Eileen Brandenburg / Hans-Bernd Zöllner
Translation by Nang Lao Kham
English Version of this article
မိတ်ဆက်
ဆရာစံသည် ဗမာ့လွပ်လပ်ရေး ကြိုးပမ်းမှုတွင် ပါဝင်ခဲ့သည့် သူရဲကောင်းများထဲမှ တစ်ဉီးအပါအဝင်ဖြစ်သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ၁၉၃၀ခုနှစ်နှောင်းပိုင်းတွင် စတင်ခဲ့သည့် တောင်သူလယ်သမားအရေးတော်ပုံတွင် ဉီးဆောင်ပါဝင်ခဲ့သောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ဆရာစံ အရေးတော်ပုံ ဟုအမည်ရသော ထိုအရေးတော်ပုံကို ဆရာစံသည် ခေါင်းဆောင်နေဖြင့် ၈လခန့်သာ ဆောင်ရွက်ခဲ့သော်လည်း ထိုအရေးတော်ပုံသည် မြန်မာနိုင်ငံအနှံအပြားတွင် လပေါင်းများစွာ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်နေခဲ့ပါသည်။ ဆရာစံသည် သူပုန်ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ခဏတာမျှသာ ပါဝင်ခဲ့သော်လည်း ကိုလိုနီဆန့်ကျင်ရေးကာလအတွင်းရှိ အရေးတော်ပုံ၏ရည်ရွယ်ချက် နှင့် ထိုအထဲတွင်ပါဝင်သော ဆရာစံ၏အခန်းကဏ္ဍတို့ကို စစ်ဆေးရန် ကြိုးပမ်းမှုများကို ကြိမ်ဖန်များစွာခံခဲ့ရသည်။ “ဆရာစံအရေးတော်ပုံ” အပေါ်ရှိ များစွာသော ရှုမြင်ပုံတို့သည် ယနေ့တိုင် မြန်မာ့သမိုင်းနှင့် နိုင်ငံရေး တို့၏နောက်ကွယ်ရှိ တွန်းအားများအားနားလည်သဘောပေါက်သည့် ပုံစံများအား ညွှန်ပြလျက်ရှိသည်၊
အတ္ထုပ္ပတ္တိပုံကြမ်း
ဆရာစံကို ၁၈၇၆ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၂၄ရက်နေ့တွင် နောက်ဆုံး ဗမာ့မင်းဆက် တည်ထောင်သူ အလောင်းဘုရားမင်း၏ မြို့တော်ဖြစ်သော ရွှေဘိုခရိုင်အနီးရှိ ရွာတစ်ရွာတွင် မွေးဖွားခဲ့ပြီး ငယ်နာမည်မှာ ဦးရာကျော်ဖြစ်သည်။ ဆရာစံကို မွေးဖွားပြီး ၁၀နှစ်အကြာတွင် ဗြိတိသျှတို့၏ မြန်မာနိုင်ငံအပေါ် အုပ်ချုပ်မှုအဆုံးသတ်ချိန်ရောက်လာခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် ၎င်းမွေးဖွားရာ ဒေသအနီးတွင် မိရိုးဖလာ ဘုန်းတော်ကြီးသင် စာသင်ကျောင်းတွင် ပညာသင်ကြားခဲ့သည်။ အရွယ်ရောက်လာချိန်တွင် အနီးအနားရှိ အခြားရွာသို့ ပြောင်းရွေ့ကာ ဖျာနှင့် ခြင်းတောင်းများ ယက်လုပ်ရောင်းချ၍ အသက်မွေးပါသည်။ နောင်တွင် ထိမ်းမြားလက်ထက်ခဲ့ပြီး သားယောကျာ်းလေး ၁ယောက်နှင့် သမီးမိန်းကလေး ၁ယောက် ထွန်းကားခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းတွင် မြန်မာနိုင်ငံတောင်ပိုင်းရှိ မော်လမြိုင်မြို့အနီးရှိ မိုးမိန်းသို့ မိသားစုလိုက် ပြောင်းရွေ့ကာ လက်သမားဆရာအဖြစ် အသက်မွေးခဲ့ပြီး ဗေဒင်ဆရာ၊ တိုင်းရင်းဆေးဆရာအဖြစ်လည်း အောင်မြင်ခဲ့သည်။ ဆရာစံသည် အနောက်တိုင်းဆေးပညာနှင့် မိရိုးဖလာဗမာ့တိုင်းရင်းဆေးပညာ ကို နှိုင်းယှဉ်ထားသော ကျမ်း၂အုပ် ကိုလည်းပြုစုရေးသားခဲ့သည်။ ထိုအချိန်မှစတင်၍ ၎င်းအနေဖြင့် ဆရာစံဟူသော အမည်အား ခေါ်တွင်စေခဲ့ခြင်း ဖြစ်နိုင်ပါသည်။ ဆေးဆရာ တစ်ယောက်အနေဖြင့် ဗေဒင်၊ ဝိဇ္ဇာ နှင့် ဂါထာ ဆိုင်ရာ နယ်ပါယ်များတွင် အထူးကျွမ်းကျင်သူအဖြစ်သတ်မှတ်ခံခဲ့ရသည်။
၁၉၂၀ ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံလွပ်လပ်ရေး အတွက် တိုက်ပွဲဝင်ရန် နိုင်ငံအနှံ့အပြားရှိ အမျိုးသားရေး လှုပ်ရှားတတ်ကြွသူများဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသော မြန်မာနိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာအသင်းချုပ် (GCBA) သို့ ဝင်ရောက်ခဲ့သည်။ ပထမပိုင်းတွင် ဆရာစံသည် ၎င်း၏ ကျေးရွာအဖွဲ့အစည်းကို ကိုယ်စားပြုပြီး နောက်ပိုင်းတွင် မော်လမြိုင်ခရိုင် ရုံးခွဲအတွက် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှ၏ အခွန်ကောက်ခံမှုစနစ်ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော လယ်သမားများ၏ မကျေနပ်မှုများအား စာရင်းကောက်ယူရန်အတွက် ဆရာစံအား ၁၉၂၄ခုနှစ်တွင် စုံစမ်းရေးကော်မတီဉက္ကဋ္ဌအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ၁၉၂၉ခုနှစ်တွင် ဆရာစံမှ ကိုလိုနီအစိုးရမှ မတရားဖိနှိပ်ခြင်းကို ခံနေရသည့် ရွာသားများကို ကာကွယ်ရန်အတွက် ခုခံကာကွယ်ရေးအဖွဲ့အစည်းများကို တည်ထောင်ပြီး အမြတ်ခွန်ပေးခြင်းကို ငြင်းဆန်ရန်အဆိုပြုခဲ့သည်။ ထိုအဆိုပြုချက်ကို ၁၉၂၉ခုနှစ်တွင်ကျင်းပသော GCBA ညီလာခံတွင် ငြင်းပါယ်ခံခဲ့ရပြီးနောက် ဆရာစံသည် ဂဋုန်အသင်းဟုအမည်ရသော ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင်အသင်းကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ ဂဋုန်ဆိုသည်မှာ ထိုအချိန်ကာလတွင် ဗြိတိသျှတို့ကို ကိုယ်စားပြုပြီး ကမ္ဘာမြေကြီး နှင့် ရေတို့ကို ကိုယ်စားပြုသည့်နဂါးကို အောင်နိုင်သည်ဟု ယုံကြည်ကြသော ဒဏ္ဍာရီလာငှက်တစ်မျိုးဖြစ်သည်။
ဆရာစံသည် ၎င်း၏နောက်လိုက်များကို သစ္စာကျိန်ဆိုစေခြင်းနှင့် ဂဋုန်ရုပ်ပုံများအား တတ်တူးရေးထိုးစေခြင်းတို့ဖြင့် လက်ခံခဲ့သည်။ ၁၉၃၀ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၂ရက်နေ့တွင် ဆရာစံသည် ရန်ကုန်မြို့၏ အနောက်ဘက် ၁၇၀ကီလိုမီတာခန့် အကွာရှိ သာယာဝတီခရိုင်တွင် ဌာနချုပ်ကို တည်ထောင်ပြီး “ဂဋုန်တို့၏ဘုရင်”ဟူသော အမည်ကိုခံယူ၍ အရေးတော်ပုံကို စတင်ခဲ့သည်။ ထိုအရေးတော်ပုံကို လယ်သမားများ၏အခွန်များကို လျော့ပေါ့ပေးရန် ခေတ္တအုပ်ချုပ်ရေးမှူး ဆာဂျိုးဇက် အေအောင်ကြီး မှ ငြင်းဆန်ပြီး နောက်တစ်ရက် မင်္ဂလာရှိသော အချိန် ည ၁၁နာရီ ၃၃မိနစ်တွင် စတင်ခဲ့သည်။ အရေးတော်ပုံစတင်သည့် ၄၈နာရီအတွင်း အစိုးရအေးဂျင့်များဖြစ်သော ရွာလူကြီး၄ယောက်အသတ်ခံရပြီး အခြားအစိုးရဌာနများဖြစ်သော ရဲစခန်း၊ ဗြိတိသျှတို့၏ အမှတ်သင်္ကေတများ ဖြစ်သည့် ရထားလမ်းဂုံးကျော်တံတားများ၊ ကြေးနန်းတိုင်များကို ပစ်မှတ်ထားတိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ ဒီဇင်ဘာလ၃၀ရက်နေ့တွင် ပဲခူးရိုးမအနီး တောင်တန်းများပေါ်ရှိ ဆရာစံ၏ဌာနချုပ်ကို အစိုးရတပ်များမှ သိမ်းပိုက်လိုက်နိုင်ခဲ့သည်။ ဆရာစံသည် ဘုန်းကြီးအဖြစ် ရုပ်ဖျက်၍ ရထားဖြင့် ပြည်မြို့သို့တိမ်းရှောင်ခဲ့ပြီး ဇန်နဝါရီလ ၁၉၃၁ခုနှစ်တွင် ရထားဖြင့် ရှမ်းပြည်နယ်တောင်ပိုင်းသို့ ပြောင်းရွေ့ခဲ့သည်။ ထိုနေရာတွင် အာဏာပိုင်များ၏ မတရားနှိပ်စက်ခြင်းကို ခံရသည့်ရွာသားများကို ကူညီရန် တိုင်းရင်းသားအုပ်စုများ ပါဝင်သောနောက်ထပ်ဂဋုန်စစ်တပ်ကိုဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ အစိုးရစစ်တပ်များမှ သူပုန်တပ်များကို နှိမ်နှင်းချိန်တွင် ဆရာစံသည် ရွှေဘိုအနီးရှိ ၎င်း၏မွေးရပ်မြေသို့ ပြောင်းရွေ့ရန်ကြိုးပမ်းခဲ့သော်လည်း အဖမ်းခံရပြီးထိပ်တုံးခတ်ခံခဲ့ရသည်။ ၁၉၃၁ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၂ရက်နေ့တွင် ဒေသခံတစ်ယောက်၏ သတင်းပေးပို့မှုကြောင့် ဆရာစံကို ရဲများကဖမ်းဆီးနိုင်ခဲ့သည်။ ဆရာစံကို သာယာဝတီသို့ ပြန်လည်ခေါ်ဆောင်လာပြီး အထူးခုံရုံးဖြင့် စစ်ဆေးကာ သြဂုတ်လ ၂၈ရက်နေ့တွင် သေဒါဏ်ချမှတ်ခဲ့သည်။ အယူခံဝင်ခြင်းကို ငြင်းပါယ်ခဲ့ပြီး ဆရာစံကို ၁၉၃၁ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၂၈ရက်နေ့တွင် ကြိုးပေးကွပ်မျက်ခဲ့သည်။ ဆရာစံကွပ်မျက်မခံရမီ ၎င်း၏နာမည်နှင့် စာကြည့်တိုက် တည်ဆောက်စေရန် ရည်ရွယ်ကာ ၎င်း၏မိရိုးဖလာဆေးပညာဆိုင်ရာအကြောင်း ရေးသားထားသော စာအုပ် ၂အုပ်အား ဆက်လက်ရောင်းချခွင့်ကို သတင်းစာဆရာ ၂ယောက်အား လွှဲပြောင်းပေးအပ်ခဲ့သည်။ ပထမဆုံးရရှိသည့် အလုပ်များမှာ မာ့က်စ်၊ ထရော့စကိုင် နှင့် လီနင် တို့ ဖြစ်သည်။ ဆရာစံ စတင်ခဲ့သည့် အရေးတော်ပုံ သည် ၁၉၃၂ ခုနှစ်အစောပိုင်းအထိဆက်လက်ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။
ရည်ရွယ်ချက်များ နှင့် အောင်မြင်မှုများ
ဆရာစံ၏ရည်ရွယ်ချက်များကို ၁၉၂၉ ခုနှစ် GCBA ၏၁၆ကြိမ်မြောက် ညီလာခံတွင် ဆရာစံ အဆိုပြုခဲ့သော အဆိုပြုချက် ၂ခုမှ ထုတ်နှုတ်ထားပါသည်။
၁ – ကိုလိုနီအစိုးရမှကောက်ခံသည့် လူခွန် နှင့် သဿမေဓခွန် များကို ငြင်းပါယ်ခြင်း။
၂ – အစိုးရထံမှ သစ်တောထုတ်ကုန်များဖြစ်သော သစ်နှင့်ဝါးများအား မိသားစုအသုံးပြုခြင်း အတွက် လွပ်လပ်စွာလုပ်ပိုင်ခွင့်ကို တောင်းဆိုရန်နှင့် အကယ်၍ အစိုးရမှငြင်းဆန်လျှင် လက်ရှိကျင့်သုံး နေသော စည်းမျဉ်းများကို အကြမ်းမဖက်သည့် နည်းလမ်းဖြင့် ခုခံခြင်း။
ထိုအဆိုပြုချက် ၂ခုစလုံးသည် ၁၉၂၉ခုနှစ် တွင်ဖြစ်ပွားခဲ့သော Wall Street crash ၏ နောက်ဆက်တွဲဖြစ်သည့် ကမ္ဘာ့အကျပ်အတည်းကာလအပြီးတွင် နိုငံတစ်ကာ ဆန်စပါးစျေးကွက် ထိုးကျမှု ကြောင့် ကျေးလက်နေလူဉီးရေ၏ စီးပွားရေးကျဆင်းမှု အခြေအနေ လျော့ချရန်နှင့် တစ်ပြိုင်နက်တည်း ဗြိတိသျှ တို့ချမှတ်ထားသည့် စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများမှ ၎င်းတို့၏ လွပ်လပ်ရေးကို ပိုမိုရယူနိုင်ရန် ရည်ရွယ်ပါသည်။ ထိုရည်ရွယ်ချက်များပြည့်မှီရန်ဆောင်ရွက်ရာတွင် ဗမာဘုရင်များ၏လက်အောက်တွင်ရှိခဲ့ဖူးသော ကျေးရွာများရှိ ကိုယ်ထူကိုယ်ထအဖွဲ့ များအား အလွန်တင်းကျပ်ထားသည့် ဗြိတိသျှ တို့၏ အုပ်ချုပ်မှုစနစ်နှင့် အပြိုင် အောက်ခြေဖွဲ့စည်းပုံအဖြစ် ၁၉၂၀ နောက်ပိုင်းတွင် မြန်မာနိုင်ငံအလယ်ပိုင်းအနှံ့အပြားသို့ ပျံ့နှံ့လာသည့် ဝံသာနုအသင်း (ငါတို့လူမျိုးအသင်း)၏ မူဝါဒ များနှင့်အညီ အစိုးရ၏မူဝါဒများကို သပိတ်မှောက်ခြင်းတို့ ပါဝင်ပါသည်။ ထို့ကြောင့် စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာရည်ရွယ်ချက်များသည် ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် လူသိများသော ယဉ်ကျေးမှုတို့၏ အခြေခံသဘောတရားများ နှင့် တစ်စုတစ်စည်းတည်း ချိတ်ဆက်လျှက်ရှိသည်။ ဆရာစံသည် ၁၉၂၅ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ကျေးရွာများအားလုံးလိုလိုတွင် တည်ရှိသော ဝံသာနုအဖွဲ့အစည်း၏အဖွဲ့ဝင်တစ်ယောက် ဖြစ်ပြီး GCBAမှတစ်ဆင့် ကျေးရွာများကို နိုင်ငံတော် အဆင့်အထိ ချိတ်ဆက်နိုင်ခဲ့သည်။ ရွေးကောက်ပွဲတွင် ပါဝင်ရန်နှင့် အခွန်ပေးဆောင်ရန် ငြင်းဆန်ခြင်း ကဲ့သို့သော ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေး၏မူဝါဒများကို ထိထိရောက်ရောက်စိန်ခေါ်သည့် ကျေးရွာအခြေပြုအရေးတော်ပုံများဖြင့် ဝံသာနုအသင်းကိုဖွဲ့စည်းထားသည်။ ထိုကဲ့သို့သော ဆန္ဒပြမှုများကြောင့် ၁၉၂၂ခုနှစ်တွင် ကျင်းပသော ဗြိတိသျှတို့၏ ပထမဆုံးရွေးကောက်ပွဲတွင် မဲဆန္ဒရှင် ၆.၇၁%သာမဲရုံကို သွားသဖြင့် မဲပေးမှုရာခိုင်နှုန်းကို ကျဆင်းစေပြီး အောင်မြင်မှုရရှိခဲ့သည်။ ဤကဲ့သို့ အစိုးရလုပ်ထုံးလုပ်နည်းများအား တိတ်ဆိတ်စွာငြင်းဆိုမှုအပြင် အခွန်သပိတ်မှောက်ခြင်း နှင့် ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်ခြင်း မရှိသည့် အခြားပုံစံများကိုလည်း အစိုးရဌာနများမှ အပြစ်ဒါဏ်ပေးခဲ့သည်။ ကိုလိုနီစီပွားရေးမှ လွပ်လပ်စွာရပ်တည်နိုင်ရန် အသင်းမှ ဝံသာနု အမှတ်အသားပါ လက်လီအရောင်းဆိုင်များ ဖွင့်လှစ်ခဲ့သည်။ ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေးအတွက် အလုပ်လုပ်ပေးနေသော မြန်မာလူမျိုးများကမူ ဆိုင်များဆီသို့မလာကြပေ။ ဘုန်းကြီးများသည်လည်း ဆိုင်များကို ဘာသာရေးဆိုင်ရာဝန်ဆောင်မှုများ မပေးရန်တွန်းအားပေးခြင်း ခံခဲ့ကြရသည်။ ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေးမှ ဤအခြေအနေကို “နိုင်ငံရေးအကြမ်းဖက်မှုနှင့် တိုင်းပြည်အတွင်းရှိ လွတ်လပ်သော နိုင်ငံရေးအတွေးအမြင်များအားလုံးကို ဆန့်ကျင်ခြင်း” ဟုမှတ်ယူခဲ့ပြီး ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေးတွင်ပါဝင်နေသော မြန်မာလူမျိုးများကို ဝိုင်းပါယ်ရန် ကြိုးပမ်းမှုများကို တုံ့ပြန်ရန်အတွက် သပိတ်မှောက်မှုဆန့်ကျင်ရေး ဉပဒေကို အတည်ပြုခဲ့သည်။ ဤတွင် “လွတ်လပ်ရေး” ၏ဆန့်ကျင်ဘက် အယူအဆ ၂ခုမှာ မြင်သာလာခဲ့သည်။
ဆရာစံသည် ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေးကို ခုခံရန်အတွက် တိုင်းပြည်အုပ်ချုပ်ရေး၏ အပြိုင်တည်ဆောက်ပုံများ တည်ထောင်ခြင်းအားဖြင့် မြန်မာ့ရိုးရာကို အသုံးပြုကာ ကောင်းစွာ ဖွဲ့စည်းထားသည့် အရေးတော်ပုံတွင် အဖွဲ့ဝင်ဖြစ်ခဲ့သည်။ ထိုနည်းလမ်းသည် ၁၉၂၉ခုနှစ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံသို့လာရောက်လည်ပါတ်ခဲ့သော ဂန္ဒီ၏နည်းလမ်းဖြင့် ဆင်တူသည်။ ဖြစ်ရပ်မှန် လေ့လာမှုပေါင်း ၁၇၀ ပါဝင်သည့် လက်ရှိအခွန်စနစ်ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာသော အခက်အခဲများကို စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုများအပြီး ဆရာစံ၏အကြံပြုချက်များကို ထောက်ခံရန် GCBAမှ ငြင်းဆိုသော အကျိုးဆက်အဖြစ် ဆရာစံ၏အမည်နှင့် ဆက်နွယ်လျက်ရှိသော အကြမ်းဖက်ပုန်ကန်မှုများ ဖြစ်လာရခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ GCBAနှင့်၎င်းကိုထောက်ခံသည့် သံဃာ့အသင်းအတွင်း၌ ဂိုဏ်းဂဏ ကွဲပြားမှုကြောင့် ၁၉၂၉ ခုနှစ်ညီလာခံမတိုင်မီ ဝံသာနုအသင်း၏ မိခင်အဖွဲ့အစည်းသည်ပြိုကွဲခဲ့သည်။ GCBA ခေါင်းဆောင်အဖွဲ့ဝင်များသည် ရွေးကောက်ပွဲတွင် ပါဝင်ရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပြီး ယခင်သပိတ်မှောက်မှု မဟာဗျူဟာကိုစွန့်လွှတ်ခဲ့သည်။ ယင်းကြောင့် ဝံသာနုလှုပ်ရှားမှုများအား ပိုမိုအားကောင်းလာစေခဲ့သည်။ ဆရာစံတည်ထောင်ခဲသည့် ဂဋုန်အသင်းသည် တောင်သူလယ်သမားများ၏ လူထုမနာခံမှုကိုအဆုံးသတ်ရန် အစိုးရ၏ပြင်းထန်သော ဆောင်ရွက်ချက်များနှင့် ဗြိတိသျှတို့၏ မြန်မာနိုင်ငံအား “ခေတ်မှီ” စေရန်ပြုလုပ်မည့် အစီအစဉ်တွင် ကျရှုံးကာ ၎င်းတို့၏ ခံနိုုင်ရည်ကို အလျော့ပေးလိုက်သော မြန်မာ့အဖွဲ့အစည်းများ၏ ခေါင်းဆောင်များကို ဆန့်ကျင်သည့် အောက်ခြေလူတန်းစား သပိတ်မှောက်သူများ၏ ပမာဏခြေလှမ်းကို ခုခံကာကွယ်သည့် ယူနစ်တစ်ခုဖြစ်သည်။
ဆရာစံ၏ အဓိကအောင်မြင်မှုမှာ မြန်မာ့တောင်သူလယ်သမားများ၏ ဆန္ဒပြမှုကို အစုလိုက်အပြုံလိုက် အရေးတော်ပုံတစ်ခုအဖြစ် အလေးအနက်ထားစဉ်းစားသင့်ကြောင်း ပြသလိုက်နိုင်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ ဆရာစံ၏အမည်နှင့် ဆက်နွယ်လျက်ရှိသော ၁၉၃၀ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ အရေးတော်ပုံသည် သူပုန်ခေါင်းဆောင်အများအပြားအား တရားရုံးတင်စစ်ဆေးမှုကြောင့် အခြားသော “ဆရာစံ” များမှဉီးဆောင်ခဲ့သည့် ပုန်ကန်မှု မီးတောက်၏အစပိုင်းပင်ဖြစ်ပါသည်။ နောက်ဆုံးတွင် ဆရာစံ၏ ရုံးတင်စစ်ဆေးခြင်းနှင့် ကွပ်မျက်ခံရခြင်းတို့သည် နိုင်ငံခြားစီးပွားရေး အကျိုးစီးပွားနှင့် ၎င်းနှင့် ဒွန်တွဲနေသောနိုင်ငံရေးစနစ် ကိုထမ်းဆောင်ရန်အတွက် ပြည်သူများကို ဖိနှိပ်သည့်စနစ်အစား မြန်မာနိုင်ငံတောင်သူလယ်သမားအများစု၏ အကျိုးစီးပွားအတွက် ဦးတည်တိုက်ခိုက်သည့် မြန်မာနိုင်ငံလွပ်လပ်ရေး တိုက်ပွဲ၏ သင်္ကေတတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဆရာစံအရေးတော်ပုံကို ကိုလိုနီစနစ်နှင့် ၎င်း၏ဒွန်တွဲလျက်ရှိသော အရင်းရှင်စီးပွားရေးတို့အား ပြဠာန်းခြင်း၏ နောက်ဆက်တွဲဖြစ်သော ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်း အကျိုးဆက်များကို ဆန္ဒပြသည့် အစောပိုင်းဖြစ်ရပ်တစ်ခုအဖြစ် မှတ်ယူနိုင်ပါသည်။
သုံးသပ်ချက်
ဆရာစံနှင့် ၎င်း၏အမည်ခံ အရေးတော်ပုံတို့ကို အလွန်ကွဲပြားစွာ သုံးသပ်မိပါသည်။ အဓိကသရုပ်ဖော်သည့် အစီအစဉ်တွင် မိရိုးဖလာနှင့်ခေတ်သစ်၊ ကျေးလက်နှင့်မြို့ပြ၊ အယူသီးမှုနှင့် ဆင်ခြင်တုံတရား စသည့် ဆန့်ကျင်သောသဘောတရားရှိသည့် မျိုးအစားများကိုအသုံးပြုထားသည်။ ထိုကဲ့သို့သော အမျိုးအစားခွဲခြားထားခြင်းသည် ဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်ရေး ၏အရေးတော်ပုံအပေါ် တရားဝင်အစီရင်စာတင်သွင်းသည့်အခါ အသုံးပြုထားခြင်းဖြစ်သည်။ ကိုလိုနီအုပ်ချုပ်ရေးမှူးများ၏ အမြင်တွင် လူထုအုံကြွမှုသည် တော်ဝင်မြန်မာတို့၏ ရွှေထီးဆောင်းခဲ့သည့် အချိန်များကို ပြန်လည်တည်ဆောက်ရန်အတွက် နောက်ပြန်လှည့်ရန်ကြိုးစားနေခြင်းသာဖြစ်သည်။ ထိုရှုထောင့်မှ ကြည့်လျှင် ဆရာစံ၏“နန်းတတ်ပွဲ”နှင့် သူ၏တောင်ပေါ်ရှိ“နန်းတော်” တို့သည် အဓိကကျသော အခန်းကဏ္ဍမှနေ၍ ဖြစ်ရပ်များ၏သမိုင်းကို အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ လွှမ်းမိုးနိုင်ပါသည်။ သီပေါမင်းအား နန်းချပြီးနောက်ပိုင်းတွင် ဗြိတိသျှတို့အား တိုက်ခိုက်ခဲ့သည့် အရေးတော်ပုံများတွင် မင်းလောင်းဟူသောပုံရိပ်သည် အလွန်အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍဖြစ်ခဲ့သည်။ ထိုအယူအဆသည် အုပ်ချုပ်သူတစ်ယောက်သည် ဘုန်းကံရှိရမည်ဟူသော ယုံကြည်မှုအခြေခံပါသည်။ ဆရာစံသည် သူ့နောက်လိုက်များ၏အမြင်တွင် အရည်အချင်းအစစ်အမှန်ကို ပိုင်ဆိုင်သော်လည်း သူ၏အဓိက ရည်ရွယ်ချက်မှာဘုရင်စနစ်ကိုပြန်လည်တည်ဆောက်ရန်ဖြစ်သည်ဟုမဆိုလိုပါ။ သူ့ကိုယ်သူ သမ္မတ အဖြစ်မှတ်တွင်ခဲ့ပြီး သံဃာတော်များ၊ ပြည်သူလူထုနှင့် ဗုဒ္ဓဘာသာကိုးကွယ်သူများ၏ အကျိုးကိုကာကွယ်ရန်အတွက် ဗြိတိသျှတော်လှန်ရေးကို လိုအပ်သည်ဟုဆိုခဲ့သည်။
လက်ရှိအုပ်ချုပ်သူ၏ ရာဇပလ္လင်အား စိန်ခေါ်သူမှ ဗမာလူမျိုးများကိုကာကွယ်ရန်အတွက် ကိုလိုနီအာဏာဆန့်ကျင်ခြင်းကို တရားဝင်ဖြစ်စေရန် ဤ“မင်းလောင်း အာဘော်” ပြောင်းလဲခြင်းကို ဗမာ့လွပ်လပ်ရေး ကြိုးပမ်းမှုလုပ်ဆောင်နေချိန်အတွင်း ဆက်လက်သုံးစွဲခဲ့ကြသည်။ ဤသို့ အနာဂတ်ဘုရင်တစ်ပါး ပေါ်ပေါက်လာခြင်းဟူသော နှစ်ပေါင်းထောင်ချီမျှော်လင့်ချက်များက ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းအား မြန်မာနိုင်ငံကို တရားမျှတမှုမရှိသည့် နိုင်ငံခြား ဉပဒေလွှမ်းမိုးမှုမှ လွတ်မြောက်စေသည့် ခေါင်းဆောင်တစ်ယောက်အဖြစ် မှတ်ယူစေရန် ကူညီခဲ့သည်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းကဲ့သို့ပင် ဆရာစံသည်လည်း သြဇာသက္ကမရှိသောခေါင်းဆောင် ဖြစ်ပြီး ၎င်း၏ ရည်ရွယ်ချက်များပြည့်ဝစေရန်အတွက် အကြမ်းဖက်နည်းလမ်းအသုံးပြုရန် အခြေအနေများမှ တွန်းအားပေးခြင်းခံရသူအဖြစ် သူကိုယ်သူမှတ်ယူထားပါသည်။ ထို့အပြင်၂ယောက်စလုံးသည် လူအများစု၏ဆန္ဒနှင့်တောင်းဆုများကို ကိုယ်စားပြုကြသည်။ ဆရာစံ၏ဖြစ်ရပ်တွင် သူတိုက်ရိုက် ဉီးဆောင်ခဲ့သော အရေးတော်ပုံသည် အလွန်အကန့်အသတ်ရှိပြီး အချိန်ကာလအားဖြင့် အလွန်တိုတောင်းလှသော်လည်း ရွာသားများ၏ အမျက်ဒေါသများ ပျံ့နှံ့မှုကြောင့် အရေးတော်ပုံသည် နိုင်ငံ၏အခြားနေရာများသို့ ဆရာစံ၏တိုက်ရိုက် ခေါင်းဆောင်မှုမပါရှိဘဲ ပျံနှံ့သွားခဲ့ကြောင်း အချက်အလက်များမှ ဖော်ပြနေပါသည်။
ဆရာစံအရေးတော်ပုံအတွက် လူထုစည်းရုံးရေးနည်းလမ်းများသည် မိရိုးဖလာလုပ်ဆောင်မှုများ ဖြစ်သော တက်တူးထိုးခြင်း၊ ကျမ်းကျိန်ဆိုခြင်းနှင့်သစ္စာရေသောက်ခြင်း ကဲ့သို့သောမှော်စွမ်းအားများ နှင့် ဆက်စပ်မှုရှိသည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ ဆောင်ရွက်ချက် ၂ရပ်စလုံး လက်တွေ့ကျကျ အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် သူပုန်အုပ်စုများကို အတူတစ်ကွရှိစေပြီး လုံခြုံမှုနှင့် အကြောက်တရားကင်းမဲ့မှုတို့ကို ခံစားနိုင်အောင် ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် သည် ဗုဒ္ဓဘာသာ၏ အတွေးအမြင်ကို ခေတ်သစ်ဖွင့်ဆိုချက်ဖြင့် သက်သေပြထားသည့် သူမ၏ ကျော်ကြားလှသော ဆောင်ပုဒ် “အကြောက်တရားမှလွတ်မြောက်ခြင်း” တွင်ဆရာစံနှင့် သူ၏နောက်လိုက်များက ကိုလိုနီဆန့်ကျင်ရေးတိုက်ပွဲတွင် ဗုဒ္ဓဘာသာထုံးတမ်းအစဉ်အလာကို မှီခိုအားထားခဲ့ကြောင်း ထောက်ပြထားပါသည်။
ယေဘုယျအားဖြင့် ဆရာစံ၏ရည်မှန်းချက်များနှင့် ၎င်းတို့ကိုပြီးမြောက်စေသည့်နည်းလမ်းများမှာ ရိုးရာနှင့်ခေတ်သစ်ပုံစံများကိုပေါင်းစပ်ကာ မြန်မာနိုင်ငံရှိဗြိတိသျှအုပ်ချုပ်မှုကို ခုခံတွန်းလှန်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဆရာစံကို မြန်မာ့လူ့ဘောင်အဖွဲ့အစည်း၏ စံနမူနာပြပုဂ္ဂိုလ်အဖြစ်သတ်မှတ်နိုင်သည် အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် ကိုလိုနီခေတ်မှစ၍ ယနေ့နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်များ ထက်စာလျှင် ဆရာစံသည် တိုင်းပြည်၏ အထက်တန်းလွှာအဖွဲ့ဝင်မဟုတ်သော်လည်း ယနေ့အချိန်အထိ မြန်မာနိုင်ငံ၏ လူဦးရေအများစုကိုဖွဲ့စည်းထားသောတောင်သူလယ်သမားများ၏ကမ္ဘာ့အမြင်တွင် နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း အမြစ်တွယ်လျက်ရှိသည်။ လွတ်လပ်ရေးမတိုင်မီ အချိန်အတန်ကြာ မြန်မာ့နိုင်ငံရေးကို လွှမ်းမိုးခဲ့သောနိုင်ငံရေးသမားနှစ်ဦးသည် ဆရာစံကွယ်လွန်ပြီးနောက် သူတို့၏ ကိုယ်ပိုင်အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းမှုအတွက် ဆရာစံ၏ ကျော်ကြားမှုကိုအသုံးပြုခဲ့သည်။ ဒေါက်တာဘမော်သည် ၁၉၃၅ ခုနှစ်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဉပဒေအရ ပထမဆုံးဝန်ကြီးချုပ်လည်းဖြစ်ပြီး ဆရာစံ၏အဓိကကာကွယ်ရေးရှေ့နေလည်းဖြစ်သည်။ နှစ်အနည်းငယ်ကြာပြီးနောက် ထိုရုံးခန်းကို ဆက်လက်တာဝန်ယူခဲ့သော ဦးစောသည် ကာကွယ်ရေးတွင်ပါဝင်ခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းတွင်သူနှင့် သူ၏ကိုယ်ပိုင်တပ်မတော်အတွက် ‚ဂဋုန်‘ ဟူသောအမည်ကို မှည့်တွင်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၇ ခုနှစ်တွင် အောင်ဆန်းကိုလုပ်ကြံရန်အမိန့်ပေးခဲ့သည်။
မြန်မာနိုင်ငံ၏ ကိုလိုနီသမိုင်းရှိ ဤအရေးပါသောအဖြစ်အပျက်ကို နားလည်ရန်အတွက် မြန်မာ့ နိုင်ငံရေးယဉ်ကျေးမှုနှင့် သမိုင်းကြောင်းကို စုံစမ်းစစ်ဆေးသော သုတေသီများမှ ဆရာစံအား လေးစားခဲ့ကြသည်။ ဤလေ့လာမှုသည် လူကြိုက်များသောသူရဲကောင်း အမည်ခံ အရေးတော်ပုံကို အာရုံစိုက်ခြင်းသည် ဆရာစံ၏ ဘဝကိုအာရုံစူးစိုက်ခြင်းထက် ပို၍ အရေးကြီးပုံရသည်ဟု ဖော်ပြနေသည် အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် မြန်မာနိုင်ငံ၏ခေတ်သစ်သမိုင်းတွင် လူထုအုံကြွမှု အများအပြားပေါ်ပေါက်လာခဲ့သောကြောင့်ဖြစ်သည်။
၅. ကျမ်းကိုးစာရင်းများ
ဤအတ္ထုပ္ပတ္တိတွင် ဆရာစံအရေးတော်ပုံ နှင့်ပတ်သက်သောစာအုပ်များနှင့်ဆောင်းပါးများစွာရှိသည့် အနက်အောက်ပါတို့ကိုအသုံးပြုထားပါသည်။
စာရေးဆရာ Maitrii အောင်သွင် ရေးသားခဲ့သော The Return of the Galon King 2011. History, Law, and Rebellion in Colonial Burma. Athens, Ohio University Press.
Herbert, Particia 1982 The Hsaya San Rebellion (1930-1932) Reappraised. Melbourne, Monash University, Centre of Southeast Asian Studies (Working Papers Nr. 27).
စာရေးဆရာ မောင်မောင် ရေးသားခဲ့သော From Sangha to Laity 1980. Nationalist Movements of Burma, 1920-1940. New Delhi, Manohar.
Prager, Susanne 2003 Coming of the “Future King”: ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မတိုင်မီ နှင့်စစ်ပွဲကာလအတွင်း မြန်မာ့မင်းလောင်း မျှော်လင့်ချက်များ Journal of Burma Studies 8: 1-32.
Salomon, Robert L. 1969 Saya San and the Burmese Rebellion. Modern Asian Studies 3, 3: 209-223.
[1] ၂ခုစလုံးသည် အမည်မတူသည့် အိမ်ထောင်စုအခွန်အခများဖြစ်ကြသည်။
[2] စာရေးဆရာ မောင်မောင် ၁၉၈၀ မှ ကိုးကားထားပါသည်။
[3] Statement of Mr. Lewinson in his introduction of the Anti-Boycott Bill on 21 February 1922 (Proceedings of the Legislative Council p. 948).
[4] The Burmese word for a monk – hpon-gyi – means “great merit”
[5] ဤခေါင်းစဉ်သည် ဗုဒ္ဓဘာသာစာသားဖြစ်သောအဂ္ဂင်သာသုတ်အရလူသားတို့၏သမိုင်းတွင်ပထမဆုံးအုပ်ချုပ်သူ (မဟာသမ္မတ) ကိုရည်ညွှန်းသည်။ ဤသမ္မတသည် တရားဉပဒေစိုးမိုးရေးအတွက် ပြည်သူလူထုက ရွေးကောက်တင်မြှောက်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ မြန်မာ့ဒီမိုကရေစီနားလည်မှုအတွက် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်က ထိုအဖြစ်အပျက်ကို ဗုဒ္ဓဘာသာအရင်းအမြစ်တစ်ခုအဖြစ် ဖော်ပြခဲ့သည်။