန်တွင် တစ်မိသားစုလုံး မြန်မာပြည်သို့ပြောင်းရွှေခဲ့ကြသည်။ ထိုအချိန်တွင် စောဘဦးကြီးသည် အသက် ၂၆ နှစ်ရှိပြီဖြစ်သည်။ (Sztumpf, 2011 တွင်ကြည့်ပါ)  

စောဘဦးကြီးနှင့်သူ့မိသားစုသည် ပုသိမ်၌အရင် အခြေချနေထိုင်ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ကရင်လူမျိုး အများစုနေထိုင်သည့် မြောင်းမြမြို့သို့ ပြောင်းရွေ့ခဲ့ကြသည်။  ပုသိမ်နှင့်မြောင်းမြတို့သည် နှစ်ပေါင်းများစွာ စီးပွားကူးသန်းရောင်းဝယ်မှုတွင်ထင်ရှားသည်။ ထိုမြို့ပြများတွင် ဗမာအများစု သာမကကရင်၊ ဗြိတိသျှ၊ အိန္ဒိယနှင့်တရုတ်လူမျိုးများလည်း နေထိုင်ကြသည်။ ထို့ကြောင့် အမျိုးမျိုးသော အစားအစာ၊ တေးဂီတ၊ ရုပ်ရှင်နှင့်ထုတ်ကုန်များကို ရရှိနိုင်သည်။ စောဘဦးကြီး မိသားစုသည် ဤနေရာတွင် နှစ်ပေါင်းများစွာနေထိုင်ခဲ့ကြပြီး ရှေ့နေအဖြစ် သူ၏ရုံးခန်းကို ဖွင့်လှစ် လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။  သူသည် အားလပ်ချိန်များတွင် ၎င်း‌၏စိတ်ကူးအကြံဉာဏ်များကို ကရင် အထက်တန်းကျောင်းမှ ကျောင်းသားများ၊ ဆရာများနှင့်ဖလှယ်ခြင်း၊ ဘောလုံးကန်ခြင်းနှင့် ဂေါက်သီးကစားခြင်းများပြုလုပ်‌‌လေ့ရှိသည်။ ထိုခေတ်ကဓာတ်ပုံများတွင် သူသည်အနောက်တိုင်း ဝတ်စုံ၀တ်ဆင်ကာ Ford V-8RD.484 ကားအမျိုးအစားကိုမောင်းနှင်နေသည် ကိုပြသသည်။ တရားရုံးတွင် သူသည် ဗြိတိသျှရှေ့နေတစ်ယောက်ကဲ့သို့ ၀တ်စုံကိုဝတ်ဆင်ပါသည်။ သူ၏ဇနီးဖြစ်သူ Renee သည်လည်း မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဘ၀သစ်စခဲ့ပါသည်။  သူမတွင် စကော့တလန်နိုင်ငံသူ သူငယ်ချင်းတစ်‌‌ယောက်ရှိပြီး ထိုအမျိုးသမီးသည် ဘဉီးကြီး လန်ဒန်တွင်အတူပညာသင်ကြားခဲ့သော အစ်ကို၀မ်းကွဲ၏ ဇနီးဖြစ်ပါသည်။

စောဘဉီးကြီးနှင့် ၄င်း၏မော်တော်ယာဉ် (Courtesy of Paul Sztumpf)

များမကြာမီအခြေအနေများသည် ပို၍ စိန်ခေါ်မှုများလာသည်။ ကြီးမား‌သော စီးပွားပျက်ကပ်သည် မြန်မာနိုင်ငံကိုထိခိုက်စေခဲ့သည်။ ဧရာဝတီမြစ်ဝကျွန်းပေါ်ဒေသရှိ လယ်သမားများသည် ငွေတိုး ချေးငှားသူများသို့မဟုတ် လယ်ယာရှင်များအပေါ် အကြွေးအမြောက်အများတင်ခဲ့ကြသည်။ စီးပွားရေးကျပ်တည်းမှုများသည် နိုင်ငံရှိ လူဦးရေများအကြားတွင် တင်းမာမှုများပိုမိုပြင်းထန် လာစေပြီး ရွှေ့ပြောင်း‌နေထိုင်သူများနှင့် တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုများ အပေါ်အမျိုးသားရေးဝါဒနှင့် ရန်လိုမှုများကို တိုးမြှင့်စေခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် အိန္ဒိယလူမျိုးများနှင့် တရုတ်လူမျိုးများ ပစ်မှတ်ထားခံရပြီးတစ်ခါတစ်ရံ အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်မှုများ၏ သားကောင်များဖြစ်လာကြသည်။ ထို့အပြင် ဗြိတိသျှတို့က ပို၍အကြမ်းဖက်ဖိနှိပ်ခဲ့ကြသည်။ တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုဝင်များကို ဗြိတိသျှတို့၏စစ်တပ်အတွင်းသို့ စုဆောင်းခြင်းသည်လည်း ကွဲပြားမှုများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ၁၉၃၀ခုနှစ်တွင် ဆရာစံအရေး‌‌တော်ပုံကို ဗြိတိသျှတို့မှ အဓိကစစ်ဆင်ရေးတစ်ခုဖြင့်နှိမ်နှင်းခဲ့ရာတွင် ကရင်လူမျိုးစစ်သား  ၁၀,၀၀၀ ခန့်ပါ၀င်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်တွင် တိုင်းပြည်လွတ်လပ်ရေး ရရှိရန် ကြိုးစားခဲ့ကြသည့် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့်သူ၏အဖော်များ၏ ပတ်၀န်းကျင်တွင် ဗမာ့အင်အားစုတို့ ‌ပေါ်ပေါက်လာပါသည်။ 

မြန်မာနိုင်ငံသို့ စစ်ပွဲရောက်ရှိလာသောအခါ စောဘဦးကြီးသည် သူ၏ဇာတိရွာ သို့ထွက်ခွာသွားပြီး ၄င်း၏မိသားစုကို (၄) နှစ်ခန့်ကြာမှသာ ထပ်မံတွေ့ဆုံနိုင်ခဲ့ပါသည်။  ၁၉၄၂ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏‌‌ဒေသအများစုသည် ဂျပန်၏ထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင်ရှိခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှစစ်တပ်မှ ကျန်ရှိသည့်ရာပေါင်းများစွာသော အိန္ဒိယလူမျိုးများသည်ဆိုးရွားလှသော အခြေအနေများ အောက်တွင် ရခိုင်သို့ထွက်ပြေးခဲ့ကြရသည်။ ဒုက္ခသည်အများအပြားထဲတွင် ဘဦးကြီး၏ဇနီး Renee နှင့်ကလေးနှစ်ယောက်တို့လည်းပါ၀င်ခဲ့ကြသည်။ စောဘဉီးကြီး အိမ်ပြန်ရောက်သောအခါ အိမ်တွင် မည်သူမျှ ရှိမနေတော့ပါ။ ကံကောင်းစွာဖြင့် သြဇာရှိသောသူငယ်ချင်းများ၏ အကူအညီဖြင့် သူ၏ဇနီးနှင့်ကလေးများသည် အိန္ဒိယပြည်သို့ထွက်ခွာခဲ့ပြီး သီတင်းပတ်အနည်းငယ်အကြာ တွင်ဘုံဘေမှ သင်္ဘောဖြင့်လန်ဒန်သို့ပြန်သွားနိုင်ခဲ့သည်။

မြန်မာနိုင်ငံ၏ နေရာအနှံ့အပြားတွင် ကရင်နှင့် ဗမာအုပ်စုများအကြား အကြမ်းဖက်မှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ကရင်လူမျိုးအများစုသည် ဗြိတိသျှတို့အတွက် တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့ကြသော သစ္စာဖောက်များဖြစ်သည်ဟု အမည်တပ်ခံခဲ့ရသည်။  ဗမာအမျိုးသားရေးဝါဒီများသည် ဗမာ့လွတ်လပ်ရေးတပ်မတော် (BIA) ကိုတည်ထောင်နိုင်ခဲ့သည်။ စောဘဦးကြီး၏အစ်ကို ၀မ်းကွဲနှင့် မိတ်ဆွေပီသာတို့၏ ဇနီးနှင့် ကလေးများသည် အခြား‌ မြောက်များစွာသောကရင်လူမျိုးများနှင့် မြောင်းမြဒေသရှိဗမာလူမျိုးများအပါအ၀င် ၎င်းတို့၏မိသားစုများနည်းတူ အသတ်ခံခဲ့ကြရသည်။   စောဘဦးကြီး၏ ပြောင်းလဲသွားသော နိုင်ငံရေးအစီအစဉ်များ၏ အရင်းအမြစ်နှင့် ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး (KNU)မှ ယနေ့တိုင်အောင်ထိန်းသိမ်းထားသော ၎င်း‌၏ အခြေခံမူလေးရပ် တို့တွင် ထိုစိတ်ထိခိုက်ဖြစ်ရပ်များသည် ပါ၀င်နေကြောင်း အငြင်းပွားဖွယ်ရာ ဖြစ်ပါသည်။

စောဘဦးကြီးသည် အစပိုင်းတွင် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းနှင့်အတူ အကြမ်းဖက်မှုများကို ကာကွယ်ရန်နှင့် လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအတွင်း ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးတို့ကိုလုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။ သူသည်ရန်ကုန်တွင် နေထိုင်စဉ်ကာလအတွင်း ကရင်ဗဟိုအဖွဲ့အစည်း (KCO) ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ အာဏာရနိုင်ငံရေး အင်အားစုများက KCOသည် ကရင်လူမျိုးတို့၏ အကျိုးစီးပွားကို ကိုယ်စားပြုသည့် တရားဝင်အဖွဲ့တစ်ခုဖြစ်သည်ဟု အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။  ဂျပန်လူမျိုးများနှင့် အဆက်အသွယ်ရှိသောကြောင့် စောဘဦးကြီးသည် ဂျပန်သို့လည်ပတ်ခွင့်ရခဲ့သည်။ ၁၉၄၄ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှတို့သည် မြန်မာနိုင်ငံကိုပြန်လည်ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ရန် အဆင်သင့်ဖြစ်ခဲ့သည်။  ၎င်းတို့က ထောင်ချီသော ကရင်စစ်သားများကို လေ့ကျင့်သင်ကြားပေးပြီး သေချာစွာစီစဉ်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့ထဲမှ အချို့လူများသည် နောက်ပိုင်းတွင် KNU တွင်ထိပ်တန်းခေါင်းဆောင်များဖြစ်လာသည်။ ကြီးထွားလာသော ကရင်အမျိုးသားရေးဝါဒသည် ပဋိပက္ခကို ပိုမိုဆိုးဝါးလာစေပြီး ဗမာများကို ရန်သူအဖြစ် ဖော်ပြသည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် နိုင်ငံရေးအကျိုးစီးပွားအမျိုးမျိုးအကြား မျှတသောအနေအထားကို ထိန်းသိမ်းရန်ကြိုးစားသော်လည်း ၁၉၄၄ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ အင်ဖာ (အိန္ဒိယ) အနိုင်ရစစ်ပွဲအပြီးတွင် ဂျပန်တို့ကိုမြန်မာနိုင်ငံမှမောင်းထုတ်ရန်အတွက် မဟာမိတ်များ ကိုသာ ပိုမိုအလေးအနက်ထားခဲ့သည်။ ဂျပန်တို့သည် ၁၉၄၅ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလတွင် လက်နက်ချခဲ့သည်။ ရက်သတ္တပတ်အနည်းငယ်အကြာတွင် ညှိနှိုင်းမှုများစတင်ရန် မြန်မာနိုင်ငံမှ လူငယ်ခေါင်းဆောင် ၇ ဦးပါ၀င်သည့် ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့ကို  Ceylon သို့ဖိတ်ကြားခဲ့သည်။ စောဘဦးကြီးသည် အောင်ဆန်းနှင့်အတူ ကရင်ကိုယ်စားပြုသွားခဲ့သည်။ စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုကို ဦးဆောင်ရန် တာ၀န်ယူသည့် ဗြိတိသျှတပ်မှူးမှာ သဘောထားကြီးသူဖြစ်သည်။ သုံးနှစ်အတွင်း မြန်မာနိုင်ငံအား လွပ်လပ်ရေးပေးမည်ဟု ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကို သူကတိပေးခဲ့သည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ နိုင်ငံ၏အခြေခံအဆောက်အအုံများမှာ ယိုယွင်းလာ‌နေပြီး စီးပွားရေးလည်း ပျက်ယွင်းလာနေပါသည်။  မြန်မာနိုင်ငံသစ်ကိုပုံဖော်ရာတွင် များစွာသောမတူညီသည့်အုပ်စုများမှ ၎င်း‌တို့၏ကိုယ်ပိုင်စစ်တပ်များထူထောင်ခဲ့ပြီး အကျိုးစီးပွားယှဉ်ပြိုင်ခြင်းများဖြင့် ပါ၀င်ခဲ့ကြသည်။

KCOသည် ဗြိတိသျှတို့အား ကရင်ပြည်နယ်အတွက် သီးသန့်ပြည်နယ်တစ်ခုသို့မဟုတ် ဖက်ဒရယ် အုပ်ချုပ်ရေးတွင် တန်းတူမိတ်ဖက်အဖြစ် တရားဝင်တောင်းဆိုခဲ့သည်။ စောဘဦးကြီးသည် ဤပြည်နယ်အတွက် “ကော်သူးလေ” (“မကောင်းမှုမရှိ‌သောနယ်မြေ” ဟုအဓိပ္ပါယ်ရသော) ဟူသော အမည်ကိုအသုံးပြုခဲ့သည်။ ၎င်းအမည်ကိုယနေ့ခေတ် ကရင်လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းကြားတွင် အသုံးပြုနေဆဲဖြစ်သည် (Keenan, 2008, 3)။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ ပြည်နယ်အတွက် တောင်းဆိုချက်များကို နောက်ဆုံးအထိ အဖြေမရရှိခဲ့ပါ။  ကရင်ခေါင်းဆောင်များသည် ၄င်းတို့ ပြည်သူများအတွက် တန်းတူညီမျှမှုကိုမျှော်မှန်းပြီး ဒုတိယတန်းစားနိုင်ငံသားများအနေဖြင့် နေထိုင်စရာမလိုဘဲမိမိတို့၏ကံကြမ္မာကိုပုံဖော်နိုင်မည့် အခွင့်အလမ်းကိုမျှော်မှန်းခဲ့ကြသည်။ ၁၉၄၆၊ သြဂုတ်လတွင် စောဘဦးကြီး ဦးဆောင်သော ကရင်ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့သည် ၎င်း‌တို့၏ ‌တောင်းဆိုချက်များကို တင်ပြရန်လန်ဒန်သို့ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ထိုသို့ရောက်ရှိချိန်တွင် စောဘဦးကြီး ၎င်း‌၏မိသားစုများနှင့် ပြန်လည်ဆုံတွေ့ခွင့် ရခဲ့သည်။  မကြာခင်တွင် စောဘဦးကြီးသည် ၎င်း‌၏ရည်ရွယ်ချက် မအောင်မြင်နိုင်ကြောင်းကိုသဘောပေါက်လာခဲ့သည်။ ကရင်ခေါင်းဆောင်များသည် ယခင်က အမှုထမ်းခဲ့သည်များကို အသိအမှတ်ပြုခံခဲ့ရသော်လည်း အတိတ်ကာလကပေးခဲ့‌သော ကတိများမည်သို့ပင်ရှိစေကာမူ ၎င်း‌တို့၏ကိုယ်ပိုင်ပြည်နယ်အတွက် တောင်းဆိုမှုကိုမူ မည်သူကမျှမထောက်ခံခဲ့ကြပါ။ ဤတောင်းဆိုချက်များကို အခြေခံအားဖြင့် လျစ်လျူရှုခဲ့သည်။ စောဘဦးကြီးသည် သူ၏မိသားစုမပါဘဲ စိတ်ပျက်လက်ပျက်နှင့် မြန်မာနိုင်ငံသို့ ပြန်လာခဲ့သည်။ သူနှင့်သူ၏ဇနီးတို့သည် ကွာရှင်းရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည် (Sztumpf, 2011) ။

ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် မြန်မာနိုင်ငံ၏လွတ်လပ်ရေးနှင့် ပတ်သက်၍ အသေးစိတ်ညှိနှိုင်း ဆွေးနွေးမှုများ ပြုလုပ်စဉ် စောဘဦးကြီးသည် KCO ကိုပြန်လည်စုစည်းကာ သီးခြားပြည်နယ်တစ်ခု ထူထောင်ရန် မျှော်လင့်ချက်ဖြင့် ကရင်လူမျိုးများအား စည်းလုံးစေရန် ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး (KNU) ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ သို့သော် ထိုကာလအတွင်း အခြားကရင်အဖွဲ့များ ဖွဲ့စည်းထားနှင့် ပြီးဖြစ်ကာ အချို့သောတောင်းဆိုချက်များကိုလည်း လူတိုင်းကသဘောမတူကြပါ။ ဥပမာအားဖြင့် ကရင်ပြည်နယ်လွှမ်းခြုံသင့်သည့် ဒေသများအပေါ်အမြင်များ မတူကြပါ။ စောဘဦးကြီးသည် မကြာမီတွင်အောင်ဆန်းအစိုးရအဖွဲ့မှ ဆန္ဒပြသည့်အနေဖြင့် နှုတ်ထွက်ခဲ့သည်။ ကွဲပြားခြားနားသော တိုင်းရင်းသားအုပ်စုများ အကြားတင်းမာမှုများနှင့် ပဋိပက္ခများကိုကျော်လွှားရန် အောင်ဆန်း၏ ကြိုးပမ်းမှုများ အောင်မြင်ခဲ့ခြင်း ရှိ၊မရှိကိုမူမသိရသေးပါ။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသည် ၁၉၄၇၊ ဇူလိုင်လတွင် သူ၏အစိုးရအဖွဲ့ဝင်များနှင့်အတူ လုပ်ကြံခံရသည်။ လအနည်းငယ်ကြာပြီးနောက် ၁၉၄၈ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလတွင် မြန်မာနိုင်ငံသည်လွတ်လပ်ရေးကို တရားဝင်ရရှိခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှတို့ ထွက်ခွာသွားသော်လည်း“ ကရင်ပဋိပက္ခ” မှာမဖြေရှင်းနိုင်သေးပါ။

ဦးနုလက်အောက်တွင် အစိုးရသစ်နှင့် ညှိနှိုင်းမှုများပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သို့သော်စောဘဦးကြီးအတွက်မူ ဦးဆောင်ပါတီမှ ကမ်းလှမ်းမှုများသည် ကရင်အုပ်ချုပ်ရေးအတွက် လုံလောက်သောနေရာမရရှိခဲ့ပါ။ အကျိုးဆက်အားဖြင့် ၎င်းတို့အားကရင်ကိုယ်စားလှယ်များက ငြင်းပယ်ခဲ့သည်။ ဆယ်စုနှစ်များစွာ ခွဲခြားအုပ်ချုပ်မှုသည် မယုံကြည်မှုကိုဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ဆွေးနွေးပွဲများ တိတ်ဆိတ်သွားသောအခါ စောဘဦးကြီးလက်အောက်ရှိ ကရင်များသည် ပုန်ကန်ထကြွမှုများပြုလုပ်ခဲ့သည်။ မငြိမ်မသက်မှုများ နှင့်အကြမ်းဖက်မှုကာလများသည် ကရင်နှင့်ဗမာအကြားသာမက အခြား‌ဒေသများတွင်မှာပါ စတင်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၈ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၁ ရက်နေ့တွင် တိုင်းပြည်၏ ဒေသအသီးသီး တွင်ကရင်လူမျိုးများဆန္ဒပြခဲ့ကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင်ဖြစ်ပွားသော အကြမ်းဖက်မှုဖြစ်စဉ်များတွင် ကရင်စစ်သားများနည်းတူ မြန်မာစစ်တပ်၏ အချို့‌‌စစ်သားများသည်လည်း ၎င်း‌တို့၏ ခေါင်းဆောင်များနှင့် ခွဲထွက်၍သီးခြားလွတ်လပ်စွာ တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ ကရင်ကျေးရွာများ တိုက်ခိုက်ခြင်းခံခဲ့ရသော်လည်း ကရင်စစ်တပ်သည် အင်းစိန်မြို့နယ်ကို ရက်၁၀၀ကြာ သိမ်းပိုက်ခဲ့သည်။ နောက်ဆုံးတွင်မြန်မာစစ်တပ်က အင်းစိန်မြို့နယ်ကို ပြန်လည်ရယူနိုင်ခဲ့ပြီး KNDO (ကရင်အမျိုးသားကာကွယ်ရေးအဖွဲ့)သည် တောင်ငူသို့ ဦးတည်၍ ရှည်လျားသောတိုက်ပွဲများ ဖြစ်ပွားပြီးနောက် ကရင်တောင်တန်းများသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ဦးနုနှင့် စောဘဦးကြီးတို့ ညှိနှိုင်းရန် ကြိုးပမ်းသော်လည်း မည်သည့်ဖြေရှင်းချက်မှထွက်မလာနိုင်ခဲ့ပါ။  ၁၉၅၀တွင် စောဘဦးကြီးလက်အောက်တွင် KNU လွှတ်‌တော်တစ်ရပ်ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး လွှတ်‌တော်က၎င်း၏ တောင်းဆိုချက်များကိုဖော်ပြခဲ့သည်။ ဤအခြေအနေတွင် စောဘဦးကြီးသည် KNU မှယနေ့တိုင် ကျင့်သုံးလျက်ရှိသည့်သူ၏ကျော်ကြားသော မူလေးရပ်ကိုဖော်ထုတ်ခဲ့သည်။

၁ လက်နက်ချစကား အလျှဉ်းမပြောရ။ ၂  ကရင့်လက်နက် ကရင့်လက်ထဲမှာ ရှိရမည်။ ၃ ကရင်ပြည်အသိအမှတ်ပြုခြင်း ပြီးပြည့်စုံစေရမည်။  ၄ ကရင့် ကံကြမ္မာ ကရင်ဖန်တီးရမည်။

လွတ်လပ်ရေးရပြီး နောက်ပိုင်း ကရင်တော်လှန်ရေးသည် တိုင်းပြည်၏ နေရာအနှံ့တွင် သောင်းကျန်းမှုများအဖြစ် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ မာတင်စမစ်၏ ခန့်မှန်းတွက်ချက်မှု အရ လွပ်လပ်ရေးရပြီး ပထမ၂နှစ်အတွင်းမြန်မာနိုင်ငံတွင်လူပေါင်း ၆၀,၀၀၀ ခန့်သေဆုံးခဲ့သည် (Smith, 1991, 119) ။ ၁၉၅၀ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၁၂ရက်နေ့တွင် စောဘဦးကြီးသည် သူ၏လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက် ၉ ဦး နှင့်အတူ ၁၉၅၂ ခုနှစ်တွင်စတင်တည်ထောင်ခဲ့သောကရင်ပြည်နယ်ရှိ ပါပူခရိုင်ကိုဖြတ်သန်းခရီးသွားခဲ့သည်။ ၎င်းတို့တွင် အစောင့်အရှောက်များ မပါလာခဲ့ပါ။  ၎င်းတို့အဖွဲ့သည် ကရင်ကျေးရွာတွင်နေထိုင်ခဲ့သည်။ ထိုနေ့သည် သူတို့၏ယုံကြည်မှု သစ္စာဖောက်ခံခဲ့ရသည့်နေ့ဖြစ်သည်။ စောဘဦးကြီးနှင့်သူ၏ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များသည် အစိုးရစစ်တပ်၏ တိုက်ခိုက်ခြင်းကိုခံခဲ့ရသည်။ ဘဦးကြီး၏အလောင်းကို မော်လမြိုင်သို့ သယ်ဆောင်သွားပြီး အာဇာနည်ဗိမာန်မတည်ရှိစေရန်အလို့ငှာ ဆိပ်ကမ်းအနီးတွင် လှေပေါ်မှ ပစ်ချခဲ့သည်။

သြဂုတ်လ ၁၂ ရက်‌နေ့ကို ယနေ့တိုင် ကရင်ပြည်နယ်၏ အာဇာနည်နေ့အဖြစ်ကျင်းပကြသည်။

KNU (ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး) နှင့်ကရင်အရပ်ဘက်လူ့အဖွဲ့အစည်းများ ပူးပေါင်း၍ ရန်ကုန်တွင် စောဘဦးကြီးရုပ်ထုကို တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ မြန်မာအာဏာပိုင်များက ထိုရုပ်ထုအား ကရင်ပြည်နယ်ရှိ KNU တပ်မဟာ (တပ်ရင်း) သို့ယူဆောင်လာရန်ခွင့်မပြုပါ။

KNU (ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး) နှင့်ကရင်အရပ်ဘက်လူ့အဖွဲ့အစည်းများ ပူးပေါင်း၍ ရန်ကုန်တွင် စောဘဦးကြီးရုပ်ထုကို တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ မြန်မာအာဏာပိုင်များက ထိုရုပ်ထုအား ကရင်ပြည်နယ်ရှိ KNU တပ်မဟာ (တပ်ရင်း) သို့ယူဆောင်လာရန်ခွင့်မပြုပါ။ (Myanmar Times)

ရည်ရွယ်ချက်များ၊အောင်မြင်မှုများ၊အမွေအနှစ်များ

ကျွန်ုပ်တို့တွင် အချက်အလက်အချို့ရှိသော်လည်း ဒုတိယကမ္ဘာစစ်နှင့်လွတ်လပ်ရေးရပြီးနောက်ပိုင်း ကသောင်းကနင်းနိုင်သော အချိန်များတွင် စောဘဦးကြီး၏ အခန်းကဏ္ဍနှင့် ပတ်သက်၍ အသေးစိတ်အချက်အလက်များမှာ မရှင်းလင်းပါ။ ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးမှု‌တွေမှာ သူဘာဖြစ်လို့ ကျရှုံးခဲ့တာလဲ။  သူက ဗြိတိသျှတို့၏သစ္စာစောင့်သိမှုနှင့် ကရင်လူမျိုးများ၏စည်းလုံးညီညွတ်မှု ကို ပိုမိုတွက်ချက်ခဲ့သလား။ နောက်ဆုံးမှာ လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးကို သူဘာကြောင့် ရွေးချယ်ခဲ့တာလဲ။ သူ၏ အရင်းနှီးဆုံးမဟာမိတ်များမှာ မည်သူများနည်း။ မည်သူက သူ့ကိုသစ္စာဖောက်ခဲ့သနည်း။  ယနေ့အချိန်တွင်သူသည် ကရင်များကိုစည်းလုံးညီညွတ်‌စေသော ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးအဖြစ်မကြာခဏဖော်ပြခံရပြီး သူ၏အခြေခံမူလေးရပ်နှင့် ကရင်ပြည်နယ်၏ ရည်မှန်းချက်အောင်မြင်ရန် သူ၏ဇွဲရှိမှုတို့ကြောင့် ထင်ရှားသည်။ သို့သော် သူ့အားငြိမ်းချမ်းစွာ ဖြေရှင်းရန် ရွေးချယ်လိုသူတစ်ဦး အဖြစ်လူများကသူ့ကို မှတ်မိကြသည်။ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများကို လေးစားသည့်  စိတ်အားထက်သန်သော ရှေ့နေတစ်ဦးအဖြစ် အပေးအယူလုပ်ရန်အတွက် ပွင့်လင်းသူဖြစ်ပြီး တရားသေသမားတစ်ယောက်မဟုတ်ခဲ့ပေ။ (Thawnghmung, 2012, 47–49) သို့သော် စောဘဦးကြီးသည် ဗြိတိသျှတို့နှင့် အသစ်ဖွဲ့စည်းထားသော မြန်မာအစိုးရ အပေါ်အလွန် စိတ်ပျက်မိသည်။ ၎င်းတို့နှစ်ခုလုံးသည် သူကိုယ်စားပြုသောကရင်များ၏ တောင်းဆိုချက်များကို အကြီးအကျယ်လျစ်လျူရှုခဲ့သည်။ သူသည် ၁၉၄၂ခုနှစ် မြောင်းမြဖြစ်ပျက်ခဲ့‌သော အထိကရုန်းတွင် သူငယ်ချင်းများနှင့် ကရင်လူမျိုးများစွာ၏ ကြောက်မက်ဖွယ်သေဆုံးမှုများကို မျက်မြင်တွေ့ခဲ့ရပြီး ဗမာများ ပို၍အတိအကျဆိုရလျင် မြန်မာစစ်တပ်၏ ဖိနှိပ်မှုနှင့် လက်စားချေခြင်းကို ကြောက်လန့်နေသော ကရင်လူမျိုးများ၏ တောင်းဆုများကိုဖြည့်ဆည်းရန် ဖိအားများဖြင့် ရှေ့ဆက်ခဲ့ရသည်။ 

ထိုလူများ၏ အကြောက်တရားများသည် အခြေအမြစ်မရှိသည့် အရာများမဟုတ်ခဲ့ပါ။  “ကရင်ပဋိပက္ခ”သည် ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုကြာ‌သော ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သည့် စစ်ပွဲအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားခဲ့သည်။ တပ်မတော်သည် KNU ထိန်းချုပ်နယ်မြေများကို အပြင်းအထန် တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ လူပေါင်းများစွာ အိုးမဲ့အိမ်မဲ့ဖြစ်ခဲ့ပြီး ထောင်ပေါင်းများစွာ အသတ်ခံခဲ့ရသည်။  လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတစ်ခုလုံး တောကြိုအုံကျားတွင် ပုန်းအောင်းနေထိုင်ရန် ဖိအားပေးခံခဲ့ရသည်။  ယခင်က လူပေါင်း ၁၂၀,၀၀၀ ကျော်သည် ထိုင်းနိုင်ငံရှိ ဒုက္ခသည်စခန်းများတွင်နေထိုင်ခဲ့ကြပြီး သောင်းနှင့်ချီသောသူများသည် ယနေ့တိုင် ဆက်လက်နေထိုင်လျှက်ရှိသည်။ ကရင်အမျိုးသား အစည်းအရုံးသည် တိုင်းပြည်၏ အကြီးမားဆုံးအပိုင်းဖြစ်သည့် ကရင်ပြည်နယ်ကို နှစ်ပေါင်းများစွာ ထိန်းချုပ်ထားခဲ့သည်။ အဓိကအားဖြင့်နယ်စပ်ဖြတ်ကျော်ကုန်သွယ်ရေးနှင့် အခွန်ကောက်ခံခြင်းတို့မှ ရရှိသည့် ရန်ပုံငွေဖြင့် KNUသည်ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံရသည့်ခေါင်းဆောင်မှု၊ အင်အားကြီးသော စစ်တပ်နှင့် အမျိုးသမီးအဖွဲ့များနှင့်လူငယ်အဖွဲ့များ ကဲ့သို့‌သော လူထုအဖွဲ့အစည်းများ ပါ၀င်သည့် နိုင်ငံကဲ့သို့သောဖွဲ့စည်းပုံကို တည်ထောင်နိုင်ခဲ့သည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ KNU သည် မြန်မာနိုင်ငံရှိ သြဇာအရှိဆုံးတိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့ဖြစ်သော်လည်း ကရင်လူမျိုးအားလုံးကို ကိုယ်စားပြုနိုင်ခြင်းမရှိပါ။ အဖွဲ့ငယ်‌လေးများ အမြောက်အများပေါ်ထွက်လာပြီး ကရင်လူမျိုးများ အကြားသဘောထားကွဲလွဲမှုများစွာရှိနေပါသည်။ ထို့အပြင် ကရင်လူမျိုးအများစုသည် ကရင်ပြည်နယ်တွင်နေထိုင်ခြင်းမရှိသောကြောင့် KNU၏ ထိန်းချုပ်နယ်မြေများနှင့် ဝေးကွာသည်။ ကရင်အများစုသည်ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များ ဖြစ်သော်လည်း KNU ကိုယခင်ကတည်းက ပညာတတ် ခရစ်ယာန် စကောကရင် အထက်တန်းလွှာမှ လွှမ်းမိုးထားခဲ့သည်။ KNU၏အတွင်းပိုင်း ပဋိပက္ခများနှင့် ကွဲပြားမှုများသည် ၁၉၉၄ ခုနှစ်တွင်ဗုဒ္ဓဘာသာ၀င်များဦးဆောင်သော DKBA ကဲ့သို့သော လက်နက်ကိုင်ခွဲထွက်အုပ်စုများကို ဖြစ်တည်စေခဲ့သည်။ ကွဲပြားသောလက်နက်ကိုင် ကရင်အုပ်စုများအကြားပဋိပက္ခများ၊ သစ္စာခံမှုအပြောင်းအလဲများနှင့် တပ်မတော်၏ ထပ်ခါတလဲလဲတိုက်ခိုက်မှုများသည် နှစ်ပေါင်းများစွာကြာလာသည်နှင့်အမျှ အဖွဲ့အစည်းကို အားနည်းလာစေခဲ့သည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေကာမူ KNU အားကိုယ်စားပြုမှုသည် ထိုင်းနိုင်ငံရှိဒုက္ခသည်စခန်းများနှင့် ကရင်ပြည်နယ်တွင်နေထိုင်သော လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းများ အကြားတွင်ခိုင်မာနေဆဲပင်ဖြစ်သည်။ အဘယ်‌‌‌‌‌‌‌ကြောင့်ဆိုသော် ထိုသူများသည် လွန်ခဲ့သော ဆယ်စုနှစ်များအတွင်း အကြမ်းဖက်မှုပါ၀င်သည့် ပဋိပက္ခများကြောင့် တိုက်ရိုက်ခံစားခဲ့ရခြင်း‌ ကြောင့်ဖြစ်သည်။ KNU သည် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ် ညှိနှိုင်းမှုများတွင် အရေးအကြီးဆုံး ဖြစ်သောအစိုးရမဟုတ်သောအဖွဲ့များ အနက်မှတစ်ခုဖြစ်သည်။ လက်ရှိခေါင်းဆောင် စောမူတူးဆေးဖိုးသည် ၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင်မြန်မာအစိုးရနှင အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးလက်မှတ် ရေးထိုးခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ထိုအချိန်မှစ၍ တိုက်ပွဲအသစ်များဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ပဋိပက္ခမှာပို၍ ဆိုးလာခဲ့သည်။  ကရင်ခေါင်းဆောင်များသည် ၄င်းတို့၏ကြိုးပမ်းမှုသည် သီးခြားပြည်နယ် တစ်ခုအတွက်ရည်ရွယ်ခြင်းမဟုတ်ဘဲ ကရင်ခေါင်းဆောင်များ လက်အောက်ရှိ ကရင်ဒေသ အတွက်ငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် ကြောက်ရွံ့မှုကင်းမဲ့သည့်ဘဝ၊ ယဉ်ကျေးမှုနှင့်ဘာသာစကားကို ထိန်းသိမ်းနိုင်ခြင်းစသည်တို့ကို ရည်ရွယ်ကြောင်းထပ်ခါတလဲလဲ အလေးပေးပြောကြားခဲ့သည်။ တည်ထောင်သူများ၏ အခန်းကဏ္ဍသည် ယနေ့တွင် အထိမ်းအမှတ်တစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။  စောဘဦးကြီး သည်နှစ်ပေါင်းများစွာကြာ‌အောင် ကရင်လှုပ်ရှားမှု၏ မျက်နှာစာအဖြစ်ရှိနေပါသည်။   သူ၏ဓါတ်ပုံသည် KNU ၏လွှမ်းမိုးမှုရှိသောဒေသများ (ဒုက္ခသည်စခန်းများအပါအ၀င်)၏ နေအိမ်များနှင့် အများပြည်သူဆိုင်ရာအဆောက်အအုံများ လက်ညိုးထိုးမလွဲပင်ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် အခမ်းအနားတိုင်းတွင် သူ၏ဓါတ်ပုံသည် ကရင်တို့၏ စွမ်းဆောင်ရည်နှင့် လုပ်နိုင်စွမ်းကို ပြသသည့်သင်္ကေတပင်ဖြစ်သည်။  ထုံးတမ်းစဉ်လာအရ တိုင်းရင်းသား ဝိသေသသရုပ်လက္ခဏာများကို“ အခြားသူများ” ဟုခွဲခြားသတ်မှတ်နိုင်သည်။ အများအားဖြင့် ဗမာများဖြစ်သည်။ တိုက်ပွဲကိုရှင်သန်စေခြင်းအားဖြင့် ဗမာဘုရင်များအုပ်စိုးစဉ်ကာလ၊ ကိုလိုနီခေတ်ကာလများအတွင်းနှင့် စစ်တပ်အတွင်းနှစ်ပေါင်းများစွာကပင် လူမျိုးစုနှင့် ဘာသာတရားတို့၏ ကွဲပြားခြားနားမှုများကို ဆက်လက်ဖော်ပြနေခဲ့သည်။ အောက်ခြေရှိကရင်လူမျိုး အများစုအတွက် တိုက်ပွဲသည်ပထမဦးဆုံးအနေနှင့် ၎င်းတို့၏လုံခြုံမှု၊ လေးစားမှုနှင့်လွတ်လပ်ရေး အတွက်၎င်းတို့၏လူမျိုးစုလက္ခဏာကိုထိန်းသိမ်းရန်မျှော်လင့်ချက်ဖြစ်သည်။

သတင်းအချက်အလက်များကို အီးမေးလ်ဖြင့်ဆက်သွယ်သည့်အတွက် ကျွနှ်ပ်အနေဖြင့် စောဘဉီးကြီး၏ မြေးဖြစ်သူ Paul Sztumpf အားကျေးဇူးတင်ကြောင်းပြောကြားလိုပါသည်။

ကျမ်းကိုးစာရင်းများ

Keenan, Paul (2008). Saw Ba U Gyi. Voices of the Revolution. KHCPS paper.

Smith, Martin (1991): Burma. Insurgency and the Politics of Ethnicity. Zed books.

Sztumpf, Paul (2011): The life and times of Saw Ba U Gyi. E-booklet.

South, Ashley (2011): Burma’s longest war. Anatomy of the Karen conflict. Transnational Institute Burma Center Netherlands.

South, Ashley (2008): Ethnic Politics in Burma: States of Conflict. Routledge. Thawnghmung, Ardeth Maung (2012): The „Other“ Karen in Myanmar: Ethnic Minorities And The Struggle Without Arms. Lexington Books.